Staniewicz Witold Cezary, pseud. Rusticus (1888–1966), ekonomista rolny, minister reform rolnych, profesor Politechniki Lwowskiej, Uniwersytetu Stefana Batorego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego. Ur. 19 IX w Wilnie, był synem Cezarego (zob.) i Julii z Rossochackich.

 

Dzieciństwo spędził S. głównie w Wilnie, częściowo w Świranach, dworze dziadków Rossochackich w pow. święciańskim. W l. 1896–1906 uczęszczał do II Gimnazjum w Wilnie, był uczestnikiem tajnego kółka samokształceniowego, a w ostatnim roku nauki brał udział w strajku szkolnym. Rodzina S-a od kilku pokoleń przyjaźniła się z Piłsudskimi z Zułowa, reminiscencje swych pierwszych kontaktów z Józefem Piłsudskim pt. Ze wspomnień dziecinnych o Marszałku Piłsudskim spisał S. potem dla wydawnictwa okolicznościowego „Wilno 1919–1934” (red. E. Małachowski, Wil. 1934). Egzamin maturalny zdał S. ze srebrnym medalem. Następnie studiował filozofię i nauki przyrodnicze na UJ. Początki zainteresowań badawczych zawdzięczał wskazówkom biologów: Michała Siedleckiego i Emila Godlewskiego jun. Grono jego ówczesnych przyjaciół stanowili – w przyszłości wybitni uczeni – Kazimierz Tymieniecki, historyk, Stefan Kopeć, biolog, Stefan Saski, językoznawca, Wacław Borowy i Wacław Lednicki, historycy literatury. Kolegował się również z Wacławem Grzybowskim i Józefem H. Retingerem. Wejście w środowisko kulturalne Krakowa ułatwiły mu domy Mariana Zdziechowskiego i Marii Maciejowskiej (wdowy po pisarzu Sewerze). Interesował się wówczas eleuteryzmem. Lednicki tak go zapamiętał z tamtego czasu: «zdrowy, krzepki, wesoły, wymowny, zawsze bardzo żywy w dyskusjach, odznaczał się jednak dużą nerwowością». W r. 1909 odbył S. morski kurs wiosenny w stacji zoologicznej w Trieście, przy okazji zwiedzając Włochy północne i Dalmację. W tym czasie zmarł jego ojciec i przeżycia psychiczne z tym związane spowodowały, że S. zaraz po powrocie z Triestu znalazł się sanatorium w Ojcowie; tam zetknął się z konspiracyjnym ruchem niepodległościowo-wojskowym. W l. 1910–11 zaliczył pierwszy rok Studium Rolniczego UJ. W maju 1911 uzyskał doktorat z nauk biologicznych na UJ na podstawie pracy, napisanej pod kierunkiem Siedleckiego (oficjalnym promotorem był Witold Rubczyński), pt. Badania doświadczalne nad trawieniem tłuszczu u wymoczków (Rozpr. PAU Wydz. Mat.-Przyr., S. 3 Dział B, T. 50: 1910, także po francusku). T.r. odbył dwie wycieczki naukowe: ekonomiczno-rolniczą na Morawy (pod kierunkiem Stefana Surzyckiego) i hodowlaną na Węgry (pod kierunkiem Waleriana Kleckiego). Na propozycję Władysława Heinricha podjął zaraz potem w jego Pracowni Psychologicznej UJ badania doświadczalne nad związkiem pomiędzy nastrojami a pracą mózgu (ich obiektem był Franciszek Zając, późniejszy gen. WP), która jednak z braku odpowiedniej aparatury nie przyniosła spodziewanych efektów. Dzięki referencjom Siedleckiego został jesienią 1911 przyjęty do Inst. Zoologicznego R. Hertwiga w Monachium. Równocześnie poznawał ekonomię społeczną u L. J. Brentany na tamtejszym uniw. i kontynuował studia rolnicze na politechnice (24 VII t.r. – 1 VIII 1913), uzyskując stopień dyplomowanego rolnika. W okresie monachijskim wstąpił do Alpenvereinigung-Sektion Bayerland i odbywał wspinaczki wysokogórskie.

 

Jesienią 1913, nie kończąc swych prac u prof. Hertwiga, wrócił S. do Wilna, zmuszony objąć z powodów rodzinnych zarząd majątku ziemskiego Gieniejciszki w pow. trockim. Podjął współpracę z Wileńskim Tow. Rolniczym (Wilenskoje obszcziestwo sielskogo choziajstwa), w którym od r. 1914 pełnił rolę sekretarza, z Wileńskim Tow. Popierania Kooperacji oraz Tow. Przyjaciół Nauk (TPN) w Wilnie. Zbliżył się do środowiska demokratów, zwanych krajowcami, skupionych wokół Tadeusza Wróblewskiego i jego Stow. Szubrawców, w którym obracali się też Władysław Abramowicz, Jan Piłsudski (młodszy brat Józefa), Aleksander i Ludwik Chomińscy, Bronisław Krzyżanowski; grupę tę uważa się za lożę masońską. Bywał również u Ferdynanda Ruszczyca, gdzie poznał miejscowe środowisko literacko-artystyczne. Rozpoczął współpracę z „Kurierem Litewskim”.

 

Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. nie został zmobilizowany, jako jedynak. Korzystając z liberalizacji polityki rosyjskiej zaangażował się w akcję zakładania kółek rolniczych i organizowanie rozmaitych kursów. Został też wybrany na sekretarza Tow. Niesienia Pomocy Ofiarom Wojny. Sympatia do działań podjętych przez Józefa Piłsudskiego w Galicji i Król. Pol. zbliżyła S-a do grona, któremu przewodził lekarz Jan Boguszewski, pośredniczący pomiędzy Wilnem a Polską Organizacją Wojskową (POW) w Warszawie. Pod koniec 1914 uczestniczył S. w spotkaniach ze Stanisławem Patkiem, po jego powrocie z misji informacyjnej do Austrii, Francji i Wielkiej Brytanii. W sierpniu 1915 został eksponentem wileńskich inicjatyw politycznych na pow. trocki. Utrzymywał kontakt z Komitetem Obywatelskim Wileńsko-Kowieńskim (polsko-litewsko-białorusko-żydowskim). Po zajęciu Wilna przez wojska niemieckie (listopad t.r.) włączył się w tworzenie szkolnictwa polskiego. Na wyższych kursach rolniczych wykładał anatomię i fizjologię zwierząt domowych, aż do ich zamknięcia przez Niemców w r.n. Wiosną 1916 został przez wojskowe władze niemieckie internowany w gminie Gieniejciszki, pomimo to nadal działał w pow. trockim jako delegat Komitetu Polskiego (który powstał wiosną t.r. po rozwiązaniu przez Niemców Komitetu Obywatelskiego) oraz Komitetu Edukacyjnego w Wilnie. Pod koniec 1917 skoncentrował się na organizowaniu siatki POW na obszarze pow. trockiego. Dn. 10 XI r.n., jako delegat pow. trockiego, wziął udział w zebraniu ziemian całej Kowieńszczyzny w Wilnie, na którym omawiano organizację samoobrony wobec zbliżania się armii sowieckiej oraz kwestie polityczne (m.in. stosunek do litewskiej Taryby, plan zwołania zjazdu polskiego). Następnego dnia sekretarzował wspólnemu posiedzeniu Komitetu Polskiego oraz przedstawicieli ziemiaństwa polskiego, poświęconemu tymże zagadnieniom. Wraz z L. Chomińskim redagował „Gazetę Ludową”. Należał do tych działaczy polskich (L. Chomiński, Abramowicz, Jan Piłsudski, Zygmunt Jundziłł), pod których adresem ówczesny premier Litwy, M. Šleževičius, skierował ofertę wejścia do rządu, ale z warunkiem uznania litewskich praw do Wilna. W rozmowach podjętych 30 XII 1918 przez stronę polską w nadziei pozyskania Litwinów do wspólnej obrony Wilna przed Sowietami, wzięli udział litewscy ministrowie: M. Biržiška i J. Vileišis. Grupa polska uznawała niepodległość Litwy na jej etnograficznym terytorium, zaś kwestię wytyczenia jej granicy z Polską uzależniła od stosunków, jakie zaistnieją pomiędzy tymi dwoma państwami. Dalsze rozmowy przerwało przeniesienie się polityków litewskich do Kowna tuż przed nadejściem Sowietów. W noc poprzedzającą ukazanie się deklaracji strony polskiej, S. wyjechał spiesznie do pow. trockiego w związku z ogłoszeniem mobilizacji struktur samoobrony (31 XII t.r.). Oddział, do którego należał, częściowo rozbrojony przez Niemców i odtworzony ponownie za Niemnem, wobec niemożności przebicia się do Wilna, skierował się ku Rajgrodowi i Ostrowi Maz.-Komorowu, gdzie formowała się 1. Dyw. Litewsko-Białoruska. Stamtąd został S. skierowany do P. Strzelców Kowieńskich, stacjonującego w Zambrowie. Już po kilku dniach wezwano go do Warszawy dla prac politycznych przy Sejmie Ustawodawczym. Okres ten opisał w szkicu pt. Ze wspomnień wileńskich (w: „P.O.W. na ziemiach W. X. Litewskiego 1919–1934” Wil. 1934).

