Stanczukowski (Stańczukowski) Walenty (1807–1874), lekarz, działacz społeczny. Ur. 14 II we wsi Strzała pod Siedlcami na Podlasiu, w rodzinie drobnoszlacheckiej, był synem Kaspra.
Wcześnie osierocony przez ojca, wychowanie S. zawdzięczał matce. Uczęszczał do szkół: elementarnej w Łukowie i pijarskich, najpierw w Siedlcach, następnie w Warszawie. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości zapisał się 10 IX 1825 na Wydz. Medycyny i Chirurgii Wyższej Uniw. Warsz., składając świadectwo ubóstwa, na podstawie którego został zwolniony z opłaty czesnego. Utrzymywał się z korepetycji. W lutym 1830 wstąpił do wojskowej służby zdrowia, był lekarzem sztabowym płk. Macieja Rybińskiego. W styczniu 1831 (wg Rafała Gerbera w r. 1828) po złożeniu ostatecznego egzaminu cum eximia laude uzyskał magisterium z medycyny i chirurgii. Brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej 1831 r. jako lekarz batalionowy w 4. p. strzelców pieszych w korpusie gen. Franciszka Rohlanda. Za odwagę i ofiarność w niesieniu pomocy rannym został 31 VIII t.r. odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. W l. 1831–3 był lekarzem pow. pyzdrskiego i więzienia śledczego w Pyzdrach, od r. 1834 lekarzem powiatowym w Koninie, a następnie lekarzem wolno praktykującym w Kaliszu. W lutym r.n. był kandydatem na lekarza szpitala Świętej Trójcy tamże, ale przegrał w rywalizacji z Adamem Helbichem. Dopiero po przeniesieniu się Helbicha do Warszawy (5 X 1840) objął to stanowisko (zatwierdzenie otrzymał 18 I r.n.). Wówczas też otrzymał nominację na lekarza więziennego, funkcję tę pełnił do czerwca 1843.
W r. 1844 przekazał S. Radzie Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych Powiatu Kaliskiego 300 rb., uzyskane ze sprzedaży swoich ruchomości i udał się w podróż po Europie Zachodniej. W l. 1844–6 odwiedził m.in. Londyn, Berlin, Wiedeń i Paryż; oglądał szpitale i kliniki, uczęszczał na wykłady uniwersyteckie. Po powrocie do Kalisza niósł pomoc finansową i leczył bezpłatnie tamtejszą ubogą ludność. Był członkiem Kaliskiego Tow. Dobroczynności. Na prośbę Rady Opiekuńczej opiekował się szpitalem Świętej Trójcy. Sam żył skromnie, wydając większość swoich dochodów na zapomogi. Przez pewien czas wchodził w skład rady miejskiej; z jej ramienia sprawował nadzór nad szkołami elementarnymi. Niejednokrotnie pokrywał koszty nauki i utrzymania uboższych uczniów; zdolniejszych posyłał do gimnazjów, a nawet na studia uniwersyteckie. Był zaprzyjaźniony z mieszkającym w Kaliszu Kazimierzem Asnykiem, którego syn Adam (S. był świadkiem jego chrztu) w r. 1849, jako jedenastoletni chłopiec, podarował mu wierszowaną bajkę „Krowa i rzeźnik” (pierwszy zachowany utwór przyszłego poety). Po r. 1846, wraz z K. Asnykiem, założył S. własnym kosztem (40 tys. złp.) w Kaliszu przy pl. św. Józefa «Nową Księgarnię». Głównym jej celem było dostarczanie podręczników uczącej się młodzieży. Dla spopularyzowania czytelnictwa literatury pięknej uruchomił przy niej pierwszą w Kaliszu Czytelnię Dzieł Polskich i wypożyczalnię. Od r. 1845 był jednym z «dyrektorów» Komitetu Resursy Obywatelskiej w Kaliszu. W r. 1853 sprzedał księgarnię Janowi Więckowskiemu.
