Świda Witold Jan (1899—1989), prawnik, adwokat, profesor i rektor Uniwersytetu Wrocławskiego. Ur. 10 II w rodzinnym majątku Różampol (pow. ihumeński) w gub. mińskiej, był wnukiem Jana Świdy (1835—1917, zob.), synem Olgierda (1862—1932), agronoma w ordynacji nieświeskiej Radziwiłłów, w r. 1905 współzałożyciela w Nieświeżu Ogniska Polskiego, i Anny z domu Świda (Świda-Polny, 1877—1945).
Ś. uczył się w szkole realnej w Mińsku Lit.; należał tam do Związku Młodzieży Polskiej «Przyszłość» («Pet») i kierował Bratnią Pomocą Szkolną. Maturę zdał 22 VI 1916 i w październiku t.r. podjął studia na Wydz. Ekonomicznym Inst. Handlowego w Moskwie. Naukę jednak przerwał i w sierpniu 1917 wstąpił do dowodzonego przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego I Korpusu Polskiego na Białorusi. Po jego rozwiązaniu przez Niemców w maju 1918 osiadł w Warszawie; w październiku t.r. rozpoczął studia na Wydz. Rolniczym SGGW, ale w listopadzie 1919 przeniósł się na Wydz. Rolniczo-Leśny Wszechnicy Piastowskiej (od r. 1920 Uniw. Pozn.). Podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. walczył w stopniu kaprala w 211. p. ułanów, a po zwolnieniu 10 XI t.r. z wojska kontynuował studia na Wydz. Prawno-Ekonomicznym Uniw. Pozn. i 5 VII 1922 otrzymał tam stopień magistra. Przeniósł się następnie do Wilna, gdzie na USB studiował na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych i od listopada 1923 pracował jako p.o. starszy asystent w Katedrze Prawa Karnego. Po otrzymaniu 12 V 1924 stopnia magistra prawa został w październiku t.r. starszym asystentem. Równocześnie odbywał aplikację w wileńskim sądzie okręgowym (od grudnia 1923 do lutego 1925), a następnie w kancelarii Kazimierza Petrusewicza (od marca 1926). Opublikował artykuł Przestępstwo zagrożenia chorobą weneryczną w polskich projektach kodeksu karnego („Gaz. Admin. i Policji Państw.” R. 9: 1927 nr 11). Dn. 16 XII 1927 doktoryzował się na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych USB na podstawie pracy Pojedynek ze stanowiska polityki kryminalnej (Wil. 1927), napisanej pod kierunkiem Bronisława Wróblewskiego. Po zdaniu (8—9 V 1928) egzaminu adwokackiego został w czerwcu t.r. wpisany na listę wileńskiej Izby Adwokackiej. W październiku otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej i wyjechał do Paryża i Rzymu; w tamtejszych instytutach kryminologicznych zbierał materiały do rozprawy habilitacyjnej. Po powrocie do Wilna w październiku 1929 otworzył tu kancelarię adwokacką. Habilitował się 14 XI 1932 na podstawie pracy Przestępca zawodowy (Wil. 1932) i otrzymał veniam legendi z zakresu prawa karnego. Od stycznia 1935 na stanowisku adiunkta w Zakł. Prawa Karnego (od r. 1936 Zakł. Prawa i Postępowania Sądowego Karnego) prowadził wykłady z więziennictwa (1933—5, 1938—9) i postępowania karnego (od r. 1934) oraz proseminarium z tego zakresu (1934—5, 1937—9). Równocześnie w wileńskiej Izbie Adwokackiej był członkiem jej Rady (1933—5, 1937—9), bibliotekarzem (1933—5, 1938—9) i rzecznikiem dyscyplinarnym (1934—5, 1938—9) oraz wchodził w skład komisji egzaminacyjnej (1934—9) i konferencji aplikantów (1934—5). Jako stypendysta Funduszu Józefa Piłsudskiego prowadził od czerwca do sierpnia 1934 badania w instytutach kryminologicznych w Austrii, Belgii i we Włoszech. Opublikował skrypt Prawo karne i więziennictwo (Wil. 1935), książkę Czynności procesowe (Wil. 1936) oraz artykuły Pojedynek w polskim kodeksie karnym („Głos Sądown.” R. 6: 1934 nr 7—8, wyd. osobne, Wil. 1934), Ustawa litewska o ochronie narodu i państwa („Wil. Przegl. Prawn.” R. 7: 1936 nr 1) i Zakład dla niepoprawnych w praktyce sądów polskich („Głos Sądown.” R. 8: 1936 nr 7—8). W „Podręcznej encyklopedii prawa karnego” (Wil. 1936—7 z. 13—14) ogłosił hasła: Prawo karne Litwy i Łotwy oraz Pojedynek. Dodatkowo okresowo wykładał podstawy prawoznawstwa na Wydz. Rolniczym USB i w Inst. Nauk Handlowo-Gospodarczych, a w l. 1936—7 w Szkole Nauk Politycznych, działającej przy Inst. Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej. W wileńskiej Izbie Adwokackiej kierował sekcją prawa karnego (1936—7, 1938—9) oraz reprezentował Izbę w Naczelnej Radzie Adwokackiej (1937—8). Od r. 1937 był na USB członkiem Komisji Dyscyplinarnej dla Pomocniczych Sił Naukowych i kuratorem Akad. Stow. Białoruskiego im. Franciszka Skoryny. We współpracy z Wróblewskim przeprowadził, jedne z pierwszych w Polsce, badania empiryczne z socjologii prawa, po czym, już samodzielnie, opublikował z tego zakresu książkę Sędziowski wymiar kary w Rzeczypospolitej Polskiej. Ankieta (Wil. 1938, wyd. 2, Wil. 1939). Ogłosił też artykuł Przestępca z nawyknienia w polskim procesie karnym („Ruch Prawn., Ekon. i Socjol.” R. 18: 1938 nr 1) oraz kolejny skrypt Prawo karne procesowe (Wil. 1939). Działał w wileńskich organizacjach charytatywnych: Tow. Opieki nad Dzieckiem oraz Tow. Opieki nad Ociemniałymi.
W kampanii wrześniowej 1939 r. dowodził Ś. w stopniu porucznika kolumną amunicyjną 3. Dyonu Artyl. Konnej. W okresie okupacji Wilna: sowieckiej (od 19 IX 1939) i litewskiej (od 28 X t.r.) pracował nadal na USB do jego zamknięcia 15 XII. W czasie ponownej okupacji sowieckiej (od 15 VI 1940) ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem, pracując dorywczo jako stróż, rębacz drewna i portier. Po zajęciu miasta przez Niemców (24 VI 1941) działał w ZWZ/AK, a na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych tajnego USB prowadził seminarium z teorii prawa oraz egzaminował z zakresu prawa i procedury cywilnej. Prawdopodobnie w odwecie za zamach, przeprowadzony we wrześniu 1943 przez AK na kolaborującym z Niemcami oficerze litewskiej policji bezpieczeństwa Marianie Padabie, został umieszczony na liście zakładników, ale ukrywając się nadal pod fałszywym nazwiskiem, uniknął rozstrzelania. Po wyzwoleniu Wilna spod okupacji niemieckiej wyjechał 17 I 1945 w ramach tzw. repatriacji do Białegostoku, gdzie do końca roku prowadził kancelarię adwokacką. Nie zdecydował się na przyjęcie propozycji pracy na uniw. w Poznaniu (w lipcu 1945) i UMK (w październiku 1945).
W styczniu 1946 przeprowadził się Ś. do Wrocławia, gdzie na Uniwersytecie i Politechnice (od r. 1951 samodzielny Uniwersytet) objął Katedrę Prawa i Postępowania Karnego (od października 1952 Prawa Karnego) i utworzył przy niej Zakł. Więziennictwa. W l. 1946—7 był członkiem komisji dyscyplinarnej dla profesorów i kierował komisją dyscyplinarną dla studentów. Mianowany 15 IV 1947 profesorem nadzwycz., wykładał prawo karne z procedurą karną, politykę kryminalną oraz kryminologię. Równocześnie prowadził kancelarię adwokacką i pełnił do r. 1951 funkcję dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej. W l. 1949—50 był też radcą prawnym we wrocławskich oddziałach Centralnego Zarządu Przemysłu Fermentacyjnego i Spółdzielni Oświatowo-Wydawniczej «Czytelnik», a w l. 1951—2 Powszechnej Spółdzielni Spożywców. W październiku 1952 objął na Uniw. Wrocł. kierownictwo Zespołu Katedr Prawa Karnego i zakończył praktykę adwokacką. W l. 1954—6 pełnił funkcję dziekana Wydz. Prawa. Wszedł w skład redakcji łódzkiego miesięcznika „Państwo i Prawo” i ogłaszał w nim artykuły, m.in. Immunitet korespondenta robotniczo-chłopskiego (R. 9: 1954 nr 1) oraz Przestępczość powiatu kaliskiego w latach 1933—1938 i 1948—1953 (R. 11: 1956 nr 2).