 

Dn. 28 I 1919 znalazł się S. w Warszawie. W marcu został referentem w Wydz. Politycznym Zarządu Wojskowego Ziem Wschodnich, od 25 IV t.r. w Zarządzie Cywilnym, z ramienia którego, po odzyskaniu Wileńszczyzny, sprawował obowiązki starosty trockiego (9 I – 30 VII 1920). Wszedł w skład Komisji Organizacyjno-Rewindykacyjnej Uniw. Wil. W czasie wojny polsko-sowieckiej 1920 r. służył jako adiutant, potem szef kancelarii wojskowej gen. Lucjana Żeligowskiego, dowódcy 10. DP, potem Grupy Operacyjnej na Froncie Północno-Wschodnim; w poł. sierpnia brał udział w walkach pod Radzyminem (zetknął się wówczas z Ch. de Gaulle’m i otrzymał Krzyż Virtuti Militari V kl.), a w październiku – w zajęciu Wilna i utworzeniu Litwy Środkowej. Wyreklamowany z WP po ustaniu walk przez USB (którego rektorem był wówczas Siedlecki), objął S. w r. 1921 (formalnie od 1 IV) stanowisko starszego asystenta w Katedrze Ekonomii Społecznej przy Władysławie Zawadzkim na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych. Dn. 8 IX t.r. w Wilnie uczestniczył w zjeździe sympatyków programu PSL «Piast», zwołanym z inicjatywy Adolfa Erdmana, posła na Sejm Ustawodawczy. W utworzonym wówczas PSL Ziemi Wileńskiej (ZW) objął stanowisko członka Zarządu. Partia ta głosiła hasła zjednoczenia Litwy Środkowej z Polską oraz reformy rolnej za wykupem. Na jednym z kolejnych jej zjazdów (13 XI), w którym uczestniczył Wincenty Witos, obrano S-a jednym z dwóch wiceprezesów, obok Krzyżanowskiego. Był w tym czasie głównym publicystą politycznym niskonakładowego „Słowa Wileńskiego”. W wyborach do Sejmu Wileńskiego (8 I 1922) zdobył mandat z listy PSL ZW w okręgu nr 5 (Troki). W związku z tym w lutym otrzymał uwolnienie z WP w stopniu podporucznika rezerwy (80 pp). Jeszcze przed rozpoczęciem obrad sejmowych współpracował z Komisją Naukową ds. Sejmu Wileńskiego, utworzoną przez prezesa Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej, Aleksandra Meysztowicza, która przygotowywała ekspertyzy na temat stosunków polsko-litewskich. Dn. 29 I t.r. na Kongresie PSL ZW został obrany do Zarządu Tymczasowego. W sejmie (1 II – 28 III) wszedł w skład Komisji Politycznej. W imieniu swego stronnictwa zgłosił wniosek o złożenie hołdu Józefowi Piłsudskiemu (4 II). Wraz z innymi posłami ludowymi oraz demokratami zabiegał o nadanie ziemi żołnierzom walczącym o Wilno, w szczególności gen. Żeligowskiemu. W debacie plenarnej 14 II opowiedział się za włączeniem Litwy Środkowej do Polski, przeciwko autonomii obszarów włączanych, a jedynie za udzieleniem im szerokiego samorządu terytorialnego. Bronił zasadności dotychczasowej linii politycznej rządów polskich wobec Litwy Kowieńskiej, jej polityków winiąc za zaprzepaszczenie szansy na pojednanie polsko-litewskie, powoływał się na «najdroższy nam nieśmiertelny ideał Jagielloński». Podobnie, jak przytłaczająca większość posłów, głosował 20 II za wcieleniem Litwy Środkowej do Polski. Dalsza współpraca grupy S-a z PSL «Piast» nie układała się, jak zanotował Witos: «wszyscy oni czuli się jakimiś innymi Polakami, z którymi nieraz nawet w rzeczach zupełnie prostych trudno było się dogadać i porozumieć; mieli też zdolność do prowadzenia dyskusji całymi dniami i nocami». Rzeczywistą przyczyną rozdźwięków był stosunek PSL «Piast» do Józefa Piłsudskiego. S. utrzymywał z nim bliskie kontakty i wkrótce opuścił stronnictwo.

 

