Stryowski (Striowski, Strijowski, Striyowski, Strÿjowski, Strÿowski) Wilhelm August (1834–1917), malarz gdański.
Ur. 23 XII na gdańskim przedmieściu Orunia, był jednym z pięciu synów mistrza rzeźnickiego Striowskiego i Julien, z domu Franz, pochodzącej z osiadłej w Gdańsku już w XVII w. rodziny handlującej bursztynem, a w XVIII w. produkującej wyroby jedwabne, m.in. polskie pasy kontuszowe.
Od czternastego roku życia S. uczył się malarstwa w pracowni swego wuja, gdańskiego malarza portrecisty, Carla Davida Franza. W l. 1850–2 kontynuował naukę w gdańskiej Szkole Sztuk Pięknych (Danziger Kunstschule) pod kierunkiem wybitnego malarza architektury i grafika, Johanna Carla Schultza. Z tego okresu znany jest obrazek S-ego Naczelnik sądu (olej. na płótnie, sygn: Striowski, 1851, podarowany w r. 1919 Muz. Miejskiemu w Gd. przez kolekcjonera E. Claaszena z Sopotu, zaginiony w r. 1945). W r. 1852, jako wybitnie uzdolniony, otrzymał S. (z rekomendacji Schultza) od Gdańskiego Tow. Pokoju (Friedensgesellschaft) stypendium na dalszą naukę w ASP w Düsseldorfie. Studiował tam w l. 1852–6 pod kierunkiem W. Schadowa, K. Lessinga i J. W. Schirmera. W r. 1854 zadebiutował na wystawie Tow. Sztuki (Kunstverein) Nadrenii i Westfalii; jego obraz Praczki na wietrze, przedstawiający realistyczną scenę rodzajową z gdańskiego przedmieścia, uznano za najlepszy i wyróżniono nagrodą. Obraz zakupił ks. Josef M. zu Salm-Dyk, który roztoczył nad artystą opiekę. Po zakończeniu studiów S. odbywał podróże artystyczne po Westfalii, Nadrenii, Holandii i północnej Francji. Z Paryża do Gdańska wrócił zapewne w r. 1858 i odtąd związał swą twórczość z rodzinnym miastem. W gronie miejscowej bohemy odnalazł dawnych przyjaciół; rzeźbiarz Rudolf Freitag udostępnił mu pracownię w dawnym klasztorze Franciszkanów na Starym Przedmieściu. W realistycznych obrazach S. sportretował wuja, stojącego przy sztaludze (Portret malarza Davida Carla Franza, ok. 1860, Muz. Narod. w Gd.) oraz odtworzył wnętrze swej pracowni (Rzeźbiarz Rudolf Freitag w pracowni, rzeźbiący popiersie Heweliusza, 1861–2, tamże). Zafascynowany folklorem flisaków przystąpił do pracy nad obrazami swego największego cyklu tematycznego; w poświęconych flisakom obrazach wykorzystywał motywy ze scen z położonego nad Wisłą przedmieścia Przeróbka. Jeden z pierwszych obrazów cyklu, Przeróbka pod Gdańskiem, wystawił S. już w sezonie 1858/9 w gdańskim Kunstverein; nagrodzone i zakupione do jego zbiorów, dzieło to zdobiło salę Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku (obecnie w Muz. Narod. tamże). Odtąd regularnie uczestniczył w wystawach Kunstverein w Gdańsku, a także w Królewcu, Poznaniu, Wrocławiu i Szczecinie. Wkrótce powstały kolejne obrazy cyklu: Odpoczynek flisaków po pracy (1860) i Obóz flisaków pod Gdańskiem (oba w Centralnym Muz. Morskim w Gd.). W r. 1862 został S. przyjęty w poczet członków gdańskiego Kunstverein. Na zlecenie pruskiego Tow. Zachowania Starożytnych Pomników Sztuki (Verein zur Erhaltung der Altertümlichen Kunstdenkmäler Danzigs) pracował wraz z L. Sy i A. Scherresem przy restauracji XVII-wiecznego malowidła „Polowanie Diany” w gdańskim Dworze Artusa (wykonał sztafaż figuralny); podczas prac zakończonych w r. 1863 restauratorzy dokonali własnej interpretacji tematu, wprowadzając do obrazu zmiany, co spotkało się z ostrą krytyką generalnego konserwatora zabytków Prus Wschodnich.
