Szaster Wincenty (1758–1816), doktor medycyny, profesor Uniwersytetu Krakowskiego.
Ur. w Krakowie (błędnie podawany r. ur. 1757, m.in. na epitafium w krakowskim kościele św. Anny), ochrzczony 7 IV jako Wincenty Michał Józef Kajetan, był wnukiem Michała (zob.), synem Mikołaja i Barbary z Krauzów, wnuczki Andrzeja Krauza (zob.), bratankiem Piotra (zob.), starszym bratem Antoniego (zob.), bratem stryjecznym Jana Andrzeja Szastera (zob.).
S. od urodzenia był ułomny, «miał w przeciwnaturalnej budowie swojego ciała nasiona przyszłych cierpień» (F. Kostecki). Uczęszczał do szkoły przy paraf. Mariackiej, a od 15 V 1770, razem z bratem Antonim, do Kolegium Nowodworskiego. Wg Hipolita Stupnickiego, wczesną wiosną 1772 czternastoletni S. podczas oblężenia Wawelu zajętego przez konfederatów barskich, pod pretekstem dostarczania leków z rodzinnej apteki, przemycał prowiant dla załogi. Po ukończeniu wiosną 1774 klasy retoryki rozpoczął studia na Uniw. Krak. i 31 I 1775 uzyskał stopień bakałarza sztuk wyzwolonych i filozofii. Równocześnie uczył się prywatnie medycyny pod kierunkiem powinowatego Andrzeja Badurskiego. Napisał w tym czasie dwa panegiryki: w styczniu t.r. opublikował z okazji ślubu mjr. wojsk kor. Franciszka Jerowskiego z Petronelą Grochowską Przymierze dożywotnich zaślubin... (Kr.), a w styczniu 1776 ku czci ksieni krakowskich klarysek Marcjanny Walewskiej Uroczyste powinszowanie w dzień Imienin... (Kr.). Zdobytą podczas studiów wiedzę z fizyki i filozofii zawarł w pracy Physica Aristotelico-Thomistica (B. Jag., rkp. 2697).
Po uzyskaniu 11 VII 1776 doktoratu z filozofii, a następnie stypendium Justa Słowikowskiego, wyjechał S. jesienią t.r. do Bolonii. Dn. 28 VII 1778 otrzymał tam doktorat z medycyny; jego promotorem był Gaetano Monti. Do r. 1782 uzupełniał studia w Paryżu pod kierunkiem m.in. A. Petita, P. J. Desaulta oraz J. L. Baudelocque’a (położnictwo). Spotkał tam m.in. Jana Śniadeckiego i Jana Jaśkiewicza; dzięki ich poparciu po powrocie do Krakowa (wracając zatrzymał się w Wiedniu) objął 17 VI t.r. Katedrę Anatomii i Fizjologii w Kolegium Fizycznym Szkoły Głównej Kor. i pod koniec października rozpoczął wykłady. Choć najmłodszy z profesorów Kolegium Fizycznego, znalazł się t.r. w radzie złożonej z ośmiu profesorów uczelni, przydanej do boku Hugona Kołłątaja, wizytatora z ramienia KEN. Podobnie jak inni profesorowie Szkoły Głównej Kor. wygłaszał, w myśl zaleceń KEN, odczyty dla publiczności, m.in. na dorocznym posiedzeniu Kolegium Fizycznego 29 IX 1783 w rozprawie O pożytecznym dla społeczności chowaniu zmarłych (niezachowana) poruszył kwestię założenia cmentarza poza murami Krakowa. Wspólnie z bratem stryjecznym Janem Andrzejem Szasterem wziął udział w eksperymentach z balonem na ogrzane powietrze; lot odbył się 1 IV 1784 w krakowskim Ogrodzie Botanicznym.
