Mańkowski (Mańko) Walenty, imię zakonne Benwenuty (1816–1863), bernardyn, powstaniec 1863 r. Ur. 13 II w Białkowie w pow. kolskim, był synem małorolnych chłopów Tomasza i Józefy. Po ukończeniu szkoły parafialnej wstąpił do klasztoru Bernardynów w Kole nad Wartą i tam odbył nowicjat. Następnie w klasztorze warszawskim kontynuował naukę w zakresie szkoły średniej i uczył się teologii. Wyświęcony na kapłana ok. r. 1838 pracował w różnych klasztorach jako kaznodzieja i promotor bractw. Przejściowo pełnił także funkcje lektora na studium zakonnym w Przasnyszu. W r. 1848 został przeniesiony do klasztoru Św. Anny w Warszawie, gdzie uczył religii w żeńskich pensjach, opiekował się bractwami religijnymi, a przede wszystkim zasłynął jako nieprzeciętny kaznodzieja i «czołowy budziciel» ducha narodowego w okresie międzypowstaniowym. Nawoływał w kazaniach (szkicowanych podobno przez zaprzyjaźnioną z nim «entuzjastkę» E. Gosselin) do reformy agrarnej, wskazując na powstanie chłopskie 1846 r. w Galicji jako następstwo społecznej niesprawiedliwości. Akcenty demokratyczne i patriotyczne w kazaniach M-ego, które obiegały w odpisach Warszawę, jego przynależność do konspiracji warszawskiej Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP) H. Krajewskiego oraz bliskie i serdeczne stosunki z «entuzjastkami» (szczególnie z E. Gosselin i N. Żmichowską) doprowadziły najpierw do konfliktu z przełożonymi klasztoru i niezależnie od tego sprowadziły nań represje władz śledczych, gdy organizacja została wykryta. Aresztowany w początkach 1850 r. i osadzony w cytadeli warszawskiej, nie stanął przed Sądem Wojennym, lecz na mocy rozkazu I. Paszkiewicza zesłano go do gub. wołogodzkiej (lipiec t. r.). Dzięki pomocy E. Gosselin żył na wygnaniu w znośnych warunkach. Przez pewien czas mieszkał w domu miejscowego prawosławnego popa, o którym pozostawił jak najlepsze wspomnienia w pamiętnikach spisywanych na zesłaniu. Zawierają one wszakże mało informacji autobiograficznych, a są przede wszystkim rozważaniami filozoficzno-religijnymi. (Fragmenty tych pamiętników ogłosił A. Giller w publikacji „Polska w walce”, Paryż 1868 s. 28–49; inne fragmenty zawiera „Dziennik Literacki” 1863 nr 93–6).
W jesieni 1856 wrócił M. na skutek amnestii do kraju, ale z zakazem wstępu na ambonę i zamieszkania w Warszawie. Chory na gruźlicę, osiadł w klasztorze w Przyrowie koło Częstochowy, gdzie wbrew zakazowi wygłaszał pod przydrożnymi figurami patriotyczne przemówienia do pielgrzymów zdążających na Jasną Górę. Na wieść o wybuchu powstania 1863 r. opuścił klasztor i przyłączył się w charakterze kapelana do oddziału płk. A. Kurowskiego, a potem przeszedł do płka Teodora Cieszkowskiego. Zginął od kuli 22 III 1863 w jednej z pierwszych potyczek pod Łazami (vel Kuźnicą Mazłowską) w pobliżu Będzina. Został pochowany na cmentarzu w Przyrowie.
Fot. w Muz. Hist. m. Kr. (nr inwent. 1266/III); – [Nowolecki A.] Kolumna Z., Pamiątka dla rodzin polskich, Cz. 2, dod., Kr. 1868 s. 31–3; – Barącz S., Pamiętniki zakonu ww. oo. bernardynów w Polsce, Lw. 1874 s. 245–7; Bartoszewicz J., Kościoły warszawskie, W. 1855 s. 110; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, [b. m.] 1870 s. 266–8; Kantak K., Bernardyni polscy, Lw. 1933 II; Król S., Cytadela warszawska, W. 1969; Minkowska A., Organizacja spiskowa 1848 r. w Królestwie Polskim, W. 1923 s. 61, 100; Murawiec W., Bernardyni warszawscy. Dzieje klasztoru Św. Anny w Warszawie, 1454–1864, Kr. 1973; Pietrzak J. S., Księża powstańcy 1863, Kr. 1916 s. 47; Prasa tajna z lat 1861–1864, Cz. 1, W. 1966; – Giller, Historia powstania, IV 255; tenże, Lista wygnańców polskich do 1860 r., w: Album Muz. Narod. w Raperswyllu, P. 1872 s. 414; tenże, Polska w walce, Paryż 1868 s.10–28; Jenike L., Ze wspomnień, W. [1911] I 36; Ordo divini officii Archidioecesis Warsaviensis…, W. 1848 s. 19; toż, za rok 1850 s. 20; Żmichowska N., Listy, Wr. 1957–60 I–II; – „Nasz Kraj” 1906 nr 4 (fot.); „Wiad. z Pola Bitwy” (W.) 1863 nr 12; – AGAD: rkp. Delo o monastyrskoj reformie 1864 Č. I, Zespół akt: Zarząd Generał-Policmajstra w Królestwie Polskim nr 14 k. 66, 81v.; Arch. Prow. Bernardynów w Kr.: rkp. S-wa-2 s. 163, S-wa-7 s. 38, 55.
Wiesław Murawiec