Wiosną 1922 powrócił S. do obowiązków asystenta w Katedrze Ekonomii USB. T.r. otrzymał powołanie do Okręgowej Komisji Ziemskiej oraz Komitetu Ochrony Lasów w Wilnie. Majątek ziemski, który znalazł się po litewskiej stronie granicy, utracił z powodu uczestnictwa w Sejmie Wileńskim, jedynie jego matce pozostawiono 80-hektarowy folwark Zielonki. Nadal obracał się w środowisku piłsudczykowskim, m.in. utrzymywał kontakty z senioratem Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich (założonego w r. 1923), stowarzyszeniem dyskusyjnym inteligencji, opowiadającej się za porozumieniem polsko-litewskim i reformami społecznymi. Wynikiem zainteresowań politycznych S-a była broszura napisana po zajęciu Kłajpedy przez Litwę (10 I 1923) dla Wileńskiego Biura Informacyjnego pt. Sprawa Kłajpedy (w: „Mater. do sprawy litewskiej”, I, osobno: Wil. 1924), w której ostro skrytykował za bierność rząd Witosa oraz szefów polskiej polityki zagranicznej: Aleksandra Skrzyńskiego i Maryana Seydę, twierdząc, że ten obrót spraw oznacza klęskę Polski. Jednocześnie przygotował w SGGW rozprawę habilitacyjną pt. Matujzy Bołondziszki, wieś powiatu lidzkiego (studium społeczno-gospodarcze) (Wil. 1923), która dotyczyła dawnej wsi pańszczyźnianej przodków S-a, cechującej się fatalną strukturą układu pól oraz niskim poziomem oświaty i kultury. Wykład habilitacyjny ogłosił drukiem pt. Przedmiot, stanowisko w dziedzinie nauk społecznych oraz cele i środki polityki agrarnej (Wil. 1924). W r. 1924 przeniósł habilitację na Wydz. Prawny i Nauk Społecznych (PiNS) USB i 1 III t.r. rozpoczął tam jako docent wykłady z ustawodawstwa i polityki agrarnej. Wykład wstępny pt. Rzut oka na rozwój dziejów agrarnych na ziemiach litewskich, dotyczący okresu od XVI do XIX w., opublikował na łamach „Ateneum Wileńskiego” (R. 2: 1924 nr 5/6 i osobno: Wil. 1924). W l. akad. 1924–6 zlecono mu wykłady z ekonomii rolniczej w Studium Rolniczym, tworzącym się na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym USB. Wszedł w skład Komisji Rolniczej, jednak pozostał krytyczny wobec działań głównego organizatora Studium, Kazimierza Rogoyskiego. Był sekretarzem redakcji „Rocznika Prawniczego Wileńskiego” (T. 1: 1925, wspólne wydawnictwo Wydz. PiNS oraz Tow. Prawniczego im. Daniłowicza) oraz członkiem Wydz. III i sekretarzem naukowym TPN w Wilnie. Przewidywano S-a na Katedrę Ekonomiki Rolnej, jednak jej założenie zostało wstrzymane przez Min. WRiOP na polecenie premiera Władysława Grabskiego. Zarobkował więc, redagując dział gospodarczy w „Kurierze Wileńskim” (używał tam pseud. Rusticus). W drugim trymestrze 1924/5 uzyskał urlop uniwersytecki, by dzięki stypendium Min. WRiOP udzielonemu po interwencji Franciszka Bujaka, wyjechać w podróż naukową do Szwajcarii i Włoch (Internazionale Istituto dell’Agricoltura w Rzymie). Jej rezultatem były publikacje o stosunkach ziemskich w Szwajcarii oraz referat na Międzynarodowy Kongres Rolniczy w Warszawie w r.n. (Rôle des grandes et des petites exploitations agricoles au point de vue des rélations commerciales internationales, „Revue Internationale de Renseignments Agricoles” Vol. 4: 1926, tu postawił tezę o wzroście roli gospodarstw chłopskich, nastawionych na gospodarkę pieniężną, gdyż polityka samowystarczalności skłoni kraje do takiego ukształtowania stosunków agrarnych, by osiągnąć optimum produkcji rolnej w różnych specjalnościach). Nawiązał S. wówczas liczne kontakty zagraniczne, także z uczonymi sowieckimi. We wrześniu 1925 wygłosił na Walnym Zjeździe Zrzeszonego Ziemiaństwa Polskiego w Warszawie referat pt. Przewidywane skutki gospodarcze przy wprowadzeniu w życie projektu ustawy o reformie rolnej z dnia 20 lipca 1925 („Pamiętnik Pierwszego Walnego Zjazdu…”, W. 1925); choć zdeklarował się w nim jako zwolennik oparcia ustroju rolnego w Polsce na drobnych gospodarstwach chłopskich, jednak jego zarzuty wobec projektu (możliwość spowodowania wstrząsu gospodarczego, zmniejszenia eksportu, obniżenia cen ziemi i osłabienia polskości na Kresach Wschodnich), wskazywały na sprzyjanie raczej interesom wielkiej własności. Wobec faktu, że również i kolejna katedra na USB przewidziana dla S-a (ustawodawstwa i polityki agrarnej) nie została przez Min. WRiOP zatwierdzona, zdecydował się on przyjąć propozycję Politechn. Lwow. objęcia od 1 IX 1926 Katedry Administracji Rolnej na tamtejszym Wydz. Rolniczo-Leśnym, po spodziewanym przejściu Stefana Pawlika na emeryturę.

 

Tymczasem po przewrocie majowym 1926 r. zmieniła się sytuacja polityczna S-a. Po dymisji Józefa Raczyńskiego w drugim gabinecie Kazimierza Bartla otrzymał 20 VI t.r. tekę ministra reform rolnych. W obszernym oświadczeniu dla prasy (Wilno, 28 VI) podkreślił konieczność demokratyzacji ustroju rolnego, by zapewnić utworzenie pojemnego rynku wewnętrznego oraz zneutralizować skutki agitacji komunistycznej na wsi, akcentował nie tyle parcelację wielkiej własności, ile komasację i upełnorolnienie gospodarstw chłopskich, zapowiadał wsparcie parcelacji nieprzymusowej (prywatnej), szybką likwidację serwitutów, przewłaszczenia gruntów przydzielonych osadnikom na Kresach Wschodnich, wypłatę odszkodowań ich poprzednim właścicielom, reformę Państw. Banku Rolnego (PBR). Następnie podjął objazd kraju, deklarując zamiar uwzględniania w polityce rolnej różnic regionalnych. Wziął udział w dyskusji nad „Wytycznymi w sprawie stosunku władz rządowych do mniejszości narodowych” opracowanymi przez Kazimierza Młodzianowskiego (18 VIII), postulując likwidację centralistycznego systemu rządzenia, krytykując rządy przedmajowe za wyzysk gospodarczy ziem wschodnich i niewłaściwe przeprowadzenie osadnictwa. Mianowanie S-a zostało źle przyjęte przez PSL «Wyzwolenie»; Tomasz Nocznicki na łamach „Wyzwolenia” (nr 26–27) nazwał jego pomysły «wprost szkodliwymi». Posłowie komunistyczni (Sylwester Wojewódzki z Niezależnej Partii Chłopskiej i Paweł Wołoszyn z Białoruskiej Włościańsko-Robotniczej «Hromady») zarzucali mu w sejmie, że jest «obszarnikiem» (25 VI, 6 VII), Narodowa Demokracja atakowała za rzekomo negatywny stosunek do osadnictwa polskiego na Wschodzie, zaś Ukrainiec Pawło Wasyńczuk, przeciwnie, za jego wspieranie. Także w PSL «Piast», podczas dyskusji klubowej przed głosowaniem nad wnioskiem o wotum nieufności dla niektórych ministrów (22 IX), poseł Adolf Saraniecki chciał, by dołączyć do nich także S-a; propozycję tę jednak wycofał. W kolejnych gabinetach: Bartla (27 IX – 30 IX 1926), Józefa Piłsudskiego (2 X 1926 – 27 VI 1928), Bartla (27 VI 1928 – 13 IV 1929), Kazimierza Świtalskiego (14 IV – 7 XII 1929), Bartla (29 XII 1929 – 17 III 1930), Walerego Sławka (29 III – 23 VIII 1930) i raz jeszcze Piłsudskiego (25 VIII – 4 XII 1930) sprawował S. nieprzerwanie urząd ministra reform rolnych, mając zazwyczaj jako partnera ministra rolnictwa z kręgów powiązanych z wielką własnością ziemską – Aleksandra Raczyńskiego, Karola Niezabytowskiego (najdłużej), Leona Jantę-Połczyńskiego. Toteż, mimo że mógł w długim okresie czasu, jakim nigdy nie dysponowali jego poprzednicy, kierować wykonaniem reformy rolnej i wpływać na jej modyfikacje, był faktem współpracy rządu z konserwatywnym ziemiaństwem silnie ograniczony. O ile przedstawiciele lewicy i słowiańskich mniejszości narodowych atakowali go publicznie na forum sejmowym (np. Józef Skrypa 16 XI 1926), w prasie i na kongresach partyjnych (Stronnictwo Chłopskie 5 VI 1927), o tyle sfery zachowawcze stosowały metodą zakulisowych nacisków. Po tym, jak Janusz Radziwiłł usłyszał od Józefa Piłsudskiego (16 I 1928), iż projekty agrarne S-a marszałek uważa za «hazardowe», presja ta musiała się wydatnie zwiększyć, gdyż w poł. r.n. S. poskarżył się Świtalskiemu, ówczesnemu premierowi, na nowy postulat konserwatystów, by wszelkie projekty nie tylko ustaw, ale nawet rozporządzeń ministerialnych, były z nimi wcześniej uzgadniane. W tych sporach S. nie znajdywał wsparcia u swych kolejnych premierów. Również Świtalski radził mu np. w kwestii ustawy o obrocie ziemią projekt wycofać z sejmu, gdy «wzbudza zupełnie niepotrzebnie zaniepokojenie». Gdy przedstawiciel mniejszości niemieckiej, Eugen Neuman, chciał zawrzeć ze S-em poufny układ w sprawie kontyngentu majątków niemieckich przeznaczonych na parcelację, Świtalski polecił S-owi propozycję tę odrzucić. Mimo braku jakiegokolwiek zaplecza politycznego, S. realizował przynajmniej niektóre swe pomysły dzięki uporowi, potrafił sprzeciwiać się nawet Piłsudskiemu, ze Świtalskim wręcz nie chciał prowadzić dyskusji na temat swych koncepcji prawnych.