Na początku l. sześćdziesiątych oraz w l. siedemdziesiątych kilkakrotnie podróżował S. po Galicji Wschodniej; wnikliwa obserwacja folkloru tych ziem zaowocowała pojawieniem się polskich motywów w jego twórczości i zainspirowała kolejny duży cykl malarski, poświęcony kulturze Żydów. Obok sielanek z życia flisaków pojawiły się więc wielofiguralne sceny świąt i obrzędów judaistycznych, m.in.: Polscy Żydzi w synagodze (1862, wystawiony t.r. w Berlinie, a w r. 1863 w Monachium), kilka wersji kompozycji Modlitwa na cmentarzu żydowskim w Galicji (1862–3), Wesele żydowskie w Galicji (1876, od r. 1945 w Magyar Zsidó Museúm w Budapeszcie, zaginiony w r. 1983), Taschlich – Żydzi modlący się nad kanałem Raduni koło Wielkiego Młyna w Gdańsku (1875, w zbiorach prywatnych w Londynie) oraz jego replika z r. 1883 (Muz. Miejskie w Gd., zaginiony w r. 1945), Kidusz Lewana – modlitwa przy księżycu (Muz. Żyd. Inst. Hist. w W.), a także Jezus nauczający w świątyni (1889, dwie wersje obrazu w Muz. Narod. we Wr.). Dowodem popularności i uznania dla sztuki S-ego było wyróżnienie go w r. 1864 przez ASP w Berlinie Małym Złotym Medalem. W l. 1863–75 uczestnicząc regularnie w wystawach TPSP w Krakowie, S. jako jedyny z malarzy gdańskich prezentował swoje obrazy w grupie artystów polskich; odrzucał natomiast propozycje udziału w wystawach TZSP w Warszawie. Od r. 1869 ilustrowana prasa warszawska, przede wszystkim „Tygodnik Ilustrowany”, „Biesiada Literacka” i „Kłosy”, reprodukowała przez kilkadziesiąt lat drzeworyty wg obrazów S-ego z motywami polskiego folkloru. W r. 1868 uczestniczył S. w dorocznej Wielkiej Wystawie Malarstwa Kunstverein w Bremie i był tam obecny przez kilka następnych sezonów. Ok. r. 1870, po opuszczeniu w r. 1867 pracowni w klasztorze Franciszkanów, urządził nową pracownię w centrum Gdańska, przy ul. Ogarnej. W jego malarstwie pojawiły się wtedy sceny uliczne na tle starej architektury miasta, której fragmenty rejestrował z pasją dokumentalisty (Szlachta polska w Gdańsku, 1902–3, Muz. Narod. w Gd.). Bohaterów obrazów szukał także wśród plebsu: robotników w porcie, murarzy, kominiarzy i żebraków (m.in. Spotkali się kumowie – zaginiony). Folklor miasta dokumentował również w scenach zabaw dziecięcych (Flisacy na gdańskiej ulicy, 1861 zbiory prywatne, Londyn, Flisacy na ulicy Piwnej, 1894 i Dziecięca scenka rodzajowa w sieni gdańskiego ratusza, po 1870, oba w Muz. Hist. M. Gd.), Kolędnicy nad Motławą, 1887 i Dziedziniec sierocińca w dawnym Domu Jałmużny w Gdańsku, 1909 (oba w Muz. Narod. w Gd.). Gromadząc z Freitagiem w gmachu klasztoru Franciszkanów zabytkowe przedmioty, zaangażował się w organizację Stadtmuseum (Muz. Miejskiego) w Gdańsku, które otwarto w r. 1872. Cieszący się uznaniem jako malarz i dzięki temu zamożny, S. stworzył w l. siedemdziesiątych własną kolekcję obrazów, rzeźb i wyrobów rzemiosła artystycznego. Zbiory S-ego cieszyły się rozgłosem: kiedy 5 X 1877 odwiedził go Jan Matejko, wypożyczył jako rekwizyt do swego obrazu Bitwa pod Grunwaldem XVII-wieczne siodło końskie (nigdy nie zostało oddane, obecnie znajduje się