Staniewicz Wiktor Emeryk Jan (1866–1932), matematyk, profesor Instytutu Politechnicznego w Petersburgu, profesor i rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Ur. 21 (9 st. st.) IX w Samarze w Rosji, był synem Jana Onufrego (zob.) i Matyldy z Lubańskich, starszym bratem Leona Jana (zob.), stryjem Leona (zob.) i Zbigniewa (zob.).
Po ukończeniu w r. 1883 niemieckiego gimnazjum klasycznego w Petersburgu, studiował S. na Wydz. Fizyczno-Matematycznym tamtejszego uniwersytetu pod kierunkiem Juliana Sochockiego. Podczas studiów związał się z ruchem socjalistycznym, jego mieszkanie było punktem przesyłkowym zagranicznych wydawnictw Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat – „Przedświtu” i „Walki Klas”. Aresztowany przez żandarmerię rosyjską odmówił złożenia zeznań. Dzięki koneksjom swego ojca, po dwu i pół miesięcznym uwięzieniu został zwolniony. Uniwersytet ukończył w r. 1887, dyplom kandydata nauk matematycznych otrzymał 1 IV 1888. W l. 1888–92 pracował na uniwersytecie jako asystent Katedry Matematyki. W r. 1890 uzyskał stopień magistra matematyki, prawdopodobnie na podstawie pracy O pewnej sumie dwukrotnej, wydanej po rosyjsku własnym nakładem w r. 1889. Równocześnie od wiosny 1888 nauczał matematyki w gimnazjum Maja, w l. 1891–1901 w Gimnazjum Żeńskim św. Katarzyny (ustąpił stamtąd w proteście przeciw usunięciu przez zarząd dwóch nauczycielek oskarżanych o radykalne poglądy społeczne), oraz w Gimnazjum Żeńskim im. Stojunina (tu w l. 1894–1902). Ponadto był wykładowcą wyższej matematyki w Konstantynowskiej Szkole Artylerii, na Petersburskich Wyższych Kursach Żeńskich (Bestużewskich), w Inst. Elektrotechnicznym (Elektro-techniczeskij institut) oraz w Instytucie Inżynierów Komunikacji (Institut inżynierow putiej soobszczenija), gdzie od r. 1891 był również repetytorem i egzaminatorem. Dn. 17 V 1902 mianowany profesorem nadzwycz., objął Katedrę Matematyki w petersburskim Inst. Politechnicznym.
Po rewolucji 1905 r. zajmował się S. sprawami studenckimi. Zorganizował, ufundowaną przez Hipolita Wawelberga, jadłodajnię dla studentów Polaków, za co został honorowym członkiem Polskiej Kasy Studenckiej. W r. 1907 w wyniku rewizji dokonanej w bursach studenckich, która ujawniła działalność tajnych organizacji, został 25 V 1909 na trzy lata pozbawiony prawa do służby państwowej i samorządowej. W tym okresie nadal wykładał, ale jako profesor kontraktowy. Opublikował po rosyjsku kilka prac dotyczących zagadnień teorii liczb i analizy matematycznej, m.in.: O ogólnej metodzie całkowania funkcji algebraicznych (1886), O liczbach pierwotnych kształtu 4m+1:4m-1 (1890) oraz O pewnej sumie wielokrotnej (1911), a także Sur un théoréme arithmétique de M. Poincaré („Comptes Rendus des Séances de l’Académie des Sciences” T. 114: 1892). Był członkiem Tow. Matematycznego w Petersburgu, Cesarskiego Rosyjskiego Tow. Geograficznego oraz Polskiego Tow. Lekarzy i Przyrodników w Petersburgu.
Dn. 25 V 1912 powrócił S. na Katedrę Matematyki Inst. Politechnicznego, był dziekanem Wydz. Inżynierii Budowlanej w l. 1915–17 i pomocnikiem dyrektora (prorektorem) w l. 1917–18. Równolegle podjął działalność polityczną. W lipcu 1917 został prezesem Polskiego Związku Radykalno-Demokratycznego na Litwie i Białorusi, utworzonego w Petersburgu, który obok haseł socjalnych (reforma rolna i poprawa statusu klasy robotniczej), głosił program zbliżenia wszystkich narodowości tych krajów i ich niepodległości. Pod koniec września t.r., zaproszony przez Aleksandra Meysztowicza, uczestniczył w próbach utworzenia Polskiej Narodowej Komisji Wykonawczej w Rosji, udaremnionych przez secesję narodowych demokratów; współsygnował telegram w tej sprawie do Ignacego J. Paderewskiego.