 

Działania ministerialne S-a opierały się na uchwalonej jeszcze 28 XII 1925 ustawie o wykonaniu reformy rolnej oraz na nowelizacji ustawy o scalaniu gruntów z 18 XII t.r. Dn. 17 I 1927 powstała Rada Naprawy Ustroju Rolnego, której S. przewodniczył, a 1 IV t.r. powołał jeszcze Komisję Uporządkowania Ustawodawstwa Agrarnego pod przewodnictwem Władysława Leopolda Jaworskiego i komisje regionalne. Instancje te przygotowywały projekty ustaw i rozporządzeń wykonawczych (najczęściej w postaci dekretów). Dorobek ustawodawczy z czasów S-a stanowiła ustawa o zniesieniu służebności z 1 II 1927 i kolejna nowela do ustawy o scalaniu gruntów z 3 IX t.r. Zasady i przebieg reformy przedstawiał S. w wielu wystąpieniach i publikacjach (Przebudowa ustroju agrarnego w Polsce, W. 1928, O program agrarny w Polsce i jego wykonanie. Mowy i przemówienia <1926–1928>, W. 1928, Dwa lata dalszej pracy nad przebudową ustroju rolnego w Polsce <1928–1930>, „Rolnictwo” 1930 z. 1–2). Zgodnie z jego koncepcją w parcelacji stosowano zasadę dobrowolności, wspomagały ją kredyty długoterminowe PBR, administrowanego przez S-a. W r. 1928 ofertę PBR wzbogacił Fundusz Obrotowy Reformy Rolnej, z którego świadczono kredyty dla właścicieli małych gospodarstw oraz służby folwarcznej (nawet do 95% wartości nabywanej ziemi). Parcelowano w większym stopniu niż poprzednio majątki państwowe. W l. 1926–30 rozparcelowano ogółem blisko milion hektarów (najwięcej w województwach wschodnich), w tym prawie 70% w drodze parcelacji prywatnej. Były to wskaźniki najwyższe w całym okresie międzywojennym, jednak wadliwa struktura własności ziemi nie uległa przez to widocznej zmianie, pozostało też przeludnienie wsi. Wobec niedorozwoju przemysłu krajowego, S. proponował zmniejszyć je poprzez emigrację. Był przy tym przeciwnikiem realizowanej przez rząd strategii deflacyjnej, uważał bowiem, że reforma stosunków rolnych nie powiedzie się bez aktywnej polityki inwestycyjnej państwa w dziedzinie przemysłowej. Nie udało się mu z braku funduszy przeprowadzić akcji melioracyjnej, zlecił natomiast przygotowanie planów melioracji Polesia. Interes ziemiaństwa nie został naruszony, działania S-a pozostawiły po sobie dobre wspomnienie w tej warstwie (Bogdan Hutten-Czapski, Józef Godlewski). Natomiast komasacja, a szczególnie likwidacja serwitutów, wywołała niezadowolenie małorolnego chłopstwa. S. wszedł w skład władz Centralnego Tow. Organizacji i Kółek Rolniczych, utworzonego wskutek zabiegów rządu latem 1929.

 

W l. 1926–30 nie zaniedbywał S. spraw wileńskich. W czerwcu 1927 zdobył mandat w Radzie Miejskiej Wilna z listy nr 10 (ugrupowań prorządowych). W r. 1928 założył wraz z Abramowiczem i Okuliczem spółkę, która przejęła „Kurier Wileński”. Brał udział w warszawskich naradach działaczy sanacyjnych pochodzących z Wileńszczyzny, wywalczył utrzymanie Studium Rolniczego, wbrew zdaniu premiera Bartla, który w r. 1927 wydał już decyzję o jego likwidacji, regularnie uczestniczył w uroczystościach publicznych w Wilnie, towarzyszył Józefowi Piłsudskiemu i innym dostojnikom w czasie ich wizyt tamże. Wg Tadeusza Kobylańskiego, urzędnika w MSZ, wraz ze swą grupą demokratów wileńskich wywierał S. znaczący wpływ na politykę Polski wobec Litwy, ale to chyba tylko dzięki tożsamości swych poglądów ze stanowiskiem Piłsudskiego. Gdy próbował uzyskać amnestię dla więzionych działaczy białoruskich z «Hromady», co nie było po myśli marszałka, usłyszał od niego brutalną odpowiedź: «do dupy z taką propozycją». W r. 1928 znalazł się S. w składzie Komitetu Organizacyjnego Międzynarodowego Kongresu Pokoju, obradującego w Warszawie (25–9 VI t.r.). W życiu osobistym S-a pojawiła się w tym czasie Zofia Nałkowska, lecz mimo przejściowego «zacieśnienia więzi wyraźnej sympatii», ostatecznie pisarka nie zdecydowała się skorzystać z «możliwości Staniewicz».

