Sadkowski Wasyl, imię zakonne Wiktor (1737/8–1803), archimandryta słucki, prawosławny arcybiskup miński, potem czernihowski. Być może pochodził z rodziny szlacheckiej h. Trąby. Ur. najprawdopodobniej w Kijowie, był synem Symeona (zm. 1774), księdza prawosławnego.
Wykształcenie S. zdobył w Akademii Kijowskiej; studia rozpoczął przed r. 1755. Pozyskał przyjaźń i zaufanie profesora i rektora Akademii Georgija Konisskiego. Po przejściu Konisskiego na biskupstwo mohylewskie S. został jego najbliższym współpracownikiem. Jemu zawdzięczał późniejszą karierę. S. był prefektem, profesorem w mohylewskim seminarium duchownym, kaznodzieją (1764). W poł. l. sześćdziesiątych przyjął habit mnicha i imię Wiktor. Przed 10 VII 1768 został hieromonachem, z kolei namiestnikiem katedry, członkiem konsystorza, w sierpniu 1774 ihumenem mścisławskiego, tupiczewskiego klasztoru. W l. 1768–75 jako namiestnik czyli audytor zarządzał sprawami diecezji, zastępując przebywającego w Rosji Konisskiego. W marcu 1775 został kapelanem ambasady rosyjskiej w Warszawie. Uzyskał wówczas łatwy wgląd w problematykę Kościoła prawosławnego w Rzpltej i życzliwość ambasadora O. Stackelberga. Regularnie korespondował z Synodem w Petersburgu, z Konisskim i in., zbierał systematycznie informacje o sytuacji prawosławia w Rzpltej, skargi na katolików i unitów przesyłał do swych zwierzchników w Rosji, bądź interweniował za pośrednictwem Stackelberga. Dn. 11 XI 1783 św. Synod rosyjskiej Cerkwi prawosławnej mianował go, bez prezenty kolatora (Karola S. Radziwiłła), archimandrytą słuckim i namiestnikiem (wikariuszem generalnym) prawosławnego metropolity kijowskiego, a 9 IV 1785 na polecenie carowej Katarzyny II, biskupem perejasławskim i boryspolskim, koadiutorem metropolity kijowskiego z zachowaniem archimandrii słuckiej. Na siedzibę nowego biskupa (władyki) perejasławskiego wyznaczono Słuck. Nominacja jedynego wówczas biskupa prawosławnego w Rzpltej nastąpiła bez uprzedniego przywileju króla polskiego. Dn. 20 VI 1785 odbyła się w Kijowie konsekracja S-ego, po czym (podobnie jak po wyświęceniu na archimandrytę) złożył S. przysięgę na wierność Katarzynie II i posłuszeństwo św. Synodowi (w Petersburgu). Z okazji postąpienia na stanowisko władyki otrzymał od carowej roczną pensję 5 900 rb.
Do listopada 1785 S. przebywał w Kijowie, oczekując na instrukcję Synodu i werbując współpracowników (m. in. zatrudnił ok. 20 chórzystów). Po powrocie w grudniu 1785 do Słucka zorganizował konsystorz, do kleru i wiernych wystosował list pasterski wzywający m. in. do przestrzegania praw Bożych i dobrego współżycia z katolikami. Mianowanie S-ego biskupem wywołało obawy i protesty hierarchii katolickiej i nuncjusza papieskiego w Rzpltej. Perswazje unickiego metropolity kijowskiego Jazona Smogorzewskiego wskazującego, że powołanie S-ego na władyctwo bez nominacji króla polskiego i pominięcie złożenia mu przysięgi stanowi ujmę dla Rzpltej, sprawiły, iż po wizycie w Warszawie (lipiec–październik 1786) S. otrzymał nominację królewską ze zwłoką i pod warunkiem dopełnienia przysięgi.
