Śmiech Witold (1917—1991), językoznawca, polonista, profesor Uniwersytetu Łódzkiego.
Ur. 4 III we wsi Jutrzkowice (pow. łaski) w rodzinie chłopskiej, był synem Wacława i Antoniny z domu Tabak.
Początkowo uczył się Ś. w szkole powszechnej w Jutrzkowicach, a po przeniesieniu się rodziny do Łodzi w r. 1928 kontynuował naukę w szkole na Chojnach; w l. 1932—6 uczył się w łódzkim Seminarium Nauczycielskim im. Ewarysta Estkowskiego. Pracując zawodowo jako urzędnik w «Pomocy Zimowej», rozpoczął w r. 1938 studia polonistyczne w Wolnej Wszechnicy Polskiej, przerwane z powodu wybuchu drugiej wojny światowej. W sierpniu 1940 został wywieziony na roboty do kopalni węgla kamiennego w górach Harzu; zwolniony w r.n. z przyczyn zdrowotnych, wrócił do Łodzi i do zakończenia wojny pracował jako księgowy w fabryce włókienniczej «Mezger».
W r. 1945 wznowił Ś. przerwane studia polonistyczne na utworzonym t.r. Uniw. Łódz. Już w trakcie studiów został zatrudniony w r. 1946 przez Zdzisława Stiebera jako młodszy asystent przy Katedrze Języka Polskiego. W r. 1948 uzyskał stopień magistra filozofii w zakresie filologii polskiej na podstawie napisanej pod kierunkiem Stiebera rozprawy Rozwój historyczny pierwotnych polskich grup spółgłoskowych *sŕ, *zŕ, *žŕ i geograficzny układ ich kontynuantów („Jęz. Pol.” R. 30: 1950). W r. 1949 awansował na starszego asystenta, a w r. 1953 na adiunkta. Dn. 3 VI 1955 otrzymał stopień kandydata nauk filologicznych na podstawie rozprawy Rozwój historyczny polskich grup spółgłoskowych *sŕ, *zŕ, *žŕ (Ł. 1953), uznanej przez Kazimierza Nitscha, Stanisława Urbańczyka i Witolda Taszyckiego za ważny głos w dyskusji o powstaniu polskiego języka literackiego. Ś. brał udział w pracach Komisji Językowej Łódzkiego Tow. Naukowego; od r. 1955 był współredaktorem „Rozpraw Komisji Językowej” tego Towarzystwa. W r. 1957 został docentem. Prowadząc badania z zakresu toponomastyki, publikował rozprawy dotyczące nazw miejscowych z Sieradzkiego i wpływu na nie gwar Mazowsza: Historia nazw miejscowych z przyrostkiem *-ov na terenie dawnego powiatu sieradzkiego („Rozpr. Kom. Jęz.” T. 4: 1956) oraz Uwagi o rozwoju nazw miejscowych na terenie dawnego powiatu sieradzkiego (tamże T. 6: 1959). Do fonetyki i fonologii wrócił w artykułach: O polskich przysłówkach odprzymiotnikowych na -o, -e (tamże T. 5: 1957), O fonetyce międzywyrazowej w języku polskim (na materiale ogólnosłowiańskim) („Jęz. Pol.” R. 41: 1961), O przyczynach wymowy dźwięcznego v po spółgłoskach bezdźwięcznych w języku polskim i Stopień wyższy przysłówków polskich z sufiksem *-ъko, *-oko (oba „Rozpr. Kom. Jęz.” T. 8: 1962). W l. 1959—72 pełnił kolejno funkcje prodziekana i dziekana Wydz. Filologicznego Uniw. Łódz. W artykule O rozwoju fonetycznym prepozycji s, z oraz bez, przez, rozi wzw języku polskim (tamże T. 14: 1968) omawiał ewolucję języka, wychodząc od jego stanu najdawniejszego i dochodząc przez fakty gwarowe do polszczyzny współczesnej.