Dn. 28 VIII 1919 opuścił S. Piotrogród i przeniósł się do Wilna, gdzie został profesorem nadzwycz. (20 X 1919), potem zwycz. (1 V 1920) matematyki na USB. Jako kierownik I Katedry Matematyki prowadził wykłady i ćwiczenia, a także kierował I sem. matematycznym (zagadnienia geometrii różniczkowej i algebry wyższej). Od 1 IV 1920 do 15 IX r.n. pełnił funkcję dziekana Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego. Po ewakuacji uniwersytetu podczas wojny polsko-sowieckiej był krótko (23 VIII – 4 IX 1920) zastępcą szefa sekcji IV (Nauki i Szkół Wyższych) w Min. WRiOP w Warszawie. Dn. 15 IX 1921 został drugim z kolei, ale pierwszym z wyboru, rektorem USB. Pełniąc tę funkcję do 15 IX r.n., zorganizował uniwersytecką administrację, wzmocnił struktury istniejących wydziałów i przyczynił się do utworzenia Wydz. Lekarskiego. Jako rektor podpisał uroczysty akt złączenia Litwy Środkowej z RP (18 IV 1922). W l. dwudziestych był członkiem Państw. Komisji Egzaminacyjnej dla kandydatów na nauczycieli szkół wyższych, należał do Polskiego Tow. Matematycznego, w którym pełnił funkcję prezesa w l. 1921–3. Opracował podręcznik Zastosowanie rachunku różniczkowego i całkowego do geometrii (Wil. 1925). W listopadzie 1928 został wybrany na prodziekana Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego, ale już wiosną r.n. zrezygnował z powodu postępującej gruźlicy. W l. 1930–1 otrzymał płatny urlop zdrowotny i wyjechał do Włoch na kurację. W r. 1931 przeszedł na emeryturę, 29 IV r.n. prezydent RP Ignacy Mościcki mianował go honorowym profesorem USB. Zmarł 23 XII 1932 w Wilnie, pochowany został na cmentarzu na Rossie. Odznaczony był Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1923).
W małżeństwie z Teresą z Ławcewiczów (1874–1942), miał S. sześcioro dzieci.
Wiktor (1898–1960), inżynier, major Inspektoratu Wojsk Technicznych przy Sztabie Głównym WP, wykładowca w Szkole Podchorążych Saperów, po drugiej wojnie światowej przebywał na emigracji w Australii, w małżeństwie z Janiną Kurowską miał córkę Janinę (1925–1944), łączniczkę i sanitariuszkę AK, pseud. Janka, Gozdawa, która w baonie «Parasol» walczyła w powstaniu warszawskim 1944 r., ranna, zaginęła bez wieści 22 IX na Czerniakowie.
Jan (1899–1940), inżynier, budowniczy dróg i szos w pow. słonimskim, uczestnik wojny polsko-sowieckiej 1919 r. i kampanii wrześniowej 1939 r. w stopniu ppor. artylerii, więzień Kozielska, zginął w Katyniu.
Z córek S-a, Maria (ur. 1896), lekarz stomatolog, była zamężna za Edmundem Wiktorem Jungowskim (1895–1969), oficerem Wojsk Lotniczych, pracownikiem przemysłu lotniczego i historykiem lotnictwa polskiego (współpracownikiem PSB), mieszkała w Warszawie, Jadwiga (1904–1983), magister filozofii USB, wstąpiła do Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża w Laskach pod Warszawą. Dwie córki S-a wyszły za mąż za synów Aleksandra Achmatowicza, działacza tatarskiego, ministra sprawiedliwości Republiki Krymskiej i senatora RP; w intercyzach ślubnych zastrzeżono, że ich dzieci wychowane będą w islamie: Teresa (1901–1978), była od r. 1923 żoną Leona Achmatowicza, chirurga, ordynatora w szpitalach PCK i św. Jakuba w Wilnie, po drugiej wojnie światowej zamieszkała w Kanadzie, zaś Helena (1902–1976), lekarka, była żoną Osmana Achmatowicza (1899–1988), chemika, rektora Politechn. Łódz., profesora Uniw. Warsz. i członka PAN.