 

Podczas sprawowania urzędu ministra S. w zasadzie nie pracował naukowo. Wykańczał natomiast i publikował prace wcześniej rozpoczęte, m.in. monografię Dwór Wersoka Wielka (Wil. 1926), dotyczącą dóbr, do których przed uwłaszczeniem należała wieś Majtuzy Bołondziszki, tłumaczenie „Ekonomiki rolniczej” E. Laura (Lw. 1928) z uzupełnieniami dotyczącymi stosunków polskich, pracę Przyczynki do zwyczajów spadkowych włościan w województwie wileńskim i nowogródzkim (W. 1929). 30 IX 1926 otrzymał nominację na profesora nadzwycz. w Politechn. Lwow. i od drugiego semestru r. akad. 1926/7 dojeżdżał tam z wykładami. Dn. 14 X 1929 został profesorem zwycz. ekonomiki rolnej na USB. Dn. 15 I r.n. objął po Bujaku kierownictwo mieszczącego się w Warszawie Wydz. Ekonomiki Drobnych Gospodarstw Wiejskich Puławskiego Inst. Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego (PINGW, któremu szefował wówczas Kopeć). Brał udział w tworzeniu pod koniec lutego t.r. Inst. Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej (INBEW) w Wilnie. Inspirował nowe kierunki badań, m.in. zlecił Wiktorowi Sukiennickiemu opracowanie zagadnień związanych z likwidacją kolonizacji niemieckiej na ziemiach polskich z okresu Hakaty, podał pomysł przygotowania cyklu prac monograficznych na temat stosunków rolnych w poszczególnych województwach (np. Stanisława Poczobutta-Odlanickiego o Nowogródczyźnie, Stanisława Łączyńskiego i Tadeusza Żemoytela o Wileńszczyźnie), oraz badań terenowych nad dochodami gospodarstw chłopskich (np. Mieczysława Sowińskiego na Wołyniu). Rozprawy różnych autorów, stanowiące wyniki tych badań, zaopatrywał w swe przedmowy.

 

W powołanym na okres wyborów parlamentarnych 1930 r. rządzie Józefa Piłsudskiego pozycja S-a stawała się coraz trudniejsza. Z premierem poróżnił się na tle oszczędności budżetowych, których nie chciał dopuścić w swoim resorcie. W wyborach (16 XI t.r.) został umieszczony w pierwszej dwudziestce kandydatów BBWR na liście państwowej; mandat zdobył w okręgu nr 62 (Lida–Oszmiana–Wołożyn–Wilejka). Na pierwszej po wyborach naradzie przywódców obozu rządzącego (18 XI), Piłsudski orzekł, że S. z racji «swych najrozmaitszych bzików» nie wejdzie do kolejnego gabinetu, ma być natomiast wykorzystany w pracy sejmowej. Jednak szybko doszło i tu do kolizji S-a z polityką rządu. Wbrew decyzji klubu poselskiego BBWR nie chciał S. głosować za odrzuceniem wniosku opozycji w sprawie procesu w Brześciu, wypowiadał się też przeciw nowej ustawie akademickiej, wreszcie w rezultacie tych kontrowersji zrezygnował z mandatu poselskiego.

 

Po r. 1931 kontakty S-a ze sferami rządowymi w Warszawie były chłodne, spotykał się natomiast z Józefem Piłsudskim. W Wilnie był «szarą eminencją». August Iwański, dyrektor tamtejszej Izby Rolniczej, uskarżał się na «ustawiczne wścibstwo» S-a «we wszelkie dziedziny pracy», charakteryzował go, jako «umysł bystry, lecz chaotyczny, chorobliwie ambitny». Na USB wykładał S. ekonomię rolniczą i politykę agrarną, od 1 I 1931 do 1 IX 1933 był dyrektorem Studium Rolniczego, a w l. 1933–6 rektorem uczelni i ponownie wybronił Studium przed likwidacją zamierzoną przez Min. WRiOP. W ramach Inst. Badań Spraw Narodowościowych działał w Komitecie do Zbadania Potrzeb Gospodarczych Ludności Żydowskiej w Polsce (1931). W INBEW szefował Sekcji Gospodarczej (1936). Gdy po zajściach antysemickich w Wilnie w r. 1936 i odrzuceniu przez nowego rektora USB Władysława Jakowickiego żądań wprowadzenia getta ławkowego doszło do zamknięcia uniwersytetu, został S. w styczniu 1937 ponownie obrany rektorem i doprowadził do uspokojenia nastrojów, powołując się przy tym na słowa Józefa Piłsudskiego, by uczelnia wileńska «nie ziała nigdy jadem nienawiści». Dn. 1 IX 1937 zrezygnował ze stanowiska rektora i został wybrany na pierwszego prodziekana nowo utworzonego Wydz. Rolniczego. Sprawował też na uczelni funkcje: kierownika Zakł. Ekonomiki Rolnej, członka Zarządu Fundacji Naukowej im. Władysława i Janiny hr. Umiastowskich, kuratora Zarządu Folwarku Zakręt oraz kuratora Koła Rolników Studentów Żydów i Związku Akademickiego Woj. Nowogrodzkiego. Poza uniwersytetem działał w Wileńskiej Izbie Rolniczej, Komitecie Budowy Pomnika Adama Mickiewicza, Tymczasowym Komitecie Zjazdów Działaczy Kultury, klubie towarzyskim «Smorgonia», bywał na tzw. Wileńskich Środach Literackich, był czcigodnym loży masońskiej «Tomasz Zan» i członkiem Komisji Rewizyjnej Związku Peowiaków Okręgu Wileńsko-Nowogródzkiego. W Warszawie działał jako członek Prezydium Związku Izb i Organizacji Rolniczych, Rady Nadzorczej PBR, Rady Naukowej Inst. Kultury Wsi, przewodniczący Rady Naukowej Inst. Gospodarczego Ziem Wschodnich. Zabierał publicznie głos, m.in. w sprawie ratowania gobelinów z katedry wileńskiej, które władze kościelne zamierzały sprzedać za granicą (1933), w ankiecie na temat „Dziadów” Mickiewicza („Front Teatralny” 1934 nr 2), w ankiecie urbanistycznej „Kuriera Wileńskiego” (1937 nr 129). Od t.r., po wyjeździe Okulicza do Warszawy, w większym stopniu angażował się w prowadzenie tej gazety, redagowanej wtedy przez Józefa Święcickiego. Ponadto prowadził folwark żony Wersoka (gm. Ejszyszki) i został tam obrany do Rady Gromadzkiej oraz Gminnej.

 

W dziedzinie naukowej kontynuował w tym czasie badania nad gospodarstwami chłopskimi (Wyniki badań nad opłacalnością drobnych gospodarstw wiejskich w latach 1930/31 i 1931/32, W. 1932, wspólnie z Janem Curzytkiem, Znaczenie społeczne niepodzielności gospodarstw włościańskich, W. 1937), regionalnymi uwarunkowaniami gospodarki Wileńszczyzny (Rolnictwo jako podstawa rozwoju gospodarczego Wilna i Ziemi Wileńskiej, w: „Zjazd działaczy gospodarczych i społecznych”, Wil. 1933, Wilno jako rynek zbytu dla rolnictwa ziem Północnej Polski, „Roczniki Nauk Roln. i Leśnych” T. 33: 1934 i osobno: P. 1934, Zagadnienie osadnictwa na Pomorzu, Tor. 1934, Zagadnienie melioracji Polesia, Wil. 1937) i jej przeszłością (Dokument z przed 100 lat, Wil. 1934). Reprezentował naukę polską na kongresach międzynarodowych, został członkiem Międzynarodowej Konfederacji Rolniczej, współpracownikiem Komisji nad Upiększaniem Życia Wsi przy Lidze Narodów oraz Międzynarodowego Biura Agrarnego, członkiem Zarządu Polsko-Francuskiej Izby Rolniczej. Rezultatem kontaktów zagranicznych były publikacje w językach obcych (L’agriculture et le chomage, Oslo 1936, Das Agrarproblem Polens, Berlin 1937, Unemployment and Undernutrition of the Rural Population, Rome 1938). Napisał również pracę Kolektywizacja rolnictwa Rosji Sowieckiej („Roczn. INBEW” R. 2: 1933). Redagował „Prace Zakładu Ekonomiki Rolniczej USB”, przewodniczył komitetowi redakcyjnemu warszawskiego „Życia Rolniczego”. Pod jego kierunkiem powstało tam przeszło 40 prac magisterskich i jeden doktorat (Bogdan Kopeć), a w katedrze przeprowadzono trzy habilitacje (Sowiński, Henryk Romanowski, Władysław Wielhorski).

