Sylwanowicz Witold (1901–1975), lekarz, anatom, antropolog, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Akademii Medycznej w Gdańsku i Akademii Medycznej w Warszawie.
Ur. 24 IX w Olechnowiczach (pow. wilejski) na Wileńszczyźnie, był synem Adama (zm. 1937), urzędnika kolejowego, i Pelagii z Maciusowiczów, nauczycielki.
S. rozpoczął naukę w Mińsku. Podczas pierwszej wojny światowej rodzina S-a została ewakuowana w r. 1915 do Kurska; S. ukończył tam gimnazjum i w r. 1918 zdał maturę. W r. 1919 rozpoczął studia na Wydz. Lekarskim uniw. w Moskwie; zarabiał tam na utrzymanie szewstwem. W r. 1920 brał udział w zwalczaniu epidemii tyfusu plamistego w Kursku. W lipcu 1921 wrócił do Polski, osiadł w Wilnie i kontynuował studia medyczne na USB. Równocześnie od r. 1922 pracował w Zakł. Anatomii Prawidłowej Michała Reichera jako wolontariusz, potem od r. 1924 jako demonstrator, a od r. 1926 jako młodszy asystent. W l. 1923–6 był prezesem Koła Medyków USB (1923–6), a w r. 1925 członkiem trzyosobowego Prezydium Rady Zrzeszenia Kół Naukowych, był również członkiem zarządu Bratniej Pomocy Polskiej Młodzieży Akademickiej w Wilnie. Po zdaniu egzaminu z języka polskiego otrzymał w r. 1926 polskie świadectwo maturalne. T.r. ukończył studia i uzyskał absolutorium; z powodu gruźlicy płuc i związanego z tym leczenia dyplom doktora wszech nauk lekarskich otrzymał dopiero 3 VII 1929. Czasy studenckie opisał w artykule Garść wspomnień studenta-medyka („Alma Mater Vilnensis” 1929 z. 8). Od r. 1928 pracował dodatkowo jako lekarz szkolny przy Wydz. Szkolnym wileńskiego Magistratu; ukończył zorganizowane przez Wydz. Lekarski USB kursy dla lekarzy szkolnych oraz kursy medycyny społecznej. W r. 1929 został w Zakładzie Reichera starszym asystentem. Od r. 1931, jako adiunkt, wykładał i prowadził ćwiczenia z anatomii człowieka na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym USB. Brał udział w trzech zjazdach Polskiego Tow. Anatomiczno-Zoologicznego; na II Zjeździe w Wilnie (1929) zaprezentował wykonane przez siebie preparaty przeźroczyste, na III w Warszawie (1931), połączonym z 26 kongresem Association des Anatomistes de Langue Française (od r. 1930 był jego członkiem), przedstawił referat Sur les valvules du système des Azygos („Comptes Rendus de l’Association des Anatomistes. XXVI Réunion” 1931). Na IV Zjeździe, który odbył się w ramach XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu (1933), wygłosił referat Zmienność układu żył nieparzystych u człowieka („Pamiętnik XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich”, P. 1933 I). W l. 1931–2 uczestniczył w prowadzonych przez Reichera w katedrze wileńskiej badaniach i konserwacji szczątków króla Aleksandra Jagiellończyka oraz żon króla Zygmunta Augusta, Elżbiety Rakuskiej i Barbary Radziwiłłówny; wyniki tych prac przedstawił 12 IX 1933 na I Zjeździe Polskich Antropologów w Poznaniu (Metody stosowane przy konserwacji szczątków królewskich z bazyliki wileńskiej, „Przegl. Antropol.” T. 8: 1934 z. 1/2, odb. P. 1934). Opublikował m.in. pracę z zakresu morfologii układu żylnego (O zastawkach układu żył nieparzystych, „Prace Tow. Przyjaciół Nauk w Wil. Wydz. Nauk Mat.Przyr.” T. 8: 1934), rozdział Zarys techniki antropometrycznej w pracy zbiorowej „Choroby dzieci” (W. 1936 I) oraz wspólnie z Reicherem i Heleną Murzą-Murzicz wyniki badań typologicznych przeprowadzonych na ponad stu zwłokach ludzkich (Typy konstytucyjne i ich charakterystyczne