w Muz. Narod. w Kr., Oddz. Dom Matejki). W r. 1873 po śmierci Schultza został S. wykładowcą malarstwa w zreorganizowanej Danziger Kunstschule, przemianowanej wkrótce na Königliche Provinzial Kunst Gewerkschule; mieściła się ona wraz z Stadtmuseum w odbudowanym gmachu klasztoru Franciszkanów. Do grona uczniów S-ego należeli w różnych okresach m.in.: B. Genzmer, A. Jansen, R. Bahl, C. Baedecker, B. Hellingrath, P. Kreisel i M. Schmidt-Schöneck. Pod koniec l. siedemdziesiątych, po ślubie, zamieszkał S. w «starej plebanii» kościoła p. wezw. Najśw. Salvatora na Oruni. Namalował kilka portretów żony, m.in. wystawioną w r. 1880 w ASP w Berlinie Dziewczynę zrywającą polne kwiaty oraz Letnią nitkę (od r. 1881 w Wallraf Richartz Museum w Kolonii, w r. 1941 sprzedany na aukcji). W r. 1880 otrzymał S. stanowisko konserwatora malarstwa w gdańskim Stadtmuseum i przeniósł tam swoją pracownię. Powstały wtedy wielkoformatowe kompozycje: Cyganie nad morzem, Flisacy nad Wisłą (1881), Flisacy przy wieczornym ognisku (wszystkie w Muz. Narod. w Gd.), Flisacy nad Wisłą w nocy (wł. prywatna, Gd.), Yom Kippur (Museum of Art, Ein Harod w Izraelu), Pozwólcie dziatkom przyjść do mnie (1904–5, pierwotnie w kościele p. wezw. Świętej Trójcy w Gd., zaginiony w r. 1945), Prawo myśliwskie na wyspie Rugii (1885–90, Stadtmuseum w Gd., zaginiony w r. 1945). Na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie (5 VI – 16 X 1894), wystawiając w grupie artystów zagranicznych, otrzymał S. srebrny medal za obrazy: Modlitwa Żydów w Galicji oraz Taschlich. Modlitwa Żydów w Nowy Rok.
W r. 1888 został S. sekretarzem gdańskiego Kunstverein. W l. 1888–1912 piastował stanowisko kustosza i konserwatora zbiorów Stadtmuseum, zajmował wtedy służbowe mieszkanie w północnym skrzydle gmachu klasztoru Franciszkanów. Dn. 11 X 1893 cesarz Wilhelm II mianował go profesorem. W r. 1894 został członkiem Verein Danziger Künstler «Peinkamer» (Tow. Artystów Gdańskich «Katownia»); od r. 1901 był jego honorowym przewodniczącym. Należał także do Verein für Erhaltung der Bau- und Kunstdenkmäler in Danzig. Przeprowadził konserwację zbiorów malarstwa w Stadtmuseum, a także odrestaurował plafon w Sieni Gdańskiej własnymi kompozycjami, uzupełniając brakujące fragmenty w scenach starotestamentowych. Dzieło to nie zachowało się, podobnie jak wykonana w l. dziewięćdziesiątych polichromia ścian we wnętrzu kaplicy grobowej w Bregden, w pobliżu Heiligenbeil (obecnie Vavilovo, Rosja), oraz kilka portretów gdańskich notabli namalowanych przez S-ego w ostatnim okresie życia. Wykonywał także projekty scenograficzne, kalendarze i ilustracje okolicznościowe, m.in. studium Mnich nalewający wino (1907, olej. na tekturze, wł. prywatna, Gdynia). Namalowany w r. 1913 obraz Flisacy (Muz. Narod. w W.) jest ostatnim z tego cyklu tematycznego. W r. 1913 opuścił S. Gdańsk i wyjechał do Essen. Mimo paraliżu ręki namalował tam obraz Dolina w górach (1914, Muz. Narod. w P.), drugi po Pejzażu wiejskim w zachodzącym słońcu, z r. 1860 (wł. prywatna) zachowany pejzaż czysty S-ego. Sparaliżowany, chorował długie lata.
