Styczyński Wincenty (1872–1922), lekarz, działacz społeczny i narodowy na Górnym Śląsku.
Ur. 5 XII w Śremie w Wielkopolsce, był synem Wincentego (zm. 1916), nauczyciela, i Modesty z Kunowskich, bratem Tadeusza (zob.).
Po ukończeniu w r. 1893 gimnazjum w Śremie studiował S. medycynę na Uniw. Wrocł. i uzyskał w grudniu 1899 dyplom lekarza. Dn. 18 XII 1900 doktoryzował się na uniw. w Lipsku na podstawie dysertacji Die Bauchfelltuberkulose und ihre operative Heilbarkeit nebst Beiträgen (Leipzig 1900). Od r. 1900 pracował jako lekarz na Górnym Śląsku, początkowo w Starym Bieruniu (pow. pszczyński), w r. 1901 w szpitalu Elżbietanek w Katowicach, a w r. 1902 w Pilchowicach (pow. rybnicki). W r. 1903 przeniósł się do Gliwic, gdzie prowadził prywatną praktykę. Dn. 24 XII 1904 wraz z grupą piętnastu lekarzy Polaków z Górnego Śląska skierował list otwarty do lekarzy niemieckich, domagający się wolnego wyboru lekarzy do śląskich kas chorych i dopuszczenia do nich Polaków. Popierał na Górnym Śląsku polski obóz narodowo-katolicki Wojciecha Korfantego. W wyborach do Reichstagu w l. 1907 i 1912 wchodził w skład Prowincjonalnego Komitetu Wyborczego dla Śląska, a w r. 1912 także w skład Komitetu Wyborczego na m. Gliwice i pow. toszecko-gliwicki. Wraz z Józefem Rostkiem, Maksymilianem Hanke i Andrzejem Mielęckim założył w r. 1908 Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku z siedzibą w Katowicach. Na terenie Gliwic działał w polskich instytucjach społecznych, m.in. był członkiem Banku Ludowego; sprawował tam też funkcję opiekuna tajnego polskiego kółka gimnazjalnego Tow. im. Tomasza Zana oraz brał udział w pracach Tow. Czytelni Ludowych. W r. 1914 złamał strajk lekarzy niemieckich, zawierając umowę z gliwicką Kasą Chorych.
W związku z napiętą sytuacją międzynarodową, S. wraz z ok. czterdziestoma polskimi działaczami został na początku lipca 1914 prewencyjnie aresztowany. W rezultacie interwencji polskich posłów w Reichstagu zwolniono go 7 VII t.r. Po wybuchu pierwszej wojny światowej został zmobilizowany do armii niemieckiej jako lekarz batalionowy i przydzielony do pracy w szpitalu wojskowym w Gliwicach. Po zakończeniu wojny, pod koniec r. 1918, został członkiem Rady Ludowej na pow. gliwicki. Dn. 1 V 1919 przemawiał na dwutysięcznej manifestacji polskich mieszkańców Gliwic, domagających się przyłączenia Górnego Śląska do Polski. W wyborach komunalnych 9 XI t.r. został wybrany na członka Rady Miejskiej w Gliwicach; do r. 1922 pełnił w niej funkcję przewodniczącego frakcji polskiej. Po pierwszym powstaniu śląskim w r. 1919 został delegatem PCK w Gliwicach. W l. 1920–1 był członkiem Polskiego Komitetu Plebiscytowego na miasto i pow. gliwicki, a także pełnił funkcję przewodniczącego Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku (mimo zawieszenia jego działalności w l. 1914–21). W r. 1920 wystąpił przeciw uchwale lekarzy niemieckich o odmowie leczenia żołnierzy francuskich, stacjonujących w Gliwicach. W maju t.r. Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku powołała go na polskiego doradcę na miasto i (od lutego 1922) pow. gliwicki przy powiatowym kontrolerze nadzorującym górnośląską administrację. Dn. 24 VI 1920 został S. w Gliwicach członkiem Magistratu; na posiedzeniach Magistratu i Rady Miejskiej bronił praw miejscowej ludności polskiej. Współpracował w tym czasie z Wydz. Wywiadowczym Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu. W czasie trzeciego powstania śląskiego, trwającego od maja do lipca 1921, pracował jako lekarz Komendy Etapowej na pow. gliwicki i był jednym z kilku lekarzy zaufania Naczelnej Władzy na Górnym Śląsku, na czele której stał Korfanty. Uczestniczył w pracach Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku i 29 VIII t.r. zgłosił wniosek, by Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa kierowała sprawy niemieckich zarzutów wobec Polaków do sądów koalicyjnych, a nie do niemieckich. Po podziale Górnego Śląska przez Radę Ambasadorów (20 X) pozostał w Gliwicach po stronie niemieckiej. Dn. 7 XII wystosował pismo do niemieckiej prokuratury o wszczęcie dochodzenia w sprawie morderstw dokonanych na Polakach w pow. gliwickim. Uczestniczył w pracach reaktywowanego 1 XI Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku. Jesienią wszedł w skład Centralnego Komitetu dla Walki z Gruźlicą na Śląsku oraz został członkiem komisji w Radzie Miejskiej w Gliwicach, zajmującej się chorymi na gruźlicę i niedożywionymi dziećmi. Dn. 16 XII ukończył kurs dla lekarzy powiatowych w Inst. Higienicznym w Poznaniu. Udzielał pomocy ofiarom terroru ze strony bojówek niemieckich, m.in. 26 I 1922 opatrzył żołnierzy francuskich ostrzelanych w gliwickiej restauracji. Na posiedzeniu Rady Miejskiej potępiał niemieckie akty przemocy. Dekret Naczelnej Rady Ludowej z 4 IV t.r. przewidywał go na lekarza powiatowego dla wschodniej części pow. katowickiego. Dn. 11 IV przewodniczył S. delegacji polskiej na pogrzebie 17 żołnierzy francuskich, poległych wskutek wybuchu bomby podczas likwidacji (9 IV) magazynu broni bojówek niemieckich w Sośnicy pod Gliwicami; złożył wtedy wyrazy współczucia przewodniczącemu Komisji Międzysojuszniczej gen. Henri Le Rondowi. Dn. 18 IV 1922, podczas przyjmowania pacjentów w gabinecie lekarskim w Gliwicach, został S. zastrzelony przez bojówkarza niemieckiego. Uroczystości żałobne odbyły się tamże 22 IV; wzięły w nich udział delegacje Naczelnej Rady Ludowej, Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej oraz organizacji społecznych. S. został pochowany z honorami 25 IV w Poznaniu na cmentarzu św. Wojciecha. Pogrzeb stał się manifestacją narodową; nad grobem S-ego przemawiał Korfanty.
