Czapski Walenty Aleksander, h. Leliwa († 1751), biskup przemyski, potem włocławski, był synem Aleksandra Jana i Anny z Białochowskich. Na kapłana święcił go Jan Gniński, bp kamieniecki. Był doktorem praw i sekretarzem królewskim. Probostwem swym w Świeciu wraz z Świętem i Sartawicami zawiadywał przez komendarzy. Kanonię katedralną poznańską otrzymał w r. 1711, scholasterię w r. następnym, nadto miał probostwo dubieckie i kolegiaty zbąszyńskiej. Wybrany w r. 1729 koadiutorem opata pelplińskiego Tomasza Fr. Czapskiego, otrzymał konfirmację generała cystersów Pernota i pap. Benedykta XIII z tym, że po czasie próby złoży śluby zakonne. Przed wyborem przedłożył mu konwent do aprobaty artykuły, domagające się reform gospodarczych, i by nic ważnego nie przedsiębrał bez zasięgania rady starszych konwentu. Opatem był w l. 1730–36 i kilkakrotnie deputatem na trybunał koronny. Po śmierci bpa przemyskiego Fredry mianowany został w r. 1735 następcą jego przez Augusta III Cz., a przez Stan. Leszczyńskiego Marcin Załuski, sufragan płocki. Sasi byli górą, więc utrzymał się Cz. Na sejmie pacyfikacyjnym r. 1736 był jeszcze nominatem, prekonizacja nastąpiła prawdopodobnie w r. 1737 (»Kur. Pol.« nr 12 i rok druku panegiryku jezuitów). Jako pasterz przemyski konsekrował świątynię w Błażowej i kaplicę w zamku rzeszowskim, w kolegiacie brzozowskiej wystawił ołtarz św. Walentego, erygował altarię w Hussakowie, do kapituły katedralnej inkorporował sołtystwa w Radymnie i Bliznem, na aniwersarz przeznaczył jej znaczny legat. W r. 1740 ubiegał się w Dreźnie, przybywszy z Radomia, gdzie przewodniczył trybunałowi koronnemu, o wakans warmiński po Szembeku, ale zwyciężył Grabowski, po którym Cz. otrzymał infułę kujawską; obaj współzawodnicy odznaczeni orderem orła białego. W listopadzie 1741 odbyła się elekcja przez kapitułę, w styczniu następnego roku nadeszły bulle, w marcu tegoż roku nastąpiło objęcie w posiadanie biskupstwa przez prokuratora, ale ingres uroczysty odbył się dopiero 13 XI 1743. Cz. zamieszkał na stałe w Gdańsku, gdzie wykonywał czynności pontyfikalne i często zastępował swego oficjała gdańskiego Sikorskiego; stąd rządził diecezją, tu też jako indygena pruski posiadał własną kamienicę. Zasługą jego niemałą jest ustalenie bytu szkoły parafialnej gdańskiej, na który to cel przeznaczył sumę fundacyjną. W pracach sejmowych miał udział poważny: w r. 1744 był deputatem do konstytucji, w r. 1748 deputatem do sprawdzania rachunków podskarbińskich. Umarł w Gdańsku 4 III 1751, pochowany w katedrze swojej, serce złożono w ścianie kościoła lalkowskiego (p. Nowem) za nagrobkiem.
Cz. odznaczał się obrotnością w sprawach gospodarczych, toteż zgromadził znaczny majątek. Stanowczy i energiczny, był równocześnie roztropny, sprawiedliwy, miłosierny i hojny na potrzeby swego kościoła.
Siostrą Walentego była Marianna, zakonnica norbertanka (1670–1735), zmarła w klasztorze w Łukowie w opinii świątobliwości.
Drugim następcą Walentego na opactwie w Pelplinie był syn jego brata stryjecznego Ignacy Franciszek Cz. (1747–1751).
Dwa portrety jego są w katedrze włocławskiej, jeden na nagrobku, drugi w kapitularzu; trzeci oryginał jest w posiadaniu hr. Emeryka Czapskiego w Warszawie.
Arch. Państw. w Gdańsku; Akta konsyst. gdań. w Pelplinie; Schwengel, Ad hist. eccl. Pomeran. appar. w »Fontes« XVI 207; Kujot, Opactwo pelplińskie, 1874, 285; Frydrychowicz, Gesch. Cist. Abtei Pelplin, 112 n.; T. G., Biskupstwo przemyskie w »Enc. Kośc.« XXII 118; Złota Księga XI 77 n.; Weimann, Receptiones… Posnan. w R. T. Prz. Nauk. Pozn., XXXV 130; Czaplewski, Przeszkody w założ. szkoły kato. w Gdańsku w R. T. N. Tor. XVI 176 n.; tenże, Wykaz oficjałów gdańskich, tamże XIX 96 n.; Denkschrift… Pfarrstiftungsschule, Gdańsk 1914, 33 n.; Niesiecki; Bär, Adel u. Adl. Grundbesitz., nr 1305 n., 1502; Boniecki; Fankidejski, Utracone kościoły, 269. Informacje ks. prał. Czapskiego w Poznaniu.
Ks. Alfons Mańkowski