Łyszkowic Wincenty (zm. 1641), doktor medycyny, lekarz krakowski. Pochodził z kalwińskiej rodziny mieszczańskiej wywodzącej się prawdopodobnie z Łączna w ziemi lubelskiej, od połowy XVI w. osiadłej w Krakowie, gdzie jego ojciec, również Wincenty, z zawodu kuśnierz (zm. przed 1607), już w r. 1576, a starszy brat Jan (zm. przed 1620) od r. 1600 piastowali godności starszych zboru krakowskiego. Ewangeliczką była zapewne również jego matka Regina, córka Marcina Karczmarza, kuśnierza krakowskiego, po której Ł., wraz z rodzeństwem, odziedziczył kamienicę przy ul. Grodzkiej. Nie wiadomo, czy uczęszczał do znajdującego się w upadku krakowskiego gimnazjum kalwińskiego, jeszcze bowiem jako małoletni został wysłany na koszt Wacława Leszczyńskiego, wraz z bratem Jakubem, w towarzystwie Wojciecha i Samuela Naruszewiczów, najpierw do Heidelbergu (immatrykulowany 12 VII 1592), później do Strasburga, gdzie rozpoczął studia lekarskie pod kierunkiem J. L. Havenreuthera. Tutaj na wiosnę 1595 ogłosił pierwszą swoją pracę Theses physicae de generatione et corruptione, dedykowaną kasztelanowi żmudzkiemu Mikołajowi Naruszewiczowi.
W jesieni 1598 r. przeniósł się Ł. do Bazylei, łącząc od r. 1599 studia lekarskie z obowiązkami preceptora Stanisława, Jana, Zbigniewa i Adama Lipskich, synów Jana, podkomorzego bełskiego, którym w t. r. przypisał tezę Conclusiones medicae de Lethargo. Uczeń J. H. Stupana i F. Plattera, doktorat medycyny uzyskał 16 IV 1600 u K. Bauhina na podstawie ogłoszonej t. r. i poświęconej ojcu dysertacji Agonisma iatriche. Utrzymując przyjacielskie stosunki z miejscową polską kolonią studencką (J. A. Sosiński, M. Szujski, D. Basilius, B. Krośniewicz), odwzajemnił się za przypisany mu z okazji promocji zbiorek pochwalnych epigramatów („Carmina gratulatoria”, Bazylea 1600) podobnym wierszem w panegiryku promocyjnym na doktorat teologii Jana Musoniusa (1601). W Bazylei, jak świadczą wpisy do sztambuchów K. Bauhina (2 I 1601) i F. Plattera (31 V 1602), przebywał do połowy 1602 r., w lipcu t. r. (11 VII) udał się, wraz z młodymi Lipskimi, do Altdorfu, gdzie zaprzyjaźnił się z prof. F. Scherbiusem, który za jego namową dedykował w r. 1603 swoje „Theses philosophicae” młodemu Piotrowi Gorajskiemu. Jeśli podana przez A. Węgierskiego wiadomość odpowiada prawdzie, tylko w tym okresie – bezpośrednio po powrocie do kraju – mógł pełnić obowiązki rektora szkoły dystryktowej w Oksie, w r. 1614 mieszkał bowiem już w Krakowie, prowadząc zapewne praktykę lekarską.
Gorliwy wyznawca kalwinizmu i członek znanej w Krakowie rodziny protestanckiej, w okresie nasilających się ok. Święta Wniebowstąpienia tumultów studenckich został Ł. 5 V 1617 napadnięty w swojej kamienicy i brutalnie pobity przez grupę scholarów, którzy zawlekli go pod mury miejskie w pobliżu furty przy ul. Św. Anny z zamiarem utopienia w pobliskiej Rudawie. Uratowała go dopiero interwencja wychodzących z Kolegium Większego profesorów, którym udało się wydrzeć ofiarę z rąk fanatycznego tłumu. Napaść na szanowanego i cenionego lekarza stała się głośna w Krakowie, wywołując zrozumiałe poruszenie w kołach zborowych. Mimo jednak skargi, wniesionej 12 VII przez gminę ewangelicką na synod okręgowy w Oksie z żądaniem interwencji na sejmiku proszowskim, sprawcy napadu, skazani surowym wyrokiem ówczesnego rektora W. Fontany na relegację z Uniwersytetu, już kilka dni później za wstawiennictwem czynników kościelnych (T. Oborskiego) wyszli na wolność, odcierpiawszy jedynie kilkudniową karę karceru.