Po przełomie politycznym w październiku 1956 wszedł Ś. do Komitetu Nauk Prawnych PAN (był jego członkiem do r. 1959, potem ponownie w l. 1963—6), a we Wrocławskim Tow. Naukowym objął funkcję sekretarza generalnego, po czym w l. 1958—9 był jego wiceprezesem. We wrześniu 1957 został na Uniw. Wrocł. prorektorem ds. nauki. Równocześnie przewodniczył senackim komisjom: statutowej (1958—9), odwoławczej komisji dyscyplinarnej (1958—60) i komisji importu książek i czasopism (w różnych okresach). Dn. 1 V 1959 otrzymał tytuł profesora zwycz., a 30 V t.r. został wybrany na rektora Uniwersytetu. W r. akad. 1959/60 pełnił dodatkowo obowiązki kierownika Katedry Postępowania Karnego. W badaniach naukowych zajmował się nadal prawem karnym i kryminologią. Z tego zakresu opublikował Przestępstwa w Kaliszu na tle problemu mieszkaniowego przed wojną i po wojnie („Nowe Prawo” 1958 nr 12), skrypt Prawo karne (Wr. 1958—9, wyd. 8, Wr. 1975) oraz książkę Wpływ zmiany ustroju na przestępczość. W świetle przestępczości w Kaliszu i powiecie kaliskim (Wr. 1960 I—II). Wspólnie z Olgierdem Chybińskim i Włodzimierzem Gutekunstem napisał podręcznik Prawo karne. Część szczególna (Wr. 1961, wyd. 7, Wr. 1980). Z Bogdanem Suchodolskim i córką Hanną przeprowadził w różnych więzieniach w kraju badania z zakresu resocjalizacji i na ten temat opublikował z córką książkę Młodociani przestępcy w więzieniu (W. 1961). Od r. 1961 był członkiem Zarządu Grupy Polskiej Association Internationale de Droit Penale. Dn. 22 V 1962 został ponownie wybrany na rektora, ale odmówił przyjęcia tej funkcji. Od t.r. redagował sekcję prawa serii wydawniczej „Acta Universitatis Wratislaviensis”. W „Studiach Socjologicznych” ogłosił pracę Wpływ zmian ustrojowych i demograficznych na przestępczość w Polsce (1963 nr 4). W marcu 1964 wszedł w skład Komisji Kodyfikacyjnej przy Min. Sprawiedliwości, w której z Igorem Andrejewem i Władysławem Wolterem zajmował się prawem karnym (po uchwaleniu w kwietniu 1969 nowego kodeksu karnego zakończył w niej działalność). Na Uniw. Wrocł. w r. 1965 przeszedł do Zespołu Katedr Nauk Kryminologicznych i objął jego kierownictwo; kierował też krótko Katedrą Prawa i Polityki Penitencjarnej. W r. 1968 ogłosił artykuł Wielokrotna recydywa w Polsce („Nowe Prawo” R. 24 nr 10). W październiku 1969 przeszedł na emeryturę, ale w dalszym ciągu pracował naukowo. Z Andrejewem i Wolterem opublikował Kodeks karny z komentarzem (W. 1973), a samodzielnie artykuł Dynamika i struktura przestępczości („Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne” T. 3: 1975 nr 3). Zredagował skrypt „Kryminologia” (W. 1977) i ogłosił podręczniki akademickie: Prawo karne (W. 1978, wyd. 4, W. 1989), a z Feliksem Prusakiem Prawo karne skarbowe (W. 1989). Ogółem z zakresu kryminalistyki był autorem ok. 100 artykułów i książek. Dn. 23 XI 1988 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniw. Wrocł. Zmarł 21 II 1989 we Wrocławiu, został pochowany na cmentarzu Grabiszyńskim. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Kawalerskim (1956), Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Komandorskim (1964) Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Medalem Uniw. Wrocł. (1977).
W zawartym 27 II 1929 małżeństwie z Zofią Olechnowicz (ur. 1901), pediatrą, miał Ś. córki Hannę, zamężną Świdę-Ziembę (1930—2012), socjologa, profesora Uniw. Warsz., działaczkę NSZZ „Solidarność”, oraz Zofię, zamężną Świdę-Łagiewską (1939—2011), prawnika, profesora Uniw. Wrocł., sędziego Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu.
Imieniem Ś-y została nazwana jedna z sal w budynku «D» Wydz. Prawa, Administracji i Ekonomii Uniw. Wrocł.