Okres od stycznia do października 1717 spędził S. na Ukrainie, dokąd wybrał się, by w Kijowie powitać Katarzynę II odbywającą podróż na Krym. Za jej zgodą złożył 18 V 1787 w Tulczynie przysięgę wierności królowi polskiemu. Wizytował też wówczas cerkwie i klasztory ukraińskie, starając się o przywrócenie w nich dyscypliny cerkiewnej, o co zabiegał i później, i co wzmocniło ich oddziaływanie na wiernych. Władzę nad ok. 300 cerkwiami wykonywał – jak inni biskupi rosyjscy – stosując się ściśle do poleceń św. Synodu, któremu składał wymagane sprawozdania ze stanu diecezji i własnych czynności. Dzięki funduszom otrzymanym od carowej wybudował w Słucku cerkiew katedralną, założył tu także szkołę (seminarium duchowne), a drugą w r. 1788 w Olszanach na Ukrainie. Zwoływał do Słucka kapłanów, których dokształcał i egzaminował. Chętnie ściągał do swej diecezji duchownych i mnichów rosyjskich, dążąc do rusyfikacji prawosławia w Rzpltej. Od nowo wyświęconych odbierał przysięgę na wierność carowej, za którą modlono się i w liturgii. Zgodnie z zaleceniami św. Synodu odprawił 28 I 1789 w cerkwi katedralnej w Słucku nabożeństwo dziękczynne z powodu zwycięstw Rosji nad Turcją i zdobycia Oczakowa. Kiedy na wiosnę 1789 nadeszły z Wołynia, Podola i Ukrainy pogłoski o przygotowywaniu tam buntów chłopskich, rzezi szlachty i Żydów, na sejmie powzięto podejrzenie, iż to rząd rosyjski podnieca do nich, korzystając m. in. z pomocy kleru obrządku wschodniego. O współudział posądzano i S-ego, ze względu na jego ścisły związek ze św. Synodem i wizytację Ukrainy w r. 1787. Sejm polecił mu wydanie listu pasterskiego zobowiązującego kler prawosławny do modlitw za króla i złożenia przysięgi wierności wobec niego i Rzpltej. Dn. 25 IV t. r. S. wysłał taki list. Dn. 29 IV 1789 aresztowano S-ego i 29 V przywieziono do Warszawy, dokąd sprowadzono też większość archiwum konsystorza słuckiego. Wyznaczona przez sejm «deputacja do egzaminowania o bunty oskarżonych», na podstawie analizy archiwaliów, zeznań S-ego i współwięźniów zarzuciła władyce zależność od Synodu i carowej, a także ujawniła organizacyjną przynależność prawosławia w Rzpltej do Cerkwi rosyjskiej. Sam biskup uważał się za poddanego carowej, praw zaś polskich gotów był przestrzegać jedynie za zgodą Synodu. Mimo pobytu w więzieniu był S. poinformowany o pracy nad nową organizacją hierarchii prawosławnej w Polsce i był zdecydowanie niechętny działaniom kongregacji pińskiej oraz powołanemu przez nią konsystorzowi pod przewodnictwem Saby Palmowskiego. Podejrzenia o podburzanie do buntów nie zostały potwierdzone. Obóz reformatorski w sejmie potraktował jednak związek S-ego z Rosją jako wyraz winy biskupa zobowiązanego przysięgą do lojalności wobec państwa, w którym wykonywał jurysdykcję. W uchwalonej 31 V 1792 sejmowej „Deklaracji względem osób o bunty oskarżonych” postanowiono zatrzymać S-ego do czasu wydania wyroku w warunkach spokoju i 23 VI 1792 odstawiono go do Częstochowy. Po przegranej wojnie z Rosją, na polecenie króla, 22 VII 1792 zwolniono S-ego z więzienia bez wyroku sądowego i 25 VII przywieziono do Warszawy. Władze konfederacji targowickiej uznały jego niewinność; 15 IX 1792 przywrócono mu wszystkie prawa. Do Słucka przybył 20 III 1793. Żądał od 1 500 do 2 tys. dukatów odszkodowania, wypłacono mu jednak tylko 1 tys.