Prowadzony przez S-a kurs anatomii i fizjologii trwał trzy lata, obejmując: osteologię, splanchnologię, miologię oraz budowę systemów nerwowego i krążenia. Fizjologię wykładał wg dzieła „Institutiones Physiologiae” L. Caldaniego (Padova 1773). Przyswajał nauce polskiej najnowsze zdobycze medycyny francuskiej i włoskiej; zajęcia, w tym pokazy, prowadził przeważnie w Kolegium św. Barbary przy Małym Rynku, gdzie powstał tzw. teatr anatomiczny. Wykładał po polsku, dbając o precyzję i jasność wypowiedzi; kładł nacisk na praktyczne przygotowanie przyszłych lekarzy, w tym praktyki w szpitalach. Interweniował u władz KEN z powodu braku materiałów do prosektorium; był zwolennikiem sprowadzania z Bolonii lub Florencji woskowych modeli anatomicznych. Ze względu na kłopoty zdrowotne zatrudniał do przeprowadzania sekcji asystentów-prosektorów. Wspólnie z Rafałem Czerwiakowskim opracował 27 X 1785 projekt organizacji szkoły chirurgicznej, rozumianej jako przygotowanie do studiów medycznych; zwracali uwagę na potrzebę kształcenia praktycznego, a także na znajomość łaciny oraz elementów fizyki i geometrii wśród adeptów chirurgii. Podobnie jak brat Antoni i brat stryjeczny Jan Andrzej, był S. skonfliktowany z rektorem (od r. 1786) Feliksem Oraczewskim. Wraz z większością profesorów Kolegium Fizycznego wystąpił przeciw nowemu (od jesieni 1788) prezesowi Kolegium Andrzejowi Trzcińskiemu (zarzucał on m.in. S-owi nadmierne wydatki, w tym na prosektorów). S. podpisał ułożoną 28 III 1789 notę do KEN przeciw Trzcińskiemu, sprzeciwił się też postulowanym przez zwierzchników publicznym popisom z anatomii. Starał się w l. 1790 i 1791 o Katedrę Patologii, Terapii i Kliniki, aby swoją Katedrę Anatomii i Fizjologii przekazać bratu Antoniemu (gotów był nawet przejść na emeryturę), o co bezskutecznie zabiegał wraz z bratem stryjecznym Janem Andrzejem. Zabiegi czynił m.in. przez poznanego «u wód» posła na Sejm Wielki, Tadeusza Kościałkowskiego. Konflikt z władzami uczelni wygasł po zmianie rektora i prezesa Kolegium Fizycznego w r. 1790. Wraz z Franciszkiem Scheidtem wszedł S. na początku r. 1792 do komisji powołanej przez krakowski magistrat dla wytyczenia nowego cmentarza poza miastem, zgodnie z zaleceniami Komisji Policji. Sprawował opiekę lekarską nad studentami medycyny, pobierając za to roczne wynagrodzenie w wysokości 360 złp. Pracował nad dziełem z zakresu anatomii i fizjologii, lecz go nie ukończył, m.in. z powodu niedostatecznej ilości materiału do sekcji; z zachowanych rachunków wynika, że zwłoki kupował od grabarzy za pieniądze i wódkę, a następnie opłacał msze i pogrzeby szczątków. Dbał też o tworzenie i rozbudowę gabinetu anatomicznego. Podczas sejmu rozbiorowego 1793 r. w Grodnie Śniadecki, z powodu swej choroby, zabiegał w sierpniu o przyjazd S-a, by zastąpił go w trudnych negocjacjach dotyczących spraw uczelni; jednak S. nie przyjechał.
Wkrótce po zajęciu Krakowa przez Austriaków, 5 I 1796, wszedł S. w skład komisji, która dla delegacji Szkoły Głównej, wysłanej do Wiednia w sprawie starań o zabezpieczenie praw uczelni, opracowała tekst memoriałów w językach polskim i francuskim (tekst łaciński opracował Józef Bogucicki), zatwierdzonych przez władze uczelni 15 I t.r. W r. 1802, w związku z niepewną sytuacją i germanizacją Uniw. Krak., S. i Czerwiakowski zrezygnowali z pracy. Wkrótce potem S. na krótko podjął zajęcia, lecz z powodu pogłębiających się kłopotów zdrowotnych zwrócił się w r. 1803 do władz austriackich o pozwolenie na przejście na emeryturę. W r. 1804 uzyskał status profesora-emeryta z roczną pensją 4 tys. złp. Po zakończeniu rządów austriackich, nie później niż 9 VIII 1809, kiedy poproszono go, «ażeby przyjął na siebie zlustrowanie i spisanie inwentarza w gabinecie anatomicznym», wrócił na uczelnię po raz kolejny, na rozpoczęcie prac Komisji do Interesów Akademii. W związku z zapotrzebowaniem armii Ks. Warszawskiego na felczerów przystąpił w styczniu 1810 z bratem Antonim i Franciszkiem Kosteckim do przygotowywania projektu «seminarium uczniów medycyny i chirurgii». Pracował nad Wewnętrznym Urządzeniem Szkoły Głównej oraz praktykował prywatnie jako lekarz; był często wzywany na konsylia. Wg Kosteckiego S., «wierny obowiązkom swojego powołania, nie czynił [...] różnicy między ubogimi i bogatymi». Zaprzyjaźniony z braćmi Śniadeckimi, utrzymywał serdeczne kontakty listowne z Janem, po jego wyjeździe z Krakowa, i Jędrzejem, swoim najwybitniejszym uczniem (z l. 1787–91); był jednym z pierwszych czytelników i recenzentów jego dzieła „Teoria jestestw organicznych” (Wil. 1804, 1811). S., jego brat Antoni oraz brat stryjeczny Jan Andrzej, wraz z Kosteckim i Czerwiakowskim przyczynili się do znacznej renomy krakowskiego środowiska medycznego w tym czasie.