cechy morfologiczne, „Folia Morphologica” Vol. 7: 1937/8 z. 4). W l. 1938–9 uczestniczył w prowadzonych przez Reichera obszernych badaniach antropologicznych (oznaczanie ok. stu cech anatomicznych i fizjologicznych) 1400 studentów USB (wyniki uległy zniszczeniu podczas drugiej wojny światowej). Jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej odbył na przełomie l. 1938 i 1939 półroczny staż naukowy u E. Fischera w Kaiser Wilhelm Institut für Anthropologie, menschliche Erblehre und Eugenik w Berlinie-Dahlem; prowadził tam studia nad dziedzicznością cech morfologicznych u bliźniąt. Podejmował wiele działań poza uczelnią, m.in. był współzałożycielem powstałych na początku l. trzydziestych Szkoły i Tow. Pedagogicznego «Promień». Należał do Wileńskiego Tow. Lekarskiego, a w r. 1935 został sekretarzem Zarządu Izby Lekarskiej Wileńsko-Nowogródzkiej w Wilnie. Był też animatorem życia akademickiego w Wilnie; współtworzył szopki akademickie, do których jako Dziad z Korkożyszek pisał wiersze i teksty piosenek. Działał w Akad. Klubie Włóczęgów Wileńskich oraz Akad. Związku Morskim USB; organizował wycieczki piesze, narciarskie, rowerowe i kajakowe, a także obozy i szkolenia żeglarskie m.in. w Trokach i Jastarni (1938). Wygłaszał odczyty i pogadanki popularno-naukowe w Polskim Radiu w Wilnie.
Po wybuchu drugiej wojny światowej i zamknięciu 15 XII 1939 przez władze litewskie USB pozostał S. opiekunem mienia zakładów uniwersyteckich w Collegium Czartoryskich. Zwolniony także z pracy lekarza Wydz. Szkolnego, podjął pracę w r. 1940, podczas okupacji sowieckiej, jako asystent Zakł. Anatomii Uniw. Witolda Wielkiego (przeniesionego wówczas z Kowna). Po wkroczeniu wojsk niemieckich i zamknięciu uniwersytetu w czerwcu 1941 utrzymywał się z praktyki lekarskiej oraz szewstwa. W r. 1942 został w Wilnie ponownie lekarzem szkolnym. Prowadził także zajęcia z anatomii i histologii dla studentów tajnego Wydz. Lekarskiego USB oraz udzielał pomocy medycznej oddziałom AK. Aresztowany 17 IX 1943 podczas akcji policji litewskiej i niemieckiej, został osadzony w obozie koncentracyjnym w Prawieniszkach koło Kowna; po trzech tygodniach rodzina wykupiła S-ego. Po ponownym zajęciu Wilna przez Armię Czerwoną, w lipcu 1944, zorganizował z polecenia władz ośrodek zdrowia (Sveikatos Punktas) w Spragielinie; kierował nim do lipca 1945, kiedy wraz z rodziną został ekspatriowany z Wileńszczyzny.
S. zamieszkał w Toruniu i włączył się w tworzenie Uniw. Tor.; jako zastępca profesora objął i zorganizował Katedrę Anatomii Człowieka i Higieny Szkolnej na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym. Równocześnie w l. 1945–7 kierował stworzoną przez siebie Akad. Przychodnią Lekarską. W tym samym okresie (1945–7) należał do ZNP, został też członkiem Tow. Naukowego w Toruniu. Dn. 15 VI 1946 habilitował się na Uniw. Tor. z zakresu anatomii człowieka na podstawie opublikowanej przed wojną pracy O układzie żył nieparzystych („Przegl. Antropol.” T. 12: 1938 nr 1). Prowadził także zajęcia z anatomii plastycznej w Sekcji Sztuk Pięknych na Wydz. Humanistycznym Uniw. Tor. Opublikował skrypt Anatomia i fizjologia jamy ustnej dla dentystów (Tor. 1947). Nadal popularyzował naukę w radiu, tym razem w audycjach Rozgłośni Pomorskiej w Toruniu. Dn. 1 IX 1947 został S. powołany do kierowanej przez Reichera Akad. Lekarskiej (od r. 1950 Akad. Med.) w Gdańsku. Zorganizował tam i objął Katedrę Anatomii Topograficznej. W r. 1948 