Petrykowski (Potrykowski) Walerian h. Paprzyca (zm. 1669), podkomorzy różański, poseł sejmowy. Był synem Jana (Janusza) i Małgorzaty Całowańskiej. Działalność publiczną rozpoczął w czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta III w r. 1632. Szlachta ziemi warszawskiej wybrała go wówczas na deputata do elekcji, z tą też ziemią podpisał wybór Władysława IV. W l. n. szlachta mazowiecka powierzała mu coraz bardziej odpowiedzialne funkcje. Był marszałkiem sejmiku przedsejmowego ziemi warszawskiej i posłem na sejm 1639 r. Reprezentował szlachtę tej ziemi także na sejmie 1641 i 1645 r. W r. 1643 kierował obradami warszawskiego sejmiku relacyjnego. Na sejm 1646 r. posłował z ziemi różańskiej, w której był wówczas podkomorzym. Został nim prawdopodobnie zaraz po wyroku sądu sejmowego, który 25 II 1645 skazał dotychczasowego podkomorzego Piotra Jakuba Grodzickiego na infamię. Król mianował P-ego na ten urząd niezbyt zgodnie z prawem, bo bez uprzedniej elekcji. Z tego to powodu na sejmie 1647 r. uchwalono specjalną konstytucję, przypominającą, że «na potym per electionem podkomorzy różański obierany bydź ma». Nominację na najwyższy w ziemi różańskiej urząd zawdzięczał P. prawdopodobnie swemu bratu Pawłowi (zm. 1674), archidiakonowi pułtuskiemu, współpracownikowi królewicza Karola Ferdynanda. Dn. 11 II 1647 uczestniczył P. w obradach sejmiku generalnego województwa mazowieckiego. Szlachta ziemi warszawskiej wybrała go na posła na sejm 1647 r., a posłowie mazowieccy zebrani 25 IV t. r. na przedsejmowym sejmiku generalnym delegowali go do bpa poznańskiego Andrzeja Szołdrskiego z prośbą, aby pobudził tego dostojnika do bardziej skutecznego zwalczania dysydentów na Mazowszu. P. zabierał też głos w czasie obrad sejmu 1647 r. Domagał się osądzenia procesem sumarycznym Janusza Radziwiłła, oskarżonego o obalenie krzyża w Świadości. Na sejmie tym P. powołany został do komisji, mającej wyznaczyć plac na kancelarię i wieżę w Różanie oraz myta na mostach zbudowanych w tejże ziemi.
W czasie bezkrólewia po śmierci Władysława IV P. zaliczał się już do czołowych przywódców szlachty mazowieckiej. Wziął udział jako poseł ziemi różańskiej w zjeździe konwokacyjnym 1648 r. Był jednym z głównych autorów instrukcji, uchwalonej na przedelekcyjnym generale mazowieckim. Na zjeździe elekcyjnym zabierał głos kilkanaście razy. Dał się wówczas poznać jako zagorzały zwolennik kandydatury Karola Ferdynanda, wzywał do głosowania na niego nawet jeszcze 14 XI 1648, a więc już po wycofaniu się Karola Ferdynanda z walki o tron. Występował też jako rzecznik zdecydowanej rozprawy z Kozakami. Dlatego domagał się pociągnięcia do odpowiedzialności regimentarzy i powierzenia dowództwa Jeremiemu Wiśniowieckiemu. Zabierał również głos w dyskusji nad sprawami wyznaniowymi, m. in. żądał dodania do 1 punktu paktów konwentów wyłączenia Księstwa Mazowieckiego od potwierdzenia konfederacji «de religione», przy okazji zaś wyrzucał biskupom ich zbytnią ustępliwość. Podczas tego zjazdu obrany został deputatem do zapłaty wojsku. Na sejmie koronacyjnym w r. 1649 potępiał ugodową względem Kozaków politykę króla i kanclerza. Jego ostre wypowiedzi – m. in. żądał osądzenia za ucieczkę spod Piławiec kandydującego na urząd marszałka Jerzego Lubomirskiego, który w tej sytuacji wolał zrezygnować z laski – zyskały poklask opozycyjnie nastawionej szlachty. Powstał nawet wówczas penegiryczny czterowiersz, w którym anonimowy autor ukazuje P-ego jako czołowego obrońcę sławy Ojczyzny i wolności szlacheckich. Stanowisko opozycyjne zajmował P. także na sejmie 1649/50 r. Protestował wówczas przeciwko nobilitacji niektórych dowódców kozackich, występował przeciwko złożeniu przez marszałka podziękowań Adamowi Kisielowi, przede wszystkim zaś sprzeciwiał się wspólnym tajnym obradom trzech stanów sejmujących, co w myśl zamierzeń stronnictwa królewskiego miało ułatwić zaaprobowanie ugody zborowskiej. P. został wybrany na posła również na sejm następny (pierwszy w r. 1652). W obradach jednak nie uczestniczył, został rugowany, ponieważ woj. mazowiecki Stanisław Warszycki pozwał go przed sąd sejmowy. Zatarg z tym potentatem nie wpłynął na zmniejszenie popularności P-ego. Został posłem na sejm 1653 r., posłowie zaś wybrali go na deputata do spisywania konstytucji i na Trybunał Skarbowy. Jako poseł na pierwszym sejmie 1654 r. dołączył się do regalistów, żądających wprowadzenia przysięgi dla obejmujących urząd hetmana.
