Śmiałek Wincenty (1863—1943), filolog klasyczny, pedagog, archeolog amator.
Ur. 18 VII w Wólce Grodziskiej (pow. łańcucki) w rodzinie chłopskiej, był synem Józefa i Katarzyny z domu Kulpa.
Od r. 1877 uczył się Ś. w I Gimnazjum Wyższym w Rzeszowie; egzamin dojrzałości z odznaczeniem zdał 6 VI 1884 i t.r. podjął studia na Wydz. Filozoficznym UJ z zakresu filologii klasycznej. Słuchał wykładów Kazimierza Morawskiego, a także wykładów z archeologii, historii sztuki i historii literatury polskiej. Studia ukończył w r. 1887, po czym od t.r. do r. 1889 pełnił funkcję prezesa Kółka Filologiczno-Literackiego przy UJ. Od 28 XI 1889 pracował jako zastępca nauczyciela języków klasycznych w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Uzyskawszy półroczny urlop naukowy, złożył 1 VI 1891 państw. egzamin nauczycielski uprawniający do nauczania języków łacińskiego i greckiego jako przedmiotów głównych oraz języka polskiego jako przedmiotu dodatkowego w gimnazjach z językiem wykładowym polskim. Dn. 7 X t.r. doktoryzował się na UJ z filozofii w zakresie filologii klasycznej na podstawie rozprawy O wyrazach, które zachowały dawniejsze niezwykłe znaczenie w komediach Plautusa (niewyd.).
Dn. 11 I 1892 objął Ś. posadę nauczyciela języka łacińskiego w IV Gimnazjum Męskim im. Jana Długosza we Lwowie; uczył m.in. Kornela Makuszyńskiego. Publikował artykuły z zakresu filologii klasycznej: Spór o domniemaną spuściznę Valeriusa Catona („Muzeum” R. 10: 1894 z. 3—6), W sprawie słownika łacińskiego u nas („Eos” R. 4: 1897), z metodyki nauczania języków klasycznych: Cel i środki w nauce języka greckiego („Muzeum” R. 11: 1895 nr 8—10), z archeologii: Nowsze badania nad uzbrojeniem bohatera Homerowego („Eos” R. 4: 1897), a także szkic O łacińskiej odzie Mickiewicza ku czci Napoleona III („Kwart. Hist.” T. 4: 1898). W r. 1899 otrzymał urlop naukowy i wziął udział w kursie archeologicznym na uniw. w Wiedniu. Wiosną r.n. wyjechał w podróż naukową do Włoch, Grecji i Turcji. Po powrocie w r. 1901 do Lwowa założył gabinet archeologiczny w IV Gimnazjum; odtąd corocznie wyjeżdżał do Włoch, a szkolny gabinet wzbogacał przywiezionymi eksponatami. Opublikował następne artykuły: Świadectwo Tacyta o pierwszych chrześcijanach („Eos” R. 8: 1901), Nauka filologii klasycznej w latach ostatnich („Muzeum” R. 17: 1901) i Herma w Markopoulo a spuścizna Simonidesa („Księga Jubileuszowa Uniwersytetu Jagiellońskiego 1900”, Lw. 1902), a wiedzę zdobytą we włoskich podróżach wykorzystywał w odczytach, wygłaszanych w r. 1902 w lwowskiej Czytelni Katolickiej (jeden z nich wydał pt. Znaczenie Rzymu starożytnego i starochrześcijańskiego, Lw. 1905). Dla Rady Szkolnej Krajowej opiniował podręczniki do nauki łaciny i greki. W r. 1907 był wykładowcą kursu dla nauczycieli gimnazjalnych zorganizowanego przez Radę i Uniw. Lwow. Nadal publikował artykuły: Śladami „Złotego domu” Nerona („Przegl. Pol.” R. 40: 1905 t. 2), Archeologia w szkole („Eos” R. 13: 1907).
