Roman Wiktor (1784–1847), podpułkownik WP. Ur. 26 VI (wg stanu służby) w Żelechowie (wg źródeł francuskich w niezidentyfikowanej miejscowości Włężyk), był synem Placyda, szambelana królewskiego, i Anieli z Grabowskich, podczaszanki rzeczyckiej.
Po wkroczeniu w jesieni 1806 wojsk napoleońskich na ziemie polskie, R. zaciągnął się do organizowanego powstania mazowieckiego. Wziął udział w kampanii 1807 r. na Pomorzu, uczestnicząc w nocnym szturmie Słupska (18/19 II), a następnie w oblężeniu Gdańska (12 III – 24 V), w czasie którego został ranny w nogę.
W lecie 1807 R. przeszedł do formowanego w Warszawie pułku szwoleżerów gwardii Napoleona I i 28 VII otrzymał przydział do 3 kompanii dowodzonej przez kpt. Jana Dziewanowskiego 3 szwadronu szefostwa Ignacego Ferdynanda Stokowskiego, awansując w nim niebawem (1 XI 1807) na brygadiera. W składzie 5 oddziału pułku opuścił 16 XII t.r. Warszawę i przez Drezno pomaszerował do Francji do zakładu pułkowego w Chantilly, dokąd dotarł 3 III 1808, stąd do Bajonny, aby niebawem pociągnąć na dalszą służbę za Pireneje. Dn. 1 VIII 1808 R. otrzymał stopień wachmistrza. W pierwszych starciach w Hiszpanii walczył w zwycięskiej bitwie pod Burgos (10 XI 1808) i w słynnej szarży pod Somosierrą (30 XI), w czasie której prowadząc 1 pluton 3 szwadronu dał przykład wielkiej odwagi. Otrzymał ranę od kartacza w biodro i postrzał od kuli karabinowej w brzuch. Dekretem cesarskim z 10 III 1809 mianowany został porucznikiem 2 kl.; przerzucony z pułkiem na front kampanii austriackiej 1809 r. znalazł się w końcowej jej fazie w starciach pod Znojmem (11 VII). Za kampanię tę R. otrzymał 15 III 1810 donację o dochodzie 500 fr. z Canal du Loing. Służył nadal w szwoleżerach gwardii stacjonujących we Francji, 17 II 1811 awansował na porucznika 1 kl.
Propozycja płk. Wincentego Krasińskiego przeniesienia R-a do formowanego w Sedanie 2 P. Ułanów Nadwiślańskich (przemianowanego 18 VI 1811 na 8 p. szwoleżerów) z awansem na stopień szefa szwadronu, nie uzyskała akceptacji cesarza; R. 6 IV t.r. mianowany został kapitanem z przeznaczeniem na dowódcę 3 kompanii w tymże pułku, do służby w którym zgłosił się do Sedanu 5 V 1811. Dn. 7 V 1811 nagrodzony został orderem kawalerskim Legii Honorowej. Ze swym pułkiem, na czele 1 szwadronu, R. wyruszył na kampanię rosyjską 1812 r., lecz przed rozpoczęciem działań wojennych powrócił do macierzystego 1 p. szwoleżerów gwardii otrzymując 26 VI poprzedni stopień porucznika 1 kl., a 3 VII przydział do 1 kompanii dowództwa kpt. Józefa Załuskiego w 1 szwadronie szefostwa Jana Leona Kozietulskiego. Uczestniczył w walkach pod Witebskiem (27 VII), Smoleńskiem (16 VIII), w bitwie pod Możajskiem (7 IX), odznaczył się w starciu pod Podolskiem (24 IX), gdzie otrzymał pchnięcie lancą w głowę i rękę. W czasie odwrotu bił się 25 X pod Horodnią i 17 XI pod Krasnem.
Z Wilna R. został wysłany do Warszawy dla prowadzenia nowej rekrutacji do pułku. Przedostawszy się do Niemiec powrócił na wiosnę 1813 do pułku i 11 IV umieszczony został na powrót w 1 kompanii dowództwa kpt. Wincentego Zajączka. Dn. 13 VIII 1813 R. mianowany został kapitanem z przeznaczeniem na dowódcę nowo utworzonej 13 kompanii w 7 szwadronie szefostwa Stanisława Rostworowskiego sformowanym z ochotników przybyłych z Krakowa. Odbył kampanię jesienną 1813 r. w Niemczech, biorąc udział w bitwach i potyczkach pod Dreznem (27 VIII), Peterswalde (16 IX), Lipskiem (18–19 X), Freiburgiem (28 X), Hanau (30 X), Moguncją (4 XII) oraz – w czasie działań wojennych w Holandii – pod Hoogstraten i Bredą (26 XII). W kampanii francuskiej 1814 r. R. walczył prawie we wszystkich bitwach stoczonych przez pułk szwoleżerów gwardii. Dn. 27 II 1814 R. otrzymał Order Zjednoczenia («de la Réunion»).
