Szmielew z Montiaków Wanda, nazwiska przybrane: Wanda Gawrońska, Wanda Kowalska (1918–1976), matematyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.
Ur. 5 IV w Warszawie, była córką Dawida Montiaka i Bronisławy Badrach.
Uczyła się w Warszawie w Szkole Zjednoczenia Nauczycieli, a następnie w II Miejskim Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego. W r. 1933 wstąpiła do Rewolucyjnego Związku Młodzieży Socjalistycznej. Po zdaniu matury w r. 1935 podjęła studia matematyczne na Uniw. Warsz., podczas których zetknęła się z polską szkołą logiczną Alfreda Tarskiego i Adolfa Lindenbauma. W r. 1938 uzyskała swój pierwszy wynik naukowy, dotyczący pewnika wyboru dla zbiorów skończonych; opublikowała go po wojnie w pracy On choices from finite sets („Fundamenta Mathematicae” T. 34: 1946). W okresie studiów należała do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej «Życie» oraz Komunistycznego Związku Młodzieży. W r. 1937 wyszła za mąż za Borysa Szmielewa. Podczas okupacji niemieckiej pod przybranymi nazwiskami Wanda Gawrońska i Wanda Kowalska pracowała jako mierniczy w Głównym Urzędzie Pomiarowym Kraju oraz brała udział w tajnym nauczaniu. Od r. 1942 była członkiem Polskiej Partii Robotniczej.
Po wojnie S. w r. 1945 przeniosła się do Łodzi, gdzie wznowiła studia matematyczne na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Łódz. Pracowała tam w r. akad. 1945/6 jako starszy asystent, będąc równocześnie zatrudniona jako asystent na Politechn. Łódz. Po uzyskaniu 25 X 1946 absolutorium wróciła do Warszawy i na Uniw. Warsz. kontynuowała studia matematyczne; podjęła pracę w Katedrze Matematyki na stanowisku starszego asystenta. Dn. 28 VI 1947 uzyskała stopień magistra filozofii w zakresie matematyki na podstawie pracy O zupełności teorii grup abelowych bez elementów cyklicznych, napisanej pod kierunkiem Andrzeja Mostowskiego. W okresie 1 I – 31 VIII 1948 otrzymywała stypendium Wydz. Nauki m. Warszawy. Po powstaniu w grudniu 1948 PZPR została jej członkiem. W r. 1949 wyjechała do USA na zaproszenie University of California w Berkeley, gdzie od lutego 1949 do sierpnia 1950 była wykładowcą, przygotowując równocześnie pod kierunkiem Tarskiego rozprawę doktorską. W r. 1950 uzyskała tam stopień doktora filozofii w zakresie matematyki na podstawie rozprawy Arithmetical properties of abelian groups, opublikowanej jako Elementary properties of Abelian groups („Fundamenta Mathematicae” T. 41: 1954); praca ta, zawierająca dowód rozstrzygalności teorii grup abelowych, została wyróżniona w r. 1956 nagrodą ministra szkolnictwa wyższego i należy do najczęściej cytowanych z jej dorobku. W r. 1950 wróciła S. do kraju i na Uniw. Warsz. została adiunktem; 30 VI 1954 otrzymała tytuł naukowy docenta. W l. 1958–62 pracowała równocześnie na stanowisku docenta w Inst. Matematycznym PAN. Na zaproszenie Tarskiego była w r. 1958 zatrudniona jako visiting associated professor uniw. w Berkeley. W l. 1959–61 pełniła funkcję prezesa oddz. warszawskiego Polskiego Tow. Matematycznego. W r. 1959 przestała być członkiem PZPR.
