Rau Wilhelm Ellis (1825–1899), przemysłowiec, bankier, współzałożyciel zakładów mechanicznych w Warszawie, fundator ogródków dziecięcych. Ur. w Moguncji, w rodzinie niemieckiej, był synem Mikołaja, kapitana parowca na Renie, i Zuzanny z Hildebrandtów.
Szkołę średnią R. ukończył w rodzinnej Moguncji, po czym odbył praktykę przemysłową w zakładach mechanicznych Cockerilla w Anglii. Stryj R-a, także Wilhelm, były dyrektor fabryki narzędzi rolniczych Banku Polskiego na Solcu w Warszawie, zachęcił go do osiedlenia się w Król. Pol. R. przeszedł w Warszawie praktykę zawodową, poznając różne działy produkcji oraz warunki przemysłu krajowego. W l. 1841–55 R. był administratorem Rządowej Fabryki Machin na Solcu w Warszawie. Gdy w czasie wojny krymskiej bracia Alfred i Douglas Evansowie zmuszeni byli do opuszczenia Warszawy, odstąpili 60% wszystkich udziałów w swojej wytwórni maszyn rolniczych i odlewni przy ul. Świętojerskiej Stanisławowi Lilpopowi i R-owi. Utworzyli oni spółkę o kapitale zakładowym 200 tys. rb. Dla rozreklamowania swoich zakładów ogłaszali różne cenniki np. „Cennik ilustrowany machin, narzędzi i różnych odlewów z fabryki Evans, Lilpop et Rau w Warszawie” (W. 1862). Dn. 20 I 1866 Lilpop i R. przejęli zakłady na własność, a w r. 1868 przystąpił do spółki Leon Loewenstein. Zakłady «Lilpop, Rau i Loewenstein» (LRL), stały się szybko wielką firmą przemysłową. Początkowo produkowały głównie maszyny i narzędzia rolnicze. W r. 1862 przedsiębiorstwo LRL nabyło Rządową Fabrykę Machin na Solcu w Warszawie, w której od r. 1870 wytwarzano wagony towarowe, sprzęt kolejowy, mosty, konstrukcje żelazne i urządzenia dla przemysłu cukrowniczego. R. był przez wiele lat dyrektorem zarządzającym LRL. W latach 70 i 80-tych XIX w. LRL stanowiło główne ognisko ruchu robotniczego.
W r. 1873 firma LRL przekształciła się w Akcyjne Tow. Przemysłowych Zakładów Mechanicznych, a R. pozostał głównym jego akcjonariuszem. Był także właścicielem kantoru bankierskiego w Warszawie. W l. 1869–84 był członkiem Warszawskiego Komitetu Przemysłowego, wchodził w skład zarządu kilku towarzystw akcyjnych w przemyśle ciężkim oraz kolejowym, m. in. był współzałożycielem i członkiem Tow. Drogi Żelaznej Dęblin-Dąbrowa T. A. Był też współtwórcą zakładów górniczo-hutniczych w Drzewicy (pow. opoczyński).
Ok. 1888 r. R. wespół z kapitalistami belgijskimi utworzył Tow. Metalurgiczne Dnieprowskie, w którym został prezesem rady nadzorczej; wycofał się z kierownictwa firmy LRL, pozostał jednak jego akcjonariuszem. Nabył też większość akcji Tow. Akcyjnego Starachowickich Zakładów Górniczych i w l. 1875–98 był prezesem rady zarządzającej tego przedsiębiorstwa. Zdobył znaczną fortunę (ocenianą na ok. 40 mln rb.). Posiadał także rozległe dobra Horodyszcze (z przyległościami) (pow. równieński), przyczynił się do założenia na Ukrainie przez Polaków 9 cukrowni (m. in. Żytyń koło Równego) oraz fabryk metalurgicznych. Miał willę w Alejach Ujazdowskich w Warszawie. W ostatnich latach życia R., ciężko chory, osiadł we Frankfurcie nad Menem, gdzie zmarł 9 IV 1899. Został pochowany na cmentarzu Katolickim we Frankfurcie nad Menem.
Ożeniony z Zofią Vetter, córką przemysłowca warszawskiego, R. miał syna i 2 córki, zamieszkałych we Frankfurcie nad Menem.