 

Nadal interesował się S. sprawami litewskimi. Za wiedzą ministra spraw zagranicznych Józefa Becka, przy okazji odwiedzin u matki, spotykał się z politykami Litwy, był też mężem zaufania mniejszości litewskiej w Polsce. Po śmierci Józefa Piłsudskiego jego koncepcje szły wbrew twardszej linii politycznej MSZ, wreszcie w poł. 1936 otrzymał stamtąd stanowczą reprymendę, po której zobowiązał się nie przeszkadzać działaniom woj. wileńskiego Ludwika Bociańskiego. Po wybuchu drugiej wojny światowej i wkroczeniu armii sowieckiej do Polski, sondował 18 IX 1939 u nowego wojewody, Artura Matuszewskiego, propozycję prezesa Komitetu Litewskiego w Wilnie, K. Stašysa, by przedstawiciele społeczeństwa polskiego zwrócili się do rządu litewskiego o obsadzenie wojskowe Wilna; wojewoda propozycję tę odrzucił. Przez pewien czas nosił się S. z zamiarem wyjazdu wraz z rodziną na Litwę, ostatecznie zdecydował się pozostać.

 

Tuż przed przekazaniem przez ZSRR Wilna Litwie (27 X 1939) został, wraz z kilkoma innymi politykami polskimi, zaproszony przez litewskiego polityka A. Merkysa na naradę. Zabiegał w Kownie o utrzymanie USB, jednak władze nakazały jego likwidację do dn. 15 XII t.r. Uzyskał natomiast koncesję na wznowienie „Kuriera Wileńskiego” (2 XI redaktorem był nadal Święcicki), który mimo cenzury litewskiej stał się miarodajnym wyrazicielem polskiej opinii publicznej, osiągnął nakład ponad 14 tys. egzemplarzy, a dzięki umowie z polskim podziemiem kolportowany był także na obszarze okupacji sowieckiej (Nowogródczyzna). W wywiadzie udzielonym litewskiej gazecie „Lietuvos Žinios” (1939 nr 260) potwierdził S. wolę współpracy z Litwinami. W utworzonym za zgodą rządu litewskiego Komitecie Polskim w Wilnie z Krzyżanowskim na czele, S. został jednym z wiceprezesów. Komitet, we współpracy z amerykańską Commision for Polish Relief i przy finansowej pomocy rządu polskiego na wychodźstwie, organizował pomoc dla ludności. Wobec gwałtownego pogarszania się sytuacji w Wilnie, S. podczas wizyt w Kownie starał się uzyskać u władz litewskich, które miały o nim dobre mniemanie, zmianę antypolskich zarządzeń prowadzących do pauperyzacji Polaków, zabiegał o zwolnienie osób aresztowanych oraz o reaktywowanie TPN (w tym wypadku bezskutecznie). Wraz z Jundziłłem i Krzyżanowskim spotykał się z wybitnymi politykami litewskimi na comiesięcznych zebraniach w Wilnie (m.in. u Michała Romera) lub Kownie (u. J. Vileišisa). Patronował Obozowi Niepodległościowemu, tajnemu klubowi dyskusyjnemu środowiska piłsudczykowskiego. W marcu 1940 polemizował na łamach „Kuriera Wileńskiego” z wymierzoną przeciw Józefowi Piłsudskiemu broszurą działacza narodowo-demokratycznego Piotra Kownackiego pt. „Gdyby Dziadek żył”. W tym czasie stał się obiektem ostrej napaści prasowej ze strony Rafała Mackiewicza (Mackonisa), publicysty gazety „Vilnias Balsas”. Dzięki koneksjom kowieńskim S. zdołał jednak obronić egzystencję „Kuriera”. Po ponownym zajęciu Wilna przez armię sowiecką (czerwiec t.r.) „Kurier Wileński” został zawieszony, S. zmuszony był ukrywać się. W wyniku radykalnej reformy rolnej utracił majątek Wersoka. Podczas okupacji niemieckiej (po czerwcu 1941) uczył w tajnym szkolnictwie polskim, gimnazjalnym i wyższym. Współpracował z konspiracyjnym dwutygodnikiem AK „Niepodległość”, wydawanym od lipca 1942.

 

W r. 1945 wyjechał S. z Wilna i osiadł w Poznaniu. W r. 1946 został profesorem UAM, kierował Katedrą Ekonomiki Rolniczej i Polityki Agrarnej. Dla Inst. Bałtyckiego spisał wspomnienia pt. Wilno i Wileńszczyzna w latach drugiej wojny światowej (1939–1945) (wyd. w: „Na tropach bezprawia. Witold Staniewicz w areszcie śledczym”, P. 1995). Do r. 1949 był konsultantem naukowym przy Wydz. Ekonomiki PINGW. Dn. 21 X 1950 został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego; podstawą oskarżenia była m.in. treść wspomnień okupacyjnych. Wskutek zabiegów władz uniwersytetu i rodziny, po trzymiesięcznych przesłuchaniach zwolniono go (4 IV 1951). Zręczna linia obrony (adwokat Stanisław Hejmowski wezwał na świadków wiele wybitnych osobistości świata nauki i polityki) spowodowała umorzenie śledztwa 4 IV 1952. T.r. Min. Szkolnictwa Wyższego przeniosło S-a w stan spoczynku. Dopiero 19 I 1957 został przywrócony do pracy w Wyższej Szkole Rolniczej w Poznaniu (dawny Wydz. Rolniczy i Leśny UAM) w Katedrze Ekonomiki Leśnictwa. W r.n. objął kierownictwo Zakładu Planowania Gospodarczego w tejże katedrze, a w r. 1958 kierownictwo Katedry Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa, gdzie uruchomił seminarium doktorskie (wypromował w nim 12 doktorów). Działał w Komitecie Ekonomiki Rolnictwa PAN (od r. 1957 przewodniczący Sekcji Zagadnień Perspektywicznego Rozwoju Rolnictwa), w Wydz. Historii i Nauk Społecznych Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, w Oddz. Poznańskim Polskiego Tow. Ekonomicznego (wiceprzewodniczący Sekcji Polityki Gospodarczej i Finansowej, organizator Sekcji Rolniczo-Ekonomicznej). Należał do Klubu Inteligencji Katolickiej w Poznaniu. Był współpracownikiem PSB. W okresie powojennym kontynuował swe poprzednie zainteresowania badawcze. Na łamach „Roczników Nauk Roln.” (S. G, T. 75: 1957) omówił dzieje Wydziału Ekonomiki Rolnej Drobnych Gospodarstw Wiejskich Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach 1926–1950. W r. 1960 przeszedł na emeryturę. W r. 1962 spisał Wspomnienia o Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. B, Z. 11: 1966). W r. 1963 zezwolono mu na wyjazd do Londynu, gdzie odnowił stosunki ze środowiskiem znajomych z czasów wileńskich i wygłosił kilka odczytów, m.in. w seminarium School of Slavonic and East European Studies. T.r. ogłosił jeszcze obszerną pracę Michał Oczapowski – życie, twórczość naukowa i działalność pedagogiczna (tamże, S. B, Z. 7). Odznaczony był Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, medalami wojskowymi oraz orderami zagranicznymi. Zmarł 14 VII 1966 w Poznaniu, pochowany został na cmentarzu na Sołaczu.