S. przejął od Schultza doskonałe opanowanie rysunku oraz pasję rzetelnego dokumentowania przemijającej rzeczywistości, ze szczególnym uwzględnieniem walorów architektury gdańskiej. Jego realistyczne malarstwo rodzajowe, typowe dla epoki, w której rozpoczynał twórczość, nie ewoluowało. S. doskonalił warsztat pod względem tematycznym i dekoracyjności ujęć, pozostawał natomiast w opozycji wobec nowych prądów artystycznych. W jego ogromnym dorobku znalazły się obrazy ambitne, perfekcyjnie skomponowane, zapewne przeznaczone na wystawy, ale też scenki błahe pod względem treści i słabsze warsztatowo, wielokrotnie powielane, cieszące się w swoim czasie popytem. Malarstwo to zostało uznane za konserwatywne i w pewnym sensie prowincjonalne.
S. deklarował narodowość niemiecką, przede wszystkim czuł się gdańszczaninem. Jego nazwisko przeszło ewolucję: w l. sześćdziesiątych podpisywał się Striowski, Striowsky lub Strijowski, od l. siedemdziesiątych do dziewięćdziesiątych – Strÿowski, z czasem – Strÿowski, ok. r. 1900 ustalił pisownię na Stryowski. S. zmarł 3 II 1917 w Essen i zgodnie ze swą wolą pochowany został 10 II w Gdańsku na przedmieściu Orunia na cmentarzu Salvator.
W zawartym pod koniec l. siedemdziesiątych małżeństwie ze swą znacznie młodszą uczennicą, Clarą Baedecker, córką rezydującego w Gdańsku Królewskiego Radcy Budownictwa oraz wykładowcy w Dantziger Kunstschule, miał S. córkę Evę.
Oprócz obrazów wymienionych wyżej znajdują się w zbiorach Muz. Narodowego w Gdańsku rysunki i szkice S-ego. Jego prace pojawiają się również na aukcjach sztuki. Rysunki S-ego ze zbiorów jego żony wystawiano w Stadtmuseum w Gdańsku w l. 1928–9. Od 23 XII 1934 do 25 III 1935 Staatliches Landesmuseum für Danziger Geschichte (Muz. Krajowe Historii Gdańska) w setną rocznicę urodzin artysty zorganizowało w Pałacu Opatów w Oliwie wystawę malarstwa S-ego, natomiast od grudnia 2002 do kwietnia 2003 w Muz. Narodowym w Gdańsku trwała wystawa „W. A. Stryowski 1834–1917, malarz, kolekcjoner, konserwator, muzealnik, pedagog”. W Gdańsku imieniem S-ego nazwano ulicę.