Głównym kierunkiem badawczym Ś-a stała się morfologia, semantyka i składnia czasownika. Pierwszą rozprawę na ten temat opublikował w r. 1965 pt. O budowie czasowników typu odtańczyć ‘odpłacić tańcem’ („Rozpr. Kom. Jęz.” T. 11). W monografii Rozwój form czasu teraźniejszego czasownika w języku polskim (Ł. 1967) wyjaśnił kształtowanie się tych form oraz ich wzajemne oddziaływanie od czasów prasłowiańskich do współczesnych, zarówno w języku literackim, jak i w gwarach. Na VI Międzynarodowym Kongresie Slawistów w Pradze wygłosił referat Kształtowanie się funkcji semantycznych czasownikowego przedrostka od(e)w języku polskim („Z Pol. Studiów Slawistycznych” 1968, S. III, Językoznawstwo). Dn. 14 III 1969 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. Jako jeden z nielicznych językoznawców polskich zajmował się zagadnieniem aspektu czasownika, m.in. w pracy O tzw. parach aspektowych w języku polskim („W służbie nauce i szkole. Księga pamiątkowa poświęcona profesorowi doktorowi Zenonowi Klemensiewiczowi”, W. 1970). Tym zagadnieniem zajął się również w książce Funkcje aspektów czasownikowych we współczesnym języku ogólnopolskim (Ł. 1971). Wyniki badań szczegółowych dotyczących czasownika przedstawiał w artykułach: Czas przeszły złożony w języku polskim („Rozpr. Kom. Jęz.” T. 17: 1971, z J. Górecką) oraz O pochodzeniu czasowników typu bierać, pisywać w języku polskim („Jęz. Pol.” R. 53: 1973).
Ś. był od r. 1972 na Uniw. Łódz. prorektorem ds. dydaktyczno-wychowawczych, a od r.n. kierował także Inst. Filologii Polskiej i Katedrą Współczesnego Języka Polskiego. Dn. 14 XI 1974 został mianowany profesorem zwycz. Kontynuując badania nad czasownikiem, publikował artykuły w „Rozprawach Komisji Językowej”: Uwagi o fleksji czasowników koniugacji III na -ać w języku polskim (T. 20: 1974), O czasownikach polskich pochodnych od wyrażeń przyimkowych (T. 21: 1975), Przyczyny przechodniości bądź nieprzechodniości czasowników odmiennych bezprzedrostkowych w języku polskim (T. 22: 1976), Intensiva z prefiksem naw języku polskim (T. 23: 1977), O krotności bezprefiksalnych czasowników ruchu zależnej od okoliczników kierunku i miejsca (T. 25: 1979), Użycie wskaźników zespolenia kto, co w języku polskim (T. 28: 1982), a także w „Beiträge zur Slavistik”, m.in. Druga regulacja stosunków iloczasowych w parach aspektowych w języku polskim (Bd. 5: 1982).
W r. 1981 przestał Ś. pełnić funkcję dyrektora Inst. Filologii Polskiej; od t.r. współredagował rocznik „Folia Linguistica”, powstały przy „Acta Universitatis Lodziensis”. Kierował zespołem opracowującym „Słownik nazw terenowych Polski”; pisał o nim w artykule pod tymże tytułem („Onomastica” T. 27: 1982). W książce Stosunek nazw terenowych do wyrazów pospolitych. Geografia nazewnicza (Wr. 1983) analizował związki między wyrazami pospolitymi i nazwami geograficznymi. Interesując się semantyką i etymologią toponimów, opublikował rozprawę Stosowanie przyimków nad i pod oznaczających bliskość w polskich nazwach terenowych, gwarach i w języku ogólnym („Acta Facultatis Pedagogicae Ostraviensis”, S. D—19, 1983). W artykule Przypadki zmiany przynależności wyrazów do określonych części mowy w nazwach terenowych Polski („Beiträge zur Slavistik” Bd. 10: 1988) przedstawił procesy związane z powstawaniem nazw terenowych. Do głównego nurtu zainteresowań wrócił w książce Derywacja prefiksalna czasowników polskich (Ł. 1986), nowatorsko przedstawiając w słowotwórstwie czasownika nie tylko funkcje prefiksów, ale i związki składniowe. Był współorganizatorem I Kongresu Kultury Języka Polskiego w Szczecinie (7—8 XII 1984) i wygłosił na nim referat O słownictwie specjalistycznym i terminologii („Słowo piękne i prawdziwe. Materiały kongresowe”, W. 1987).