W lutym 1907 został Ś. dyrektorem IV Gimnazjum i pod jego kierownictwem było ono uważane za jedno z najlepszych we Lwowie; jego uczniami byli m.in. Jan Parandowski i Ignacy Wieniewski. Ś. był konsultantem inscenizacji „Króla Edypa” Sofoklesa w tłumaczeniu Morawskiego, w lwowskim Teatrze Miejskim; w przedstawieniu premierowym 16 III 1910 wygłosił słowo wprowadzające. Od r. 1913 był stałym współpracownikiem Komisji Filologicznej AU (od r. 1919 PAU); należał też do Polskiego Związku Historyków Sztuki w Krakowie i Tow. Naukowego we Lwowie. Okres pierwszej wojny światowej przeżył we Lwowie. Na pierwszym powojennym posiedzeniu Tow. Filologicznego, 25 I 1919, wygłosił referat O filologii klasycznej u progu nowej szkoły, a sprawozdanie z tego zebrania Rzut oka na 25-lecie Towarzystwa Filologicznego opublikował w „Eosie” (R. 23: 1918). W r. 1918 został wybrany na wiceprezesa Polskiego Związku Dyrektorów Szkół Średnich i wiceprezesa Tow. Zabaw Ruchowych. Był członkiem czynnym Wydz. I Filologicznego powstałego 18 VI 1920 Związku Polskich Tow. Naukowych we Lwowie. Artykuł o rzymskiej świątyni Westy Na straży świętego ognia napisał dla „Miesięcznika Katechetycznego i Wychowawczego” (R. 9: 1920 nr 8—12), a dla czasopisma „Eos” rozprawy: De Ignatii ad Romanos epistola (R. 27: 1924), De prisci Vestae cultus reliquiis (R. 29: 1926), Remarques sur l’origine du symbole de la tête de mort (R. 30: 1927) i De ἐπιούσιος vocis ac fatis vi (R. 31: 1928). W „Kwartalniku Klasycznym” opublikował w r. 1927 dwa artykuły dydaktyczne: Ku czemu idziemy? (nr 1) oraz Tradycje kultury i szkoły łacińskiej w Polsce (nr 3). W l. 1927 i 1928 pełnił funkcję prezesa Polskiego Tow. Filologicznego we Lwowie; w uznaniu zasług otrzymał godność jego członka honorowego. Działalność Towarzystwa przedstawił w sprawozdaniu W perspektywie lat czterdziestu (1893—1933) („Kwart. Klasyczny” 1933 nr 1). W r. 1929 przeszedł na emeryturę.
Nadal Ś. współpracował z różnymi czasopismami, m.in. w miesięczniku klasycznym dla młodzieży „Filomata” ogłosił artykuły Ab imo pectore (1929 z. 1) i Nasz stosunek do starożytności (1933 z. 7), a w „Kwartalniku Klasycznym” (1932 nr 3—4) szkic U podstaw wieszczej sielanki Wergilego. Dn. 23 VI 1929 obchodził jubileusz 40-lecia pracy pedagogicznej. W r. 1931 utworzono w IV Gimnazjum fundusz stypendialny im. Ś-a (z nim jako prezesem zarządu) dla czterech najzdolniejszych uczniów z biednych rodzin. Ś. zmarł 22 IV 1943 we Lwowie, został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.
Ś. nie założył rodziny.
Corpus studiosorum Universitatis Jagellonicae in saeculis XVIII—XX, Kr. 2014 VII; — Biedrzycka A., Kalendarium Lwowa 1918—1939, Kr. 2012; Hahn W., Wincenty Śmiałek, „Pam. Liter.” R. 36: 1946; Kucharski W., Przegląd historyczny 50-lecia Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie, Lw. 1928; Pilch S., Uczczenie zasłużonego wychowawcy (Wincenty Śmiałek), „Kwart. Klasyczny” T. 4: 1930 nr 1—2; Świeboda J., Collegium Resoviense w życiu Polaków. 1658—1983, Rzeszów 1983; tenże, Dzieje I Gimnazjum w Rzeszowie 1786—1918, Rzeszów 1984; — Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Lw. 1921 z. 1; — „Gaz. Lwow.” 1943 nr 96, 103 (nekrologi); „Przegl. Pedagog.” R. 48: 1929 nr 30, R. 53: 1934 nr 16; — AP w Rzeszowie: sygn. P3 (spraw. I Gimnazjum Wyższego w Rzeszowie z l. 1877—84); Arch. Archidiec. w Przemyślu: Akta metrykalne parafii rzymskokatol. Grodzisko Górne, odpis chrztu Ś-a, 1863 nr 22; Arch. Narod. w Kr.: Protokoły konferencyjne, akta admin., książka ogłoszeń oraz spraw. dyrektora Gimnazjum św. Anny w Kr.
Justyna Łukaszewska-Haberkowa