Dn. 3 VIII 1859 ożenił się S. z Emilią z Fillebornów. Dom Stanczukowskich stał się od tego czasu miejscem zebrań kaliskiej inteligencji (bywał tu też A. Asnyk), gdzie urządzano przedstawienia amatorskie, prowadzono dyskusje na tematy literackie i teatralne z udziałem zapraszanych pisarzy warszawskich (Józefa Korzeniowskiego i Kazimierza W. Wójcickiego). W l. 1861–71 pełnił S. funkcję lekarza więziennego w Kaliszu. W r. 1863, podczas powstania styczniowego, leczył rannych w szpitalu powstańczym w Grodźcu (pow. koniński). Dn. 21 VI 1874 sporządził testament, w którym z posiadanego kapitału czwartą część zapisał żonie, resztę zaś (30 tys. złp. tj. blisko 5 tys. rb.) przeznaczył na cele dobroczynne, z zastrzeżeniem, aby nie wykorzystywano go przez 120 lat, do czasu, kiedy złożona w banku suma dojdzie do wysokości 30 mln złp. Do ostatnich chwil życia S. przyjmował u siebie w domu chorych, szczególnie biednych. Zmarł 18 X 1874. Został pochowany na cmentarzu miejskim w Kaliszu.
Żona S-ego, Emilia z Fillebornów (4 XII 1814 – 5 V 1892), była uczennicą Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, od r. 1845 właścicielką i przełożoną znanej w Kaliszu pensji żeńskiej. Z małżeństwa tego S. dzieci nie miał.
W r. 1993 imieniem S-ego nazwano jedną z nowo wytyczonych ulic w Kaliszu.
Gerber, Studenci Uniw. Warsz. (bibliogr.); Kośmiński, Słown. lekarzów; Słownik biograficzny Wielkopolski Południowo-Wschodniej ziemi kaliskiej, Kalisz 1998 I 27, 29, 252, 263–4 (Z. Kledecki, bibliogr.); Słown. lek. pol. XIX w.; Słown. Pracowników Książki Pol. (S. Jaśkiewicz); Wpol. Słown. Biogr. (Z. Chodyła, bibliogr.); – Kościelniak W., Walczak K., Kronika miasta Kalisza, Kalisz 1989 s. 125–6, 130; – Dzieje Kalisza, Red. W. Rusiński, P. 1977; Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, zawierająca spis imienny dowódców roku 1830, [Lw. 1881]; Męczkowski W., Monografie historyczne szpitali w Królestwie Polskiem, W. 1907 I 400–1 (wypis testamentu S-ego z akt Warsz. Tow. Dobroczynności), 405 (fot.); Pełka B., Działalność Rad Opiekuńczych w Kaliszu w latach 1834–1870, w: Osiemnaście wieków Kalisza, P. 1962 III 336–9; Polanowski E., W dawnym Kaliszu. Szkice z życia miasta 1850–1914, P. 1979 s. 250–2; tenże, Życie literackie Kalisza 1870–1907, W. 1987; Stefański K., Kalisz w latach 1848–1861. Obrazy z przeszłości, Kalisz 1935 s. 43; Szypowska M., Asnyk znany i nieznany, W. 1971; – Pamiatnaja knižka kališskoj guberni na 1871 god, Kališ, s. 25; – Listy Adama Asnyka do rodziców…, Oprac. F. Bielak, J. Mikulska, „Arch. Liter.” T. 17: 1972; – „Aesculapius” 1895 nr 40; „Kłosy” 1875 nr 503 (ryc. S-ego), nr 506; „Kur. Warsz.” 1831 nr 22 s. 115 (inform. o magisterium); „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1905 s. 827, 1906 s. 239–40, 245 (fot. S-ego); „Ziemia Kaliska” 1994 nr 76, 1995 nr 70; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Gaz. Lek.” 1874 nr 22 s. 350–2, „Gaz. Warsz.” 1874 nr 9 (A. Helbich), „Kaliszanin” 1874 nr 84 s. 352, „Niwa” 1874 nr 7, Noworocznik kaliski na rok przestępny 1876, Kalisz 1875 s. 53, 156–64 (F. Drecki), „Tyg. Ilustr.” 1875 nr 373; – AP w Kaliszu: Akta notariuszy pow. kaliskiego, Czynności notarialne Nepomucena Wojciechowskiego z r. 1853, nr 20, 38, 68, 340 (sprzedaż księgarni).
Zbigniew Chodyła