 

W małżeństwie z Eugenią z Sumoroków (zob. Staniewiczowa Eugenia) miał S. syna Restytuta (ur. 1929), historyka.

 

 

 

Fot.: B. Jag., sygn. IF 6760 t. 78 III (zbiorowe, 1921); Boniecki J., Katalog fotografii z Archiwum Dokumentacji Mechanicznej i innych archiwów państwowych, W.–L. 1989; – Ambros M., Bibliografia Uniwersytetu Wileńskiego za l. 1936–1938, Wil. 1939; Baranowski H., Bibliografia Wilna, Tor. 2000; tenże, Uniwersytet Wileński 1579–1939. Bibliografia za lata 1945–1982, Wr. 1983; Giza S., Wycech C., Materiały do bibliografii historii ruchu ludowego i zagadnień społecznych wsi 1864–1961, W. 1964; Wieczorek T., Bibliografia oświaty rolniczej w Polsce 1918–1939, W. 1989; tenże, Bibliografia oświaty rolniczej w Polsce 1949–1963, W. 1965; – Labanauskienė D., Autografų kolekcijos katalogas [Lietuvos TSR mokslų akademijos centrinė biblioteka], Vilnius 1989; – Byli wśród nas, Red. F. Lenort, P. 1978 (T. Trzaska [Z. Zakrzewski]); Enc. gosp.; Hass, Wolnomularze; Lietuvių Enc.; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Red. J. M. Majchrowski przy współpracy G. Mazura i K. Stepana, W. 1994; Mącznik H., Pracownicy Instytutu Puławskiego w latach międzywojennych (1917–1939), Puławy 1983; Ministrowie Polski Niepodległej 1918–1945, Szczecin 2001 (A. Makowski); Wileński słownik biograficzny, Red. H. Dubowik, L. J. Malinowski, Bydgoszcz 2002; Wpol. Słown. Biogr. (S. Zakrzewski); Żabko-Potopowicz A., Pionierzy postępu w rolnictwie polskim, W. 1977; – Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego, W. 1998 III; Popławski Z., Wykaz pracowników naukowych Politechniki Lwowskiej w latach 1844–1945, Kr. 1994; Słown. pol. tow. nauk.; Słown. pseudonimów; Szczygieł-Rogowska J., Boćkowski D., Zdarzyło się dnia […] Kalendarium wydarzeń polityczno-gospodarczych i kulturalnych w Białymstoku w latach 1919–1939 na podstawie lokalnej prasy, Białystok 2001; – http://www1.gazeta.pl/poznan/1,36004,263815.html (P. Bojarski, Staniewicz Restytut); – Bergman A., Rzecz o Bronisławie Taraszkiewiczu, W. 1977; Borkowski J., Od Waryńskiego do Witosa. Ruch robotniczy a chłopi i ludowcy w Polsce, W. 1984; Borkowski J., Gurnicz A., Kółka rolnicze w II Rzeczypospolitej, W. 1978; Chajn L., Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, W. 1975; Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wr. 1979; tenże, Piłsudczycy u władzy. Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, Wr. 1986; Ciepielewski J., Polityka agrarna rządu polskiego w latach 1929–1935, W. 1968; Dvadcatipjatiletie Vilenskoj vtoroj gimnazii 1873 g. – 1898 g. Istoričeskaja zapiska, Sostavil I. K. Bel’govskij, Vil’na 1898 s. 175; Dzieje akademickich studiów rolniczych i leśnych w Wielkopolsce 1919–1969, P. 1970; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej, W. 1997; Hernik Spalińska J., Wileńskie Środy Literackie (1927–1939), W. 1998; Kasiński K., Działalność Ministerstwa Reform Rolnych i Urzędów Ziemskich w okresie od roku 1918 do 1 I 1928 roku, W. 1928; Krzyżanowski B., Wileński matecznik, W. 1993; Księga pamiątkowa Uniw. Wil.; Kucharski K., Konspiracyjny ruch niepodległościowy w Wilnie w okresie od września 1939 do 25 Maja 1941, Bydgoszcz 1994; Lato S., Ruch ludowy wobec sanacji, Rzeszów 1985; Lewandowska S., Życie codzienne Wilna w latach II wojny światowej, W. 1997; Łapa M., Problemy przebudowy strukturalnej rolnictwa polskiego w latach 1926–1930. Program agrarny Witolda Staniewicza, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica, P. 1996 t. 66 s. 119–40; Łossowski P., Litwa a sprawy polskie 1939–1940, W. 1982; tenże, Stosunki polsko-litewskie 1921–1939, W. 1997; Mackiewicz (Cat) S., Historia Polski od 11 listopada 1918 r. do 17 września 1939 r., W. 1989; Madajczyk C., Burżuazyjno-obszarnicza reforma rolna w Polsce, W. 1956; Makowski B., Litwini w Polsce 1920–1939, W. 1986; Mieszczankowski M., Rolnictwo II Rzeczypospolitej, W. 1983; Na tropach bezprawia. Witold Staniewicz w areszcie śledczym, Red. Z. Kaczmarek, P. 1995; Nauka w Wielkopolsce, Red. G. Labuda przy współpracy W. Jakóbczyka i S. Weymana, P. 1973; Noniewicz C., Ekonomista rolny i polityk, „Wieś i Rolnictwo” R. 1988 nr 4 s. 146–53; Ossowski J. S., Wileńskie Środy Mickiewiczowskie, w: Wilno i ziemia Mickiewiczowskiej pamięci, I; P.O.W. na ziemiach W. X. Litewskiego 1919–1934, Red. S. Burhardt, Wil. 1934 s. 76; Politechnika Lwowska 1844–1945, Wr. 1993; Paczkowski A., Prasa polska w latach 1918–1939, W. 1980; Ponarski Z., Ludzie w trybach historii, Tor. 2000; Puławy 1862–1962, „Pam. Puławski” 1965 Z. Jubileuszowy; Rose A., Przed trzecim okresem reformy rolnej, „Rolnictwo” T. 3: 1929 z. 2 s. 61–2; Srebrakowski A., Sejm Wileński 1922 roku, Wr. 1993; tenże, Wileńscy „Włóczędzy”. Wystawa historyczna poświęcona dziejom Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich, Wr. 1997 s. 47–8; Surzycki S., Rozwój wiedzy rolniczej w Polsce, Kr. 1928; Swianiewicz S., Witold Staniewicz, „Kultura” 1967 nr 6 s. 11–25; Szaflik J. R., Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast” 1926–1931, W. 1970; Świetlikowski P., Wołało nas Wilno, P. 1991; Tomaszewski L., Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939–1945, W. 2001; Tomczonek Z., Ruch ludowy na kresach północno-wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej, Białystok 1996 s. 65, 68, 72; Warakomski R., Komórka legalizacyjna Sztabu Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej w latach 1939–1947, Bydgoszcz 1996; Wardzyńska M., Sytuacja ludności polskiej w Generalnym Komisariacie Litwy. Czerwiec 