Fot.: „Stryowski w swoim mieszkaniu w gmachu Muzeum”, ok. 1890, „Stryowski w Galerii Malarstwa w Muz. Miejskim na tle swoich obrazów”, po r. 1900, „Stryowski w swojej pracowni w Muzeum Miejskim”, po r. 1900, wszystkie wł. prywatna; Grajewski, Bibliogr. ilustracji; – Altpreuss. Biogr., II 713–14; Bénézit, Dictionnaire, IX 876–7; Domansky W., Alte Danziger. Lebensbeschreibungen, Danzig 1923 s. 63–7; Pol. Bibliogr. Sztuki; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, XXXII 222–3; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV 286–7; – Deák D., Collection of fine arts. The Jewisch Museum of Budapest, Budapest 1987 s. 220; Gemälde älterer und neuer Maler. Ausstellung, Auktion 596, LEO SPIK, Berlin, 29 März 2001, Berlin 2001 s. 32 poz. 314; Góralska M., Artyści gdańscy XIX wieku, Gdańsk i okolice. Katalog wystawy Muz. Narod. w Gd., Oddz. Gd.-Oliwa, Münster 1997; taż, Artyści gdańscy XIX wieku. Katalog wystawy Muz. Warmii i Mazur, Olsztyn 1995; taż, Danziger Malerei des 19. Jahrhunderts, Westpreußisches Landesmuseum, Münster 2005; taż, Wilhelm August Stryowski. Katalog wystawy Muz. Narod. w Gd., w: Aurea Porta Rzeczypospolitej, Gd. 1997 I 459–60 cz. IX/3 s. 377–8; taż, Wilhelm August Stryowski. Katalog wystawy Muz. Narod. w Gd., Gd. 2002; Katalog der internationalen Kunstausstellung zu München, München, 1863, poz. 250; Katalog ilustrowany wystawy sztuki współczesnej we Lwowie, Lw. 1894 s. 24 poz. 235; Katalog zur XXXVII Ausstellung des Kunstvereins zu Danzig, [Danzig] 1905 s. 33 poz. f; Katalog zur XXXVIII Ausstellung des Kunstvereins zu Danzig, [Danzig] 1907 s. 19; Katalog zur XXXIX Ausstellung des Kunstvereins zu Danzig, [Danzig] 1909 poz. 437a; Katalog der 40-sten Ausstellung des Kunstverein zu Danzig im Stadtmuseum [Gdańsk] 1911 poz. 449–57; Łukaszewicz P., Houszka E., Malarstwo polskie XVII–XIX wieku – obrazy olejne. Katalog zbiorów Muz. Narod. we Wr., Wr. 1992 s. 142 poz. 420; Macur-Roszkowska M., Dziecko w malarstwie od XVI–XIX w. Katalog wystawy Muz. Pałacu w Wilanowie, W. 2004 poz. 64–5 s. 194–7; Nineteenth Century European Paintings, Drawings and Watercolours, SOTHEBY’S, Katalog aukcyjny, Londyn 1989 poz. 49; Schlesisches Museum der Bildenden Künste zu Breslau, Beschreibendes Verzeichnis der Gemälde, Breslau 1891 s. 231; toż w l. 1898, 1902, 1908; Verein Danziger Künstler in der Peinkamer Kunstausstellung im Refektorium des Franziskanerklosters, Werke Danziger Künstler, [Danzig 1904]; Verzeichnis der Gemälde und Kunstgegenstände welche in zwei einander folgenden Abtheilungen, Stettin 1881 s. 30; – Chodyński A., Malarz gdański – Wilhelm August Stryowski (1834–1917), „Roczn. Gdań.” T. 36: 1976; tenże, Rodzajowy malarz Gdańska, Wilhelm August Stryowski, „Litery” 1973 nr 12 s. 20–2; tenże, Życie i twórczość Wilhelma Stryowskiego (1834–1917), „Biul. Hist. Sztuki” R. 36: 1974 nr 2 s. 209–10; Drost W., Danzig und die Kunst des 19. Jahrhunderts, [Danzig] 1923; Fabiani-Madeyska I., Odwiedziny Gdańska w XIX wieku, Gd. 1957; Gliński M., Ludzie dziewiętnastowiecznego Gdańska, Gd. 1994; Gorzkowski M., Jan Matejko. Epoka od 1861 do końca życia artysty, Kr. 1993; Góralska M., Artyści gdańscy XIX wieku, „Jantarowe Szlaki” R. 37: 1994 nr 3 s. 45; taż, W. A. Stryowski 1834–1917, malarz, kolekcjoner, konserwator, muzealnik, pedagog, Gd. 2003; taż, Wilhelm Stryowski, „Jednodniówka Muz. Sopotu” 2002 s. 13–14; Górecka-Petrajtis K., Straty wojenne w zbiorach malarstwa Muzeum Miejskiego w Gdańsku (Stadtmuseum), w: Straty wojenne Muzeum Miejskiego w Gdańsku, Muz. Narod. w Gd., Gd. 2005 I 95–6 poz. 278–80; Hellingrath B., Erinnerung eines Danziger Malers, „Unser Danzig” 1978 nr 12/13 s. 30; Jenike L., Dwie doby w Gdańsku, „Tyg. Ilustr.” T. 2: 1884 s. 363; Kowalska H., Pasje Stryowskiego, w: Góralska M., Wilhelm August Stryowski. Katalog Muz. Narod. w Gd., Gd. 2002 s. 55–65; taż, Więcej i dokładniej o Stryowskim, „30 dni” 2001 nr 4 s. 4, 14–16; Malinowski J., Malarstwo i rzeźba Żydów polskich XIX i XX w., W. 2000 s. 7; Meyer B., Der Artushof in Danzig, [Danzig] 1927; Meyer H. B., Hundert Jahre Kunstverein zu Danzig, 1835–1935, Danzig 1935; Paszylka M., Dwór Artusa w dziewiętnastowiecznym malarstwie gdańskim, „Porta Aurea” R. 1: 1992 s. 103–7; Różańska E. Sztuka marynistyczna, Gd. 1986 s. 78–9; Secker H., Ältere Malerei und Zeichnungen, Danzig 1919; tenże, Die Städtische Gemäldegalerie in Franziskanerkloster (Stadtmuseum), Danzig 1913 I; Simson P., Der Artushof in Danzig und seine Bruederschaften, die Banken, Danzig 1900; Smolarek P., Wisła znana i nieznana, „Morze” R. 35/55: 1979 nr 1; Stryowski-Baedecker C., Wilhelm Stryowski zum 100. Geburtstag (geb. 23 Dezember 1834, gest. 3 Februar 1917), „Ostdeutsche Monatshefte” Jg. 15: 1934 s. 583–9; Tarnowski S., Z wakacji, Kr. 1888 II; – AP w Gd.: sygn. 361/18 s. 96, sygn. 361/47 s. 80 poz. 380, sygn. 361/160 s. 19, sygn. 361/162 s. 14, sygn. 361/165, 361/167, poz. 304, 321–3, 414, sygn. 361/189 s. 148–51, sygn. 384/6, 56, 63 s. 48–9; Arch. Muz. Narod. w Gd.: sygn. A/I/1 (Inven.Stm D-g, 1887), sygn. A/I/3, A/I/ 11 s. 369, sygn. A/I/13, A/II/1 s. 6, sygn. A/II/8, A/V/20 s. 16, sygn.A/V/20 s. 12, sygn. A/VI/10, sygn. SD/3830/G (portret S-ego przez Hansa Mekelburgera z r. 1909, litogr.); B. Gdań. PAN: Zbiory ikonogr. i fot., sygn. AL.III/141/1, portret „Stryowski wśród uczniów”, ok. r. 1900, fot. przez E. Flothella „Spotkanie gdańskich malarzy w pracowni”, ok. r. 1867; Muz. Narod. w W.: Zbiory ikonogr. i fot., sygn. DI 81637, DI 81635, DI 81638, DI 81639, DI 81636, DI 81640, DI 81641, DI 81642, DI 81643, DI 68807, DI 59073.
Maria Marta Góralska