Po II rozbiorze Rzpltej w r. 1793 prawie cała diecezja S-ego przeszła w posiadanie Rosji. Utworzono z niej 24 IV 1793 (z wyjątkiem skrawków) diecezje: mińską, izasławską, bracławską. Jej ordynariuszem z tytułem arcybiskupa mianowano S-ego, który sprawował władzę także nad pozostałymi w Polsce prawosławnymi. W r. 1793 podlegało mu 329 cerkwi, wobec 4 348 unickich, w r. n. w jego diecezji było 148 prawosławnych kapłanów, diakonów i subdiakonów. W porozumieniu z władzami rosyjskimi i na ich polecenie S. ogłosił 26 V 1794 list pasterski z wezwaniem unitów do przechodzenia na prawosławie pt. Gramota okružnaja Viktora Archiepiskopa Minskago ko všem vernym nachodiaščimsja w ego panstve. On też z upoważnienia Katarzyny II, w ścisłej współpracy z władzami, kierował od lata 1794 akcją przeciągania unitów na prawosławie. Ze źródeł katolickich wiadomo, iż jako środki do przekonywania stosowano obietnice, podstęp, groźby, a nawet przymus fizyczny. Dzięki temu – obok słabości unii – do 4 IV 1795 przyjęto do prawosławia ok. 1 807 cerkwi, 2 monastery, 1 182 kapłanów, 1 mln 86 tys. wiernych.
W maju 1796 S. został przeniesiony do Czernihowa, gdzie objął rządy 4 VIII. Odnowił tam pustelnie i cerkiew Św. Trójcy w pobliżu miasta, przeprowadził remont domu biskupiego i seminarium duchownego, którego program próbował rozszerzyć, wprowadził w nim ulepszony regulamin. Zdrowie mu jednak nie dopisywało, groziła mu utrata wzroku z powodu katarakty. Dn. 18 IV 1803 otrzymał Order św. Aleksandra Newskiego. Zmarł 22 XI 1803.
S. pozostawił po sobie bibliotekę liczącą 2 500 książek. Korespondencja S-ego została opublikowana przez S. Runkiewicza pt. Sadkovskij Viktor. Materialy dla istorii minskoj eparchii. I: Pis’ma k raznym licam … („Minskija Eparchialnyja Vedomosti” 1891 nr 23–4, 1892 nr 1–12, 15–24).
Estreicher; PSB (Konisski Georgij, Palmowski Saba); – Amman A., Abriss der ostslawischen Kirchengeschichte, Wien 1950; Deruga A., Kościół prawosławny, a sprawa „buntu” w 1789 r. we wschodnich województwach Rzeczypospolitej, „Ateneum Wil.” 1938 nr 13 s. 171–269; tenże, Walka z rusyfikacją Kościoła prawosławnego w epoce Sejmu Wielkiego (1788–1792), tamże T. 11: 1936; Kalinka W., Sejm Czteroletni, Kr. 1895 I; Kashuba M., Georgij Konisskij, Moskva 1979; Kojalovič M., Istorija vossoedinenija zapadnorusskich unjatov starych vremen, S. Pet. 1873 s. 275–374; Korzon, Wewnętrzne dzieje, III; Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi, P. 1880, Wyd. 2 W. 1906; Runkievič S., Istorija Minskoj archiepiskopii (1793–1832), S. Pet. 1893; Sakowicz E., Kościół prawosławny w Polsce w epoce Sejmu Wielkiego 1788–1792, W. 1935 (rec: Deruga A., „Kwart. Hist.” T. 50: 1935 ); Serczyk W., Koliszczyzna, Zesz. Nauk. UJ, Prace Hist., Z. 24, Kr. 1968 s. 68; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; tenże, Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Wyd. 2, Kr. 1897; Szujski J., Dzieje Polski, Lw. 1866 IV; Woliński J., Polska i Kościół prawosławny, Lw. 1936; – Akty i dokumenty otnosjaščiesja k’istorii Kievskoj akademii, Kiev 1907 IV (1782–1795); Akty Vil. Archeogr. Kom., IX, XVI; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, II, V, XI; Documenta pontificum Romanorum historiam Ucrainae illustrantia, II, Ed. A. Velikij, Romae 1954; Epistolae metropolitarum Kioviensium catholicorum, Ed. A. Velikij, Romae 1965–80 VIII–IX; Harasiewicz M., Annales ecclesiae Ruthenae, Leopoli 1862; Litterae S. C. de Propaganda Fide ecclesiam Ucrainae et Bielarusiae spectantes, VI–VII, Ed. A. Velikij, Romae 1957 VI–VII; Relacja deputacji do egzaminowania sprawy o bunty oskarżonych na sejmie 1790 uczyniona, W. [1790]; Vol. leg., IX 453; – B. Czart.: rkp. 739, 885, 934, 949, 952, 955, 957.
Tadeusz Śliwa