1941 – lipiec 1944, W. 1995; Więzikowa A., Od rozbicia do zjednoczenia (1926–1931), w: Zarys historii polskiego ruchu ludowego, W. 1970 II; Wilno wyzwolone. Jednodniówka na zjazd b. uczestników walk o Wilno…, Wil. 1930; Wisner H., Wojna nie wojna, W. 1978; Władyka W., Działalność polityczna stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977; Wołkonowski J., Okręg wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej, W. 1996; Z dziejów Almae Matris Vilnensis, Kr. 1996 s. 99–100, 166–9, 171–2, 174–5, 179, 254; Zakrzewski Z., Zagadnienia rynku rolniczego w pracach profesora Witolda Staniewicza, „Roczniki Nauk Roln.” T. 77-G-3: 1964 s. 549–64; Zarys polskiej myśli ekonomiczno-rolniczej do drugiej wojny światowej, Red. A. Żabko-Potopowicz, Wr. 1973; Zeszyt jubileuszowy Wydziału Rolniczego, P. 1995 s. 41–2, 46, 131; – Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz – Sobeski, Współcz. kultura pol. (fot. s. 177); Roczn. oficerski, W. 1923, 1924; Roczn. USB w Wil. R. 19: 1937/8 s. 3–16 (przemówienie S-a z 11 X 1937), s. 6, 14, 37–8, 51, 53, R. 20: 1938–9, Wil. (fot. zbiorowa) s. 116, 119, 124, 126, 170; Skład osobowy Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 marca 1931, W. 1931 s. 34; Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie. Spis wykładów, Skład, Sprawozdania Studium Rolniczego, Wil. 1919–39; Wybory do sejmu w Wilnie, 8 stycznia 1922, Wil. 1922 s. 92; – Cywińska J., W okupowanym Wilnie, Bydgoszcz 1997; Godlewski J., Na przełomie epok, W. 1990; Hass L., Działalność wolnomularstwa polskiego w latach 1908–1915 (w relacji pamiętnikarskiej M. Malinowskiego), „Kwart. Hist.” R. 76: 1967 s. 1059; Hutten-Czapski B., Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego, W. 1936 II; Iwański A., Wspomnienia 1881–1939, Oprac. W. Zawadzki, W. 1968; Jundziłł Z., Z dziejów polskiej myśli politycznej na ziemiach b. W. X. Litewskiego, w: Alma Mater Vilnensis. Prace zebrane, Londyn 1958; Klub Parlamentarny PSL Piast 1926–1931. Protokoły posiedzeń, Oprac. J. R. Szaflik, W. 1969; Lednicki W, Pamiętnik, Londyn 1967 II; Lewicka Z., Informacje o kompletach tajnego nauczania w Wilnie. Wspomnienia uczennicy, w: Wilno jako ognisko oświaty w latach próby (1939–1945), Oprac. E. Feliksiak, M. Skorko-Barańska, Białystok 1991; Lorentz S., Album wileński, W. 1986; Mackonis R., Amžiaus liudininko užrašai, Vilnius 2001 s. 246–9; Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, Oprac. S. Giza, S. Lato, W. 1967 II; Mitkiewicz L., Wspomnienia kowieńskie 1938–1939, W. 1990 (tu opinia T. Kobylańskiego); Nałkowska Z., Dziennik, Oprac. H. Kirchner, W. 1980–88 III–IV; Okulicz K., Witold Staniewicz na tle swego czasu, „Kultura” (Paryż) 1967 nr 7–8 s. 150–66; Pamiętnik wileński, Londyn 1972; Polskie podziemie na terenach Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w latach 1939–1941, W.–Moskwa 2001; Posłowie rewolucyjni w sejmie (lata 1920–1935), W. 1961; Protokoły z posiedzeń Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej, Oprac. W. Rojek przy współpracy A. Suchcitza, Kr. 1994 I; Romer E., Dziennik 1919–1923, Red. Nauk. P. Łossowski, Red. C. Biedulski, W. 1995 II s. 229, 231; Ruszczyc F., Dziennik, Oprac. E. Ruszczyc, W. 1996; Sejm wileński 1922. Przebieg posiedzeń według sprawozdań stenograficznych w opracowaniu kancelarii sejmowej, Wil. 1922 s. IX, XI, II/9, III/7, VI/18–27, VII/3–4; Siedlecki M., Na drodze życia i myśli, Memorabilia Zoologica, Wr. 1966 XV; Singer B., Od Witosa do Sławka, Paryż 1962 s. 157; Składkowski F. S., Strzępy meldunków, W. 1988; Solak Z., Listy Michała Römera do Ludwika Abramowicza z lat 1908–1938, „Roczn. B. Nauk. PAU i PAN w Kr.” R. 46: 2001; Sukiennicki W., Legenda i rzeczywistość, Paryż 1967; Swianiewicz S., W cieniu Katynia, P. 1976; Szembek J., Diariusz i teki, Oprac. T. Komarnicki, Londyn 1965 II; Świtalski K., Diariusz 1919–1935, Oprac. A. Garlicki, R. Świętek, W. 1992; Wielhorski W., Wspomnienia z przeżyć w niewoli sowieckiej, Londyn [1965] s. 12, 17–18; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1965 III; Współpraca rządu ze sferami gospodarczymi państwa, W. 1927 II–III; Zasztowt L., Materiały dotyczące tajnego nauczania w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1939–1946, „Kwart. Hist. Nauki, Oświaty i Techn. Pol.” R. 38: 1993 nr 4 s. 96, 98, 117; – „Chwila” 1937 nr z 24 V; „Dzien. Wil.” 1937 nr 23; „Kur. Wil.” 1931 nr 1; „Roczn. Wołyński” T. 3: 1934; „Słowo” 1931 nr 1, 1937 nr 23; „Życie Wołynia” 1926 nr 27, 34, 42; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Postępy Nauk Roln.” R. 14 (19): 1967 nr 1 (R. Manteuffel), „Roczniki Ekon.” T. 19: 1966/7 s. 351–4 (S. Nowicki, fot.), „Roczn. Hist.” R. 34: 1968 s. 235–7 (K. Tymieniecki), „Roczn. Nauk Roln.” T. 78-G-3: 1967 s. 519–27 (B. Kopeć, bibliogr., fot.), „Ruch Prawn., Ekon. i Socjol.” R. 28: 1966 kwartał 3 s. 329–31 (Z. Zakrzewski, fot.), „Trybuna Ludu” 1966 nr 194, „Tyg. Powsz.” 1966 nr z 28 VIII i 18 IX, „Zagadnienia Ekonomiki Roln.” 1967 nr 1 (Dziedzic F., fot.), „Życie Warszawy” 1966 nr 171; – Arch. Nauki PAN i PAU w Kr.: sygn. III–84; Arch. UJ: sygn. SR 79; B. Jag.: sygn. Przyb. 131/57 cz. 2, Przyb. 280/76, Przyb. 67/88, Przyb. 126/88; B. Narod.: sygn. 7855; B. Ossol.: sygn. 16191/39, 16637, 14816, 14918; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 3983 k. 23–8, sygn. 6424, 6831, 9370, 9616; – Uzupełnienia Liliany Czerniawskiej-Narkowicz na podstawie zbiorów Lietuvos valstybės centrinis archyvas w Wil.

 

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.