Po utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa został S. nominowany 2 XI 1815 przez Komisję Organizacyjną do Senatu; znalazł się w gronie sześciu senatorów czasowych, z roczną kadencją. Z funkcji szybko jednak zrezygnował, a na zwolnione miejsce wybrano 17 XI jego brata Antoniego. S. został członkiem powstałego w r. 1815 Tow. Naukowego Krakowskiego. Chory od dłuższego czasu, zmarł 17 X 1816 w Krakowie; został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
S. rodziny nie założył. Znaczny majątek, zgromadzony dzięki pracy, zapisał krewnym.
Epitafium w kościele św. Anny w Kr., ufundowane przez brata S-a, Antoniego (portret na blasze został skradziony), reprod. w: Szumowski W., Krakowska Szkoła Lekarska po reformach Kołłątaja, „Bibl. Krak.” 1929 nr 67; – Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte, V; Estreicher; Kośmiński, Słown. lekarzów; Stupnicki H., Herbarz polski i imionospis zasłużonych w Polsce ludzi wszystkich stanów i czasów, Lw. 1859 III 153; – Chamcówna M., Epoka wielkiej reformy, w: Dzieje UJ, II cz. 1; taż, Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja 1777–1786, Wr. 1957; Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce, P. 1855 III; Girtler K., Opowiadania, Wyd. Z. Jabłoński, J. Staszel, Kr. 1971; Hist. Nauki Pol., II; Homola-Skąpska I., Udział inteligencji w towarzystwach naukowych i kulturalnych Wolnego Miasta Krakowa, „Roczn. B. Nauk. PAU i PAN w Kr.” R. 47: 2002; Mrozowska K., Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1795–1850, w: Dzieje UJ; Sołtys A., Opat z San Michele, W. 2008; Stabrawa A., Dawne apteki miasta Krakowa od XIV do XVIII wieku, s. 317 (mszp. pracy doktorskiej z r. 1993 w Collegium Medicum UJ); taż, Z dziejów dwóch aptek w kamienicy nr 13 przy Rynku Głównym w Krakowie, „Krak. Roczn. Arch.” T. 7: 2001 s. 42–54; Wachholz S., Rzeczpospolita Krakowska. Okres od 1815 do 1830 r., W. 1957 s. 136, 159; – Album stud. Univ. Crac., V 168; Koresp. Śniadeckiego, I, II; Kostecki F., Nekrolog Wincentego Szastera Filozofii i Medycyny Doktora, Anatomii i Fizjologii w Szkole Głównej Krakowskiej wysłużonego Profesora, Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Jagiellońskim połączonego czynnego Członka, przez Franciszka Kosteckiego, „Rocz. Tow. Nauk. Krak.” T. 8: 1823 s. 283–307; Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1773–1785, Oprac. M. Mitera-Dobrowolska, W. 1973; Statuta nec non liber promotionum, s. 429, 431; Wachholz L., Wydział Lekarski Uniwersytetu Krakowskiego i jego grono nauczycielskie. 1364–1918, Kr. 1935 s. 68; – AP w Kr.: Arch. M. Kr., sygn. 50 s. 92, sygn. 58 s. 477; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Terr. Crac. Nova, sygn. 77 s. 907; Arch. UJ: sygn. 97 s. 337, 354–5, 388–9, 397, 406–7, 437, 444–5, 489, 496–7; B. Jag.: sygn. 2697 (Physica Aristhotelico-Thomistica), sygn. 2698 (notatki S-a z wykładów J. Szabla w r. 1774), sygn. 3757 k. 37–101; B. Muz. Farmac. Collegium Medicum UJ: sygn. 6918 (Stabrawa A., Ród Szasterów w Krakowie, w: XV Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, Warszawa 23–24 października 1992) s. 119, sygn. 6961 (taż, Szasteroviana na wystawie w Muzeum Farmacji CM UJ w Krakowie, w: IV Sympozjum Historii Farmacji, Suchedniów 10–11 czerwca 1994) s. 34; Katedra Hist. Med. i Farmac. Collegium Medicum UJ: Dz. III, nr 376 akc. (Dypl. perg. nr 42); Paraf. rzymskokatol. p. wezw. NMP w Kr.: sygn. 374 (Metrica baptizatorum za l. 1738–58) s. 451, sygn. 604 (Liber mortuorum za l. 1816–28) s. 12; – Mater. Red. PSB: Życiorys S-a autorstwa Heleny Wereszyckiej.
Anna Stabrawa i Maciej Ziemierski