W czasie «potopu» prawdopodobnie nie poddał się Szwedom i stał przy Janie Kazimierzu. Na sejmie 1659 r. (był posłem z ziemi różańskiej) powołany został do deputacji, której przyznano prawo zatwierdzenia bądź odrzucenia postanowień komisji, wyłonionych do załatwienia poszczególnych spraw. Dn. 26 VI 1660 P., wraz z innymi członkami tej deputacji, aprobował pokój oliwski. Posłował z ziemi warszawskiej na sejmy w l. 1661 i 1662, na których domagał się zastosowania ostrych środków wobec arian, kryptoarian i ich protektorów. Jego wystąpienie w dn. 7 III 1662, kiedy to żądał, aby powyrzucać faktorów ariańskich przez okno (godziło to w Bogusława Radziwiłła), o mało nie doprowadziło do rozlewu krwi. Konstytucją sejmu 1662 r. P. powołany został do komisji, która miała sprawdzić stan załogi i fortyfikacji Kamieńca Podolskiego. Na sejmach rokoszowych (1665 i 1666 r.) zaliczał się do najzagorzalszych stronników króla, sprzeciwiał się wówczas zdecydowanie restytucji Jerzego Lubomirskiego. Podczas sejmu 1667 r., uczestniczył w nim jako reprezentant ziemi warszawskiej, wszedł do deputacji mającej opracować projekt naprawy systemu monetarnego. Udział w elekcji Michała Korybuta był ostatnim wystąpieniem publicznym P-ego.
P. wywodził się z rodziny ubogiej. W r. 1580 jego ojciec i pięciu krewnych posiadali części w trzech wsiach ziemi warszawskiej: Potrykozach, Woli Potrykowskiej i Lipiu. Obranie stanu duchownego przez brata Pawła zapobiegło dalszemu podziałowi ojcowizny, która prawdopodobnie cała znalazła się w rękach P-ego. Możliwe, iż przypadły mu Potrykozy. Przed uzyskaniem urzędu podkomorzego musiał też P. nabyć jakąś posiadłość w ziemi różańskiej. W r. 1651 wszedł w posiadanie części w Pracach Sędzicowych. W r. 1669 należał do niego również dworek w Warszawie przy ulicy Senatorskiej. Zmarł w końcu r. 1669.
Z nie znanej nam żony pozostawił P. synów: Aleksandra (zob.) i Hieronima (zob.). Wg Niesieckiego miał mieć nadto synów: Andrzeja, Dersława i Kazimierza.
Niesiecki; Uruski; Elektorowie; – Bąkowa J., Szlachta województwa krakowskiego wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego, W. 1974 s. 146; Czapliński W., Dwa sejmy w roku 1652, Wr. 1955; Częścik Ł., Sejm warszawski w 1649/50 roku, Wr. 1978; Gierowski J., Sejmik generalny księstwa mazowieckiego, Wr. 1948 załącznik nr 3 s. 197; Mincer F., O sprawie przysięgi hetmańskiej na pierwszym sejmie 1654 r., w: O naprawę Rzeczypospolitej XVII–XVIII w., W. 1965 s. 131; Ochmann S., Sejmy lat 1661–1662, Wr. 1977; taż, Sprawa ariańska na sejmach 1661–1662 r., „Odr. i Reform. w Pol.” T. 24: 1979 s. 122; – Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864 s. 225, 229, 251, 254, 260–2, 272–3, 276–7, 299, 302, 307, 310, 315, 323–4, 339, 513; Radziwiłł, Memoriale, III–IV; Vol. leg., IV 99, 130, 179, 239, 399, 442, 607, 625, 627, 761, 857, 1003; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 9646 k. 151–4, nr 10038 (Listy Sz. Morsztyna do B. Radziwiłła z 20 II 1665 i [2] 6 IV 1666), Metryka Kor., t. 194 k. 83–4, Sigillata, t. 11 s. 75; B. Jag.: rkp. 6658 k. 44; B. PAN w Kr.: Teki Pawińskiego, nr 17 k. 107v., 111, nr 31 k. 42v., 54–5, 66, 69, 70, 82.
Jan Dzięgielewski