W l. pięćdziesiątych zainteresowała się S. podstawami geometrii i z tego zakresu prowadziła od r. 1958 systematyczne seminarium badawcze. Wspólnie z Karolem Borsukiem opublikowała monografię Podstawy geometrii (W. 1955, wyd. 4, W. 1975). W zastępstwie Borsuka pełniła w l. 1963–4 obowiązki kierownika Katedry Geometrii Wydz. Matematyki i Fizyki. W dalszym ciągu na zaproszenie Tarskiego wyjeżdżała na uniw. w Berkeley: w r. 1960 ponownie jako visiting associated professor, a w l. 1965 i 1967 jako associated research mathematician. Po otrzymaniu 22 VI 1967 tytułu profesora nadzwycz. nauk matematycznych objęła w Katedrze Geometrii Uniw. Warsz. stanowisko profesora; w r. 1968 powierzono jej kierownictwo utworzonego wtedy Zespołu Podstaw Geometrii (przemianowanego w r. 1970 na Zakł. Matematyki Elementarnej i Podstaw Geometrii). Badania S. w zakresie podstaw geometrii dotyczyły głównie geometrii hiperbolicznej i absolutnej; opublikowała m.in. prace Some metamathematical problems concerning elementary hyperbolic geometry („Proceedings of the International Symposium on the Axiomatic Metod”, Berkeley 1958) i Absolute calculus of segments and its metamathematical implications („Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences. Série de Sciences Mathématiques, Astronomiques et Physiques” Vol. 7: 1959), za które otrzymała w r. 1960 nagrodę naukową Wydz. III PAN. W rozprawie New foundations of absolute geometry („Methodology and Philosophy of Science” Stanford 1962) zawarła algebraiczną podstawę do jednolitej koordynatyzacji geometrii euklidesowej i hiperbolicznej, a w pracy A new analityc approach to hyperbolic geometry („Fundamenta Mathematicae” T. 50: 1961) podała prostsze niż hilbertowskie rozwiązanie klasycznego zagadnienia wewnętrznej koordynatyzacji geometrii hiperbolicznej.
Od początku l. siedemdziesiątych kierowała S. dodatkowo Sekcją Ogólną Inst. Matematyki Uniw. Warsz. i zajmowała się podstawami geometrii euklidesowej w oparciu o nowy system «aksjomatyki Szmielew–Tarskiego». W r. 1972 przebywała w celach naukowych na Uniw. Humboldta w Berlinie Zachodnim. Opublikowała ogółem ok. trzydziestu prac z zakresu podstaw matematyki, a zwłaszcza podstaw algebry i geometrii oraz teorii mnogości. Jest uważana za twórcę warszawskiej szkoły podstaw geometrii. Zmarła 27 VIII 1976 w Warszawie, została pochowana na cmentarzu parafialnym w Kołbieli (pow. otwocki). Była odznaczona Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973).
Małżeństwo S. z Borysem Szmielewem (1911–1983), inżynierem geodetą, zakończyło się rozwodem w r. 1954; sama wychowywała córkę Aleksandrę (ur. 1954).
Pośmiertnie opublikowano przechowywane w Bibliotece Inst. Matematycznego PAN rękopisy S.: Concerning the order and the semi-order of n-dimensional Euclidean space („Fundamenta Mathematicae” T. 107: 1980 nr 1) i On n-ary equivalence relations and their application to geometry („Dissertationes Mathematicae” T. 191: 1981), zawierające teorię hiperpłaszczyzn w n-wymiarowej geometrii afinicznej, oraz jej książki: Od geometrii afinicznej do euklidesowej (W. 1981, po angielsku W. 1983), a także napisaną wspólnie z Tarskim i Wolframem Schwabhäuserem Metamathematische Methoden in der Geometrie (Berlin 1983).
Słownik biograficzny matematyków polskich, Tarnobrzeg 2003; – Burdman-Feferman A., Feferman S., Alfred Tarski. Życie i logika, W. 2009 (fot.); Duda R., Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, (w druku); Kuratowski K., Pół wieku matematyki polskiej, W. 1973; – „Roczniki Uniw. Warsz.” T. 3: 1962 s. 144, T. 10: 1971 [1972] s. 123–4; – Wspomnienia pośmiertne: „Studia Logica” T. 36: 1977 nr 4 s. 241–4 (M. Kordos, M. Moszyńska, L. W. Szczerba, bibliogr. prac), „Wiad. Mat.” T. 21: 1978 s. 25–8 (ciż, bibliogr. prac, fot.); – Arch. Uniw. Warsz.: sygn. WMP 47.226/7.777 (akta studenckie, fot.), sygn. K 7175 (akta pracownicze).
Stanisław Domoradzki