Dukiet-Nagorska T., Polska bibliografia kryminologiczna 1970—1975, W. 1978; Encyklopedia Wrocławia, Wr. 2006; Gelles R., Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego 1803—2002, Wr. 2003; Hoesicka bibliogr. prawn. za l. 1934, 1936; Koreccy G. i J., Polska bibliografia penitencjarna 1970—2009, W. 2011; Kto jest kim w Polsce, W. 1989; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Najgebauer Z., Prusak F., Bibliografia prawa i postępowania karnego 1944—1964, W. 1969; ciż, Bibliografia prawa karnego 1970—1974, W. 1977; Pol. bibliogr. prawn. za l. 1944—89; Rozynek J., Profesorowie Uniwersytetu Wrocławskiego doktorzy honoris causa 1958—2002, Wr. 2003 (fot.); Rozynek J., Ziółkowski J. J., Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego 1948—2002, Wr. 2002 (fot.); Siwik Z., Bibliografia prawa o wykroczeniach 1944—1974, W. 1977; Wileński słownik biograficzny, Bydgoszcz 2002; Ziemianie polscy, VII 159; — Kolarzowski J., Bronisława Wróblewskiego i Witolda Świdy ankieta sędziów w sądach karnych II Rzeczypospolitej, w: Prawo wczoraj i dziś, Red. G. Bałtruszajtys, W. 2000 s. 108—10, 112, 114, 116; Koredczuk J., Wpływ nurtu socjologicznego na kształt prawa karnego procesowego w okresie międzywojennym (Les classiques modernes), Wr. 2007; Kornat M., Polska szkoła sowietologiczna 1930—1939, Kr. 2003; Koziorowski K., Izba wrocławska w latach 1945—1973, w: Adwokatura w systemie organów ochrony prawnej, Red. J. Giezek, W. 2010 III 140—1; Księga pamiątkowa ku czci prof. dra Witolda Świdy, Red. J. Fiema i in., W. 1969 s. 5—11; Pasek A., Udział profesora Witolda Świdy w rozwoju polskiej nauki prawa karnego, w: Prawnicy na Uniwersytecie Wrocławskim, Red. M. Marszał, J. Przygodzki, Wr. 2012 s. 75—84; Redzik A., Kotliński T. J., Historia Adwokatury, W. 2012; Tarkowski M., Adwokatura wileńska 1918—1939, Gd. 2014, tenże, Prawo publiczne na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, „Zesz. Prawn.” 2009 z. 9 s. 193, 200, 204—5, 215; tenże, Wydział Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919—1939, Gd. 2015; Wrzesiński W., Uniwersytet Wrocławski 1945—1995, Wr. 1995 (fot.); Zarzycki O., Artyleria konna w kampanii 1939 roku, W. 2007 s. 103. Zasztowt L., Alma Mater Vilnensis Clandestina, „Lithuania” 1994 nr 4 s. 111; — Mycielski A., Chwile czasu minionego, W. 2012; Pamięci zmarłych Profesorów i Docentów Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego 1945—2010, Red. L. Lehmann, M. Maciejewski, Wr. 2010; Rocznik oficerski rezerw, W. 1934; Ryszka F., Pamiętnik inteligenta. Samo życie (b.m.w.) 1996; — „Gaz. Roln.” R. 75: 1935 nr 18 s. 592—3 (fot. ojca Ś-y); — AAN: sygn. 1753 (Min. Szkolnictwa Wyższego), sygn. 3748 (teczka osobowa); Arch. Okręgowej Rady Adwokackiej we Wr.: Teczka osobowa; Arch. SGGW: sygn. A/1—2388 poz. 159 (album studentów); Arch. UAM: sygn. 103D/1719 (teczka studencka), sygn. 208/73 (teczka przewodu habilitacyjnego); Arch. UMK: sygn. K 1/49 (teczka osobowa); Arch. Uniw. Wrocł.: sygn. RK 120 (teczka osobowa), sygn. AU 186/65 (teczka doktoratu honoris causa); Lietuvos centrinis valstybės archyvas w Wil.: F. 133 op. 1 spr. 688 (akta dyscyplinarne), op. 2 spr. 4 (księga posiedzeń Rady Adwokackiej), spr. 24, 34 (Izba Adwokacka w Wil.), spr. 756, 863 (akta personalne), F. 175 op. 1(I)Bb spr. 903 (teczka personalna), op. 2(VI)B spr. 206 (akta Katedry Prawa Karnego), spr. 65 (teczka personalna), spr. 83 (teczka doktorska), spr. 128 (teczka habilitacyjna), op. 2(VI)Ca spr. 23 (akta studenckie), op. 14 spr. 503 (teczka personalna).
Przemysław Marcin Żukowski