Materiały do słownika biograficznego matematyków polskich, [b.r.w.] z. 3 s. 58 [wyd. powielaczowe Inst. Matematyki PAN]; PSB (Sochocki Julian); Wileński słownik biograficzny, Red. H. Dubowik, L. J. Malinowski, Bydgoszcz 2002; – Małachowicz E., Cmentarz na Rossie w Wilnie, Wr. 1993 s. 116–17 (fot. nagrobka); Słown. pol. tow. nauk., I; Śnieżko A., Rossa – miasto umarłych. Groby zasłużonych, cz. 3 s. 415–16 (mszp. w Mater. Red. PSB:); – Hist. Nauki Pol., IV cz. 1–2; Krótki zarys życia wskrzeszonej wszechnicy, „Alma Mater Vilnensis” R. 1: 1922 s. 83; Księga pamiątkowa Uniw. Wil., II (częściowa bibliogr.); Róziewicz J., Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1725–1918), Wr. 1984; Vilniaus universiteto istorija 1803–1940, Vilnius 1977 s. 185; Wilno wyzwolone. Jednodniówka na zjazd byłych uczestników walk o Wilno w dniach 10–11 XI 1930 r., Wil. 1930 s. 37; Z murów św. Katarzyny. Księga pamiątkowa b. wychowanek i wychowanków gimnazjów przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, W. 1933 I; – „Dzien. Urzęd. Min. WRiOP” R. 3: 1920 nr 12 s. 163, R. 11: 1928 nr 13 s. 532; Szkoły wyższe Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1930; Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. Skład uniwersytetu w r. akad. 1933/4, Wil. [1933] s. [55]; Zagórowski, Spis nauczycieli; – Arch. Paderewskiego, I (w indeksie zidentyfikowany jako Leon); Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1957 l–II; Lednicki W., Pamiętniki, Londyn 1967 II; Litwa podczas wojny. Zbiór dokumentów uchwał odezw itp., Oprac. L. A[bramowicz], W. 1918 s. 58–61; Lotoc’kyj O., Storinky mynuloho, W. 1935 III (mylnie jako Witold); Sejm wileński 1922. Przebieg posiedzeń według sprawozdań stenograficznych…, Wil. 1922 s. III/3; – „Biul. Wil.” 1917 nr 8; „Świat” R. 8: 1913 nr 49; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Alma Mater Vilnensis” R. 11: 1933 s. 94 (fot., L. Korowajczyk), „Kur. Wil.” 1932 nr 296–297, „Słowo” 1932 nr 327, 329; – Lietuvos centrinis valstybės archivas w Wil: sygn. F. 175–14–499 («sprawa osobista» S-a), sygn. F. 175–6VII13–53 s. 1v., 2v., 4v., 8v., 11v., 15, 18, 21–2, 25, 26, 28, 30, 32, sygn. F. 175– 6VIIA– 1 s. 15, 17–18, 31–2, 34, 64, sygn. F. 175– 6VIIB–6 s. 2, sygn. F. 175–6VIIB–7 s. 35, sygn. F. 175–6VIIB–54 s. 6, 13, 17, 30, 32, 34, 66, 70v., 73, 80, 82, 82v., 89v., 91, 94v., sygn. F. 175–6VIIB–312 s. 130, 153; – Mater. Red. PSB: Kserokopie nominacji profesorskich S-a z l. 1919 i 1932 nadesłane przez Leona Sylwestra Staniewicza z Gd.; – Informacje i uzupełnienia Liliany Czerniawskiej-Narkowicz z Wil.
Bibliogr. dot. dzieci S-a: Biogramy uczonych pol., Supl. (dot. zięcia, Osmana Achmatowicza); Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945, W. 1988 (dot. wnuczki, Janiny, fot.); – http://foruma-kad.pl/archiwum/98/12artykuly/20-rody.htm (M. Bajer, Achmatowicze); – Stachiewicz P., «Parasol», W. 1984 (dot. wnuczki, Janiny); Tucholski J., Mord w Katyniu, W. 1991 (dot. syna, Jana); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (dot. zięciów, Leona i Osmana Achmatowiczów); – Roczn. oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932 (dot. syna, Wiktora); – Godlewski J., Na przełomie epok, W. 1990 (dot. syna, Jana); – „Życie Warszawy” 1969 nr 61 (nekrolog zięcia, Edmunda Jungowskiego); – Mater. Leona Sylwestra Staniewicza z Gd.; – Informacje wnuka, Jana Staniewicza z P.
Mieczysław Jackiewicz