Związany rodzinną tradycją z krakowską gminą ewangelicką, nie brał Ł., jak się zdaje, czynnego udziału w życiu zborowym, wybrany bowiem 16 XII 1633 na zgromadzeniu w Łuczanowicach i działający odtąd (1633–1650) na stanowisku starszego (audytora) zboru Wincenty Łyszkowic, kupiec krakowski, był prawdopodobnie jego bratankiem, synem Jana Łyszkowica i Justyny Zutterówny. Do niego zatem odnieść wypadnie liczne wzmianki w „Kronice” W. Węgierskiego, dotyczące m. in. wyjazdu do Torunia z kolektą na kształcenie alumna zboru Samuela Płachty (1636), podpisanie ugody między zborem luterańskim i kalwińskim (1636), wystąpienie przed sądem rektorskim w sprawie tumultów studenckich (1648), pośrednictwo w sprzedaży soli na potrzeby synodu (1643) itp. Współcześnie działało również w zborze krakowskim kilku innych członków tej rodziny, m. in. brat Ł-a Paweł i prawdopodobnie syn tegoż Wincenty młodszy.
Ł. zmarł w Krakowie przed 16 XI 1641, pozostawiając z małżeństwa z Zuzanną dzieci: Jana, Zuzannę, Krystynę i Władysława (Jana Władysława). Ten ostatni wyjechał ok. r. 1615 śladem ojca na studia do Altdorfu, później kształcił się we Franeker (1636) i Leidzie (od 15 IV 1637). W lecie 1639 wpisał się do albumu nacji polskiej w Padwie, gdzie 3 IX 1639 uzyskał doktorat filozofii i medycyny, a wkrótce potem (27 X) został wybrany konsyliarzem nacji. Powróciwszy do Krakowa ok. r. 1640, w n. r. sprzedał ojcowską kamienicę jednemu ze swoich krewniaków; dalsze jego losy nie są znane.
Estreicher; Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny; Kośmiński, Słownik lekarzów; – Barycz, Historia UJ.; Chmiel A., Domy krakowskie, Ul. Grodzka. Cz. 1., Kr. 1934 s. 79–80; Kot S., Basel u. Polen (XV–XVII Jhrt), Basel 1950 s. 89; tenże, Le Rayonnement de Strasbourg en Pologne, Paris 1951 s. 199; Lachs J., Kronika lekarzy krakowskich XVII w., P. 1929 s. 19–21; Muczkowski J., Mieszkania i postępowania uczniów krakowskich w wiekach dawniejszych, Kr. 1842 s. 47–50; Sokół S., Polnische Mediziner in Basel im XVI–XVII Jhrt, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” T. 5: 1960 z. specjalny nr 2 s. 180–1; Tworek S., Działalność oświatowo-kulturalna kalwinizmu małopolskiego, L. 1970 s. 283; Wotschke T., Polnische Studenten in Altdorf, „Jahrbücher f. Kultur u. Geschichte d. Slaven” N. F. Bd 4: 1928 s. 226; tenże, Polnische Studenten in Heidelberg, tamże N. R. Bd 2: 1926 H. 3 s. 57–60; tenże, Polnische Studenten in Leiden, tamże Bd 3: 1927 H. 4 s. 476; – Archiwum nacji polskiej w uniwersytecie padewskim, I 97, 322, II 51; Listy do kierownictwa kalwińskiego zboru małopolskiego z l. 1617–1618, Wyd. W. Urban, Zesz. Nauk. UJ Nr 25. Prace Hist. Z. 5, Kr. 1961 s. 189–90; Die Matrikel der Universität Basel, Basel 1956 II; Die Matrikel der Universität Heidelberg 1386–1602, Heidelberg 1886 s. 161; Węgierski A., Libri quattuor Slavoniae Reformatae, Amsterdam 1679 s. 240–1, 293; Węgierski W., Kronika zboru ewangelickiego krakowskiego, Kr. 1817 s. 29 i n.; – Arch. UJ: rkp. 18 s. 597–99; B. Jag.: rkp. 5359; Zakł. IH PAN w Kr.: Kartoteka Komitetu Źródeł do Dziejów Życia Umysłowego w Polsce.
Leszek Hajdukiewicz