S. rodziny nie założył.
W związku z zamachem na S-ego Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa ogłosiła w pow. gliwickim i zabrzańskim stan oblężenia. W Polsce, na apel Związku Obrony Kresów Zachodnich odbyły się wiece protestacyjne (21 IV 1922 w Poznaniu, następnie do maja t.r. w kilkunastu miastach Górnego Śląska, Wielkopolski i Pomorza). Lekarze polscy na Górnym Śląsku ogłosili list otwarty do przewodniczącego Komisji Mieszanej w Katowicach, Felixa Calondera. W kwietniu t.r. Okręg Wielkopolski Związku Lekarzy Państwa Polskiego ufundował stypendium im. S-ego dla Górnoślązaka studiującego na Uniw. Pozn. W r. 1923 gmina Knurów wydała pamiątkowy pieniądz zastępczy przedstawiający pogrzeb S-ego. Po r. 1945 w przyłączonych do Polski Gliwicach pamięć S-ego uczczono nazwą ulicy i szkoły, a w miejscu jego zamordowania odsłonięto tablicę pamiątkową. Jego imieniem nazwano też w różnym czasie ulice, m.in. w Katowicach, Sośnicowicach, Tarnowskich Górach i Wodzisławiu. Szpital Miejski w Chorzowie przyjął jego imię; odsłonięto tam także tablicę z przedstawiającą go płaskorzeźbą.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Bibliografia historii Wielkopolski, Oprac. A. Wojtkowski, P. 1934; Bibliografia Śląska za r. 1962, Kat.–Kr. 1966; toż za r. 1967, Kat.–Kr. 1971; toż za l. 1972–4, Kat.–Kr. 1976–9; toż za r. 1978, Kat–Kr. 1985; toż za r. 1982, Kat.–Kr. 1994; toż za l. 1986–7, Kat.–Kr. 2004; Enc. powstań śląskich; Estreicher w. XIX, IV; Górnośląski leksykon biograficzny, Kat. 2004; Konopka, Pol. bibliogr. lek., XIX w.; Słown. lek. pol. XIX w.; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995; Słownik medycyny i farmacji Górnego Śląska, Kat. 1995 II; Śląski Słown. Biogr., S. Nowa; – Brożek K., Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie 1918–1922, Kat. 1973; tenże, Wincenty Styczyński (1872–1922), lekarz, działacz niepodległościowy, Kat. 1985 (fot.); Brzeziński T., Polskie peregrynacje po dyplomy lekarskie, W. 1999 s. 409, 482; Gawrych J., Hotel Lomnitz. Z tajemnic szefa wywiadu, Kat. 1947 s. 19, 95–6; Kisielewski J., Światła w mroku, P. 1930 s. 70; Kostka E., Przyczynek historyczny do udziału lekarzy Polaków w odrodzeniu narodowym Górnego Śląska, „Gaz. Lek. Śląska Pol.” R. 4: 1939 z. 1 s. 14, 16–18; Mroczko M., Związek Obrony Kresów Zachodnich 1921–1934. Powstanie i działalność, Gd. 1977; Piernikarczyk J., Ilustrowana księga pamiątkowa Górnego Śląska, Kat. 1923 s. 41–2 (fot.); Przewłocki J., Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku w latach 1920–1922, Wr. 1970; Smereka J., Polacy na studiach lekarskich we Wrocławiu w latach 1811–1918, Wr. 1979 s. 92, 94, 107, 135; Szymiczek F., Stowarzyszenia akademickie polskiej młodzieży górnośląskiej we Wrocławiu w latach 1863–1918, Wr. 1963; – Protokoły posiedzeń Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku. Teksty źródłowe, Oprac. E. Długajczyk, Opole 1970; – „Dzien. Pozn.” 1916 nr 135 (wspomnienie dot. ojca, Wincentego), 1922 nr 90–96; „Reichs Medicinal Kalender für Deutschland” 1895–1914, Leipzig 1894 – 1914; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Now. Lek.” 1922 nr 5 s. 145, „Pol. Gaz. Lek.” 1922 nr 5 s. 99, nr 19 s. 396, „Śląska Gaz. Lek.” 1946 nr 9–10 s. 616; – AP w Kat.: Zesp. Śląski Inst. Nauk. w Kat., Mater. śląskiego słown. biogr.
Krzysztof Brożek