Przy organizacji pułku przygotowującego się do marszu do kraju, R. 7 VI 1814 przeznaczony został na dowódcę 6 kompanii w 2 szwadronie, pozostał jednak w Paryżu jako członek Rady Administracyjnej pułku załatwiającej likwidację spraw związanych z jego służbą w armii francuskiej. Po zakończeniu prac R. powrócił do kraju i 29 III 1815 umieszczony został w stopniu kapitana w szwadronach wzorowych ułanów, przemianowanych 20 VI t.r. na szwadrony ułanów gwardii. Dn. 30 III 1817 R. awansował na stopień podpułkownika, 27 IX 1817 wszedł w skład powstałego pułku strzelców konnych gwardii, obejmując w nim stanowisko dowódcy 1 szwadronu. Dowodził kolejno 3 szwadronem (1820) oraz 2 dywizjonem (1822–5). Stacjonował z pułkiem w Warszawie. Z uwagi na zły stan zdrowia rozkazem dziennym ks. Konstantego z 6 VII 1825 przeszedł do służby nieliniowej z odkomenderowaniem na stanowisko asesora w Komisariacie Ubiorczym WP. W r. 1830 otrzymał Znak Honorowy za 20 lat nienagannej służby oficerskiej.
W czasie powstania listopadowego R. pozostał na zajmowanym stanowisku, z tym, że 5 VII 1831 przeznaczony został do pełnienia obowiązków dyrektora Komisariatu Ubiorczego. Po kapitulacji Warszawy pozostał w mieście i ponowił przysięgę wiernopoddańczą. Pełnił nadal obowiązki dyrektora Komisariatu aż do czasu jego likwidacji (13 X 1833). Następnie został zwolniony ze służby wojskowej z rentą. Dn. 25 VI 1838 otrzymał dożywotni dodatek do renty z funduszu Stowarzyszenia Emerytalnego. W Warszawie miał własny dom przy ul. Leszno 724. R. zmarł 1 II 1847 w Warszawie i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera VIII rz. 2).
Z małżeństwa zawartego 9 VII 1820 z Marianną z Grotthusów (1798–1883), córką Tadeusza, miał R. synów: Juliusza Tadeusza (1821–1822), Maksymiliana (1822–1859), urzędnika Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, i Adolfa (1829–1893) oraz córkę Mariannę (1833–1862).
Pol. Enc. Szlach., X; Łoza, Legia Honorowa; Uruski, XV; Lista imienna Generałów, Oficerów wyższych i niższych oraz urzędników wojskowych, tak w służbie będących, jak i dymisjonowanych, Znakiem Honorowym zaszczyconych, W. 1830; Martinien A., Tableaux par corps et par batailles des officiers tués et blessés pendant les guerres de l’Empire 1805–1815, Paris 1899 s. 99; Spis szlachty Król. Pol., W. 1851; – Biernatowie A. i B., Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1980 I; Gembarzewski, Wojsko Pol. 1815–1830; Kirkor S., Legia Nadwiślańska 1808–1814, Londyn 1981; tenże, Polscy donatariusze Napoleona, Londyn 1974 s. 19, 83–4; Szenic S., Cmentarz Powązkowski 1790–1850, W. 1979; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, I; – Nowy kalendarzyk polityczny na rok… 1830, W., s. 375; Roczniki Woyskowe Królestwa Polskiego 1817–1830, (W); Rozkazy dzienne Naczelnego Wodza 1815–1825, (W.); Załuski J., Wspomnienia, Kr. 1976; Źródła do historii pułku polskiego lekkokonnego Gwardii Napoleona I, W. 1899; – „Gaz. Warsz.” 1831 nr 256, 1838 nr 191; „Kur. Warsz.” 1847 nr 32; „Przew. Warsz.” 1827 s. 55, 63, 106; – AGAD: Akty KRW 356, 478; Arch. Hist. du Ministère de la Guerre w Paryżu, Château de Vincennes: Livre régimantaire des chevau-legérs de la Garde 16 Y C – 159 poz. 492, Sekcja Admin., Teki osobowe; Arch. Państw. w W.: Paraf. kościoła św. Andrzeja w W., Akty ur. 1833 nr 454, Akty zgonów 1847 nr 54, Akty ur. IV cyrkułu W. 1821 nr 324, Akty małżeństw V cyrkułu W. 1820 nr 126, Akty zgonów IV cyrkułu W. 1822 nr 383; B. Ossol.: rkp. 12999 III; – Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.
Zbigniew Zacharewicz