W r. 1987 przeszedł Ś. na emeryturę, ale nadal był czynny naukowo i swoje badania przedstawił w artykule Z problematyki kultury języka polskiego („Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” T. 18: 1988). Jako sekretarz naukowy swoim wystąpieniem („Polonistyka” R. 42: 1989 z. 6) zainaugurował w r. 1989 II Kongres Kultury Języka Polskiego w Katowicach. Jedną z ostatnich jego rozpraw ze słowotwórstwa były Uwagi o klasyfikacji derywacji w języku polskim („Rozpr. Kom. Jęz.” T. 35: 1990), stanowiące propozycję klasyfikacji derywacji, opartą na jednolitych zasadach dla rzeczowników, przymiotników i czasowników.
Ś. wypromował ok. 230 magistrów oraz wziął udział jako promotor i recenzent w trzydziestu przewodach doktorskich i habilitacyjnych. Był uznanym autorytetem w zakresie historycznych i współczesnych zagadnień polskiego czasownika w kraju i za granicą. Działał od r. 1946 w Łódzkim Tow. Naukowym, m.in. jako skarbnik, sekretarz generalny, wiceprezes (1973—82) i prezes (od r. 1982 do śmierci). Był członkiem Polskiego Tow. Językoznawczego i Tow. Miłośników Języka Polskiego, przewodniczącym Komisji Językoznawczej PAN, członkiem Rady oddz. PAN w Łodzi, członkiem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ds. kadr naukowych, kuratorem Filologii Germańskiej, opiekunem naukowym Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców. Zmarł 4 III 1991 w Łodzi, został pochowany na cmentarzu p. wezw. św. Franciszka na Chojnach (kw. 12 rząd 9 grób 1). Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem KEN, Medalem «Uniw. Łódz. w służbie społeczeństwa i nauki», Odznaką Honorową M. Łodzi, Odznaką Honorową Woj. Łódzkiego, oraz Złotą Odznaką ZNP.
Ś. był żonaty; miał córkę Joannę, zamężną za Krzysztofem Buczyłko, lekarzem alergologiem, profesorem Uniw. Med. w Łodzi.
Pośmiertnie opublikowano artykuł Ś-a Stosunki iloczasowe w parach aspektowych w języku polskim i ich dalsze konsekwencje („Rozpr. Kom. Jęz.” T. 36: 1992) oraz wydano jego książkę Przymiotnikowe nazwy terenowe Polski (Ł. 1996), opracowaną i opatrzoną wstępem przez Sławomira Galę. Imieniem Ś-a nazwano aulę Wydz. Filologicznego Uniw. Łódz. przy ul. Kościuszki 65.
Ostromęcka-Frączak B., Profesor Witold Śmiech, w: Sylwetki łódzkich uczonych, Ł. 1996 z. 29; taż, Profesor Witold Śmiech (1917—1991). Życiorys naukowy. Bibliografia prac, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 1992 zeszyt specjalny; — Bieńkowska D., Umińska-Tytoń E., 65 lat badań historycznojęzykowych w Uniwersytecie Łódzkim, „Ling Varia” R. 5: 2010 nr 2; Makowiecki A., Śmiech kochany i niezapomniany, „Express Ilustr.” 1996 nr z 20 VI; Ostromęcka-Frączak B., Witold Śmiech (1917—1991), „Spraw. z Czynności i Posiedzeń Nauk. Łódz. Tow. Nauk.” 1993; taż, Z przeszłości polonistycznego językoznawstwa w Uniwersytecie Łódzkim, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” T. 38: 1999; — Kita J., Pytlas S., Profesorowie Uniwersytetu Łódzkiego w latach 1945—1994. Pro Memoria, Ł. 1995.
Bożena Ostromęcka-Frączak