R. pozostawił «milionową fortunę». W testamencie znaczną część majątku przeznaczył na cele publiczne i dobroczynne, m. in. dla Warszawskiego Instytutu Politechnicznego (20 tys. rb.), przytułku dla dzieci robotników im. L. Loewensteina (30 tys. rb.), warszawskiego szpitala dziecięcego (ul. Aleksandria 25), Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie (3 tys. rb.). Dla Tow. Higienicznego w Warszawie zapisał 300 tys. rb. na fundacje ogródków dziecięcych. Dzięki tej ostatniej darowiźnie powstały w Warszawie w r. 1899 pierwsze ogródki dziecięce tzw. rauowskie na Woli i przy ul. Agrykola. Na początku XX w. ogródki te przeżywały okres wielkiego rozwoju, a utrzymywały się w Warszawie aż do r. 1939.
Bibliogr. Historii Pol. XIX w., II cz. 2; Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1864–1903; toż za l. 1904–18, Koperska T., Łukomska E., Bibliografia do dziejów Muzeum Przemysłu i Rolnictwa za l. 1875–1939, W. 1973; Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, W. 1981 II; Enc. Warszawy; Ilustr. Enc. Trzaski; Podręczna encyklopedia pedagogiczna, Lw.-W. 1923 I (Rau’a ogrody); W. Enc. Powsz. (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XIV; Ilustrovannyj sel’skochozjajstvennyj slovar’ S. M. Bogdanova, Kiev 1895 s. 768–9; PSB (Bloch Jan Gotlib, Jordan Henryk, Kamieński Gustaw, Kiślański Władysław, Lilpop Stanisław, Loewenstein [de Lenval] Leon, Marconi Henryk, Pietraszek Jan); Słown. Pracowników Książki Pol. (dot. Zofii Rau); – Bocheński A., Wędrówki po dziejach przemysłu polskiego, W. 1969 II 3. 228, 240, 242, 244; Gajewski H., Urządzenia komunalne Warszawy, W. 1979; Grzymałowski S., Chorzewski K., Produkcja maszyn i narzędzi rolniczych w Polsce w latach 1805–1918, W. 1970 s. 39, 82, 103–4, 106, 111, 121, 132, 149, 162, 164, 176, 177, 190, 198; Historia kultury materialnej Polski w zarysie, Wr. 1979 VI 149, 159, 168; Ihnatowicz I., Burżuazja warszawska, W. 1972; tenże, Obyczaj wielkiej burżuazji warszawskiej w XIX wieku, W. 1971; Kieniewicz S., Warszawa w l. 1795–1914, W. 1976 s. 128, 226, 286, 288, 290, 321; Kołodziejczyk R., Burżuazja polska w XIX i XX w., W. 1979; tenże, Jan Bloch (1836–1902), W. 1983; Łukasiewicz J., Przewrót techniczny w przemyśle Królestwa Polskiego 1852–1886, W. 1963; Opis Huty Dnieprowskiej Południowo Rosyjskiego Tow. Metalurgicznego, W. 1908; Pruss W., Rozwój przemysłu warszawskiego w latach 1864–1914, W. 1977 s. 99–101; Przyrembel Z., Historia cukrownictwa w Polsce, W. 1927; Pustuła Z., Początki kapitału monopolistycznego w przemyśle hutniczo-metalowym Królestwa Polskiego (1882–1900), W. 1968; Wroczyński R., Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, Wr. 1985; – Dziubek B., Zaczynałem u Lilpopa, W. 1969 s. 17, 64, 75, 66, 67, 68–115; Jeziorański L., Księga adresowa przemysłu fabrycznego w Król. Pol., W. 1906 poz. 321, ogłosz. 4; Sprawozdania zarządu i bilanse Akc. Tow. Przemysłowego Zakładów Mechanicznych i Górniczych „LRL” z l. 1879, 1882, 1887, 1897–1900; – „Frankfurter Zeitung”, 2. Morgenbl., 1899 nr 100; „Gaz. Roln.” 1899 nr 18; „Kur. Warsz.” 1899 nr 98, 99, 100, 103, 104, 105, 107, 112, 117, 173, 174; „Niwa Pol.” 1902 nr 49 s. 780–1; „Przegl. Pedagog.” 1901 nr 16 s. 204–6; „Przekrój” 1952 nr 253–6 i 358–60; „Roczn. Warsz.” 1961 II 135–63; „Tyg. Illustr.” 1865 nr 320 s. 195–6, 1899 nr 16 s. 318; „Zdrowie” 1904, 1906, 1908, 1915, 1919, 1927–8.
Jerzy Kubiatowski