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. Był również organizatorem i pierwszym dziekanem (1948–50) Wydz. Stomatologii (od r. 1950 Oddz. Stomatologii Wydz. Lekarskiego). Wykładał też higienę szkolną w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. W r. 1950 przeniósł się S. do Akad. Med. w Warszawie i objął wakujące od śmierci Romana Poplewskiego (1948) kierownictwo Katedry Anatomii Prawidłowej i Topograficznej. Odbudował i rozbudował zakład w gmachu Collegium Anatomicum. W l. 1953–9 był dziekanem Wydz. Lekarskiego, a następnie (do r. 1962) jego delegatem do senatu uczelni. Od r. 1953 działał w Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki (jako członek Sekcji Nauk Biologicznych). W zajęciach dydaktycznych z anatomii nawiązywał do medycyny klinicznej, anatomii czynnościowej, rentgenoanatomii i antropometrii, ilustrował je tablicami, modelami, preparatami muzealnymi, przeźroczami oraz kolorowymi rysunkami, wykonywanymi w trakcie wykładu. Zastosował też nowe formy ćwiczeń, m.in. na osobniku żywym, na przekrojach anatomicznych oraz z preparowaniem zwłok. W celach dydaktycznych wydał w l. 1952–60 trzydzieści barwnych plansz tablic anatomicznych, z których dwie Mięśnie z przodu i Mięśnie z tyłu opublikowano w r. 1958 w języku chińskim w Szanghaju. Prowadził też wykłady popularnonaukowe, organizowane przez Tow. Wiedzy Powszechnej.
S. kontynuował badania nad morfologią układu żylnego; ich wynikiem było wysunięcie hipotezy o występowaniu zastawek w żyłach człowieka jako cesze nabytej w rozwoju filogenetycznym (w konsekwencji przyjęcia postawy pionowej), ponieważ nie występują one u innych naczelnych ani u niższych ssaków (O zastawkach żył sutkowych wewnętrznych i żył międzyżebrowych przednich, „Folia Morphologica” T. 6: 1955 nr 4, wspólnie z B. Lisowską i A. Pawliszewską). Prowadził studia nad dziedzicznością cech morfologicznych u ponad stu par bliźniąt i opublikował prace Podstawy morfologiczne powstawania anginy u bliźniąt oraz Niektóre cechy anatomiczne jamy ustnej i gardła u bliźniąt (obie tamże T. 7: 1956 nr 3). Z zakresu historii medycyny ogłosił artykuły Osiągnięcia morfologii polskiej w okresie pierwszego dziesięciolecia Polski Rzeczpospolitej Ludowej (tamże T. 6: 1955 nr 1) oraz wspólnie z Reicherem Sto lat antropologii polskiej 1856–1956. Ośrodek wileński (Wr. 1956). Był redaktorem i współautorem wielokrotnie wznawianej Anatomii i fizjologii człowieka. Podręcznika dla średnich szkół medycznych (W. 1957, wyd. 6, W. 1970) oraz redaktorem „Wskazówek do ćwiczeń prosektoryjnych dla studentów medycyny” (W. 1957, wyd. 6, W. 1979). W r. 1955 uczestniczył w VI Międzynarodowym Kongresie Anatomów w Paryżu i opublikował jego ustalenia w zakresie terminologii anatomicznej (Nomina anatomica parisiensa, „Folia Morphologica” T. 7: 1956 nr 2). Na VI Wszechzwiązkowym Zjeździe Morfologów w Kijowie w r. 1958 był członkiem prezydium zjazdu i wygłosił referat O klapanach paretalnych ven grudnoj kletki („Sovetskaja Antropologia”, Moskwa 1960). W l. sześćdziesiątych opublikował dalsze podręczniki, m.in. Mały atlas anatomiczny (W. 1961, wyd. 14, W. 1991, także po rosyjsku jako Malyj anatomičeskij atlas, W. 1962, wyd. 4, W. 1968), Repetytorium anatomii i fizjologii. Dla średnich szkół medycznych (W. 1964, wyd. 2, W. 1965, wspólnie z L. Dzwonkowskim) oraz Wskazówki do ćwiczeń anatomicznych na osobniku żywym (W. 1965, wyd. 2, W. 1969). Wziął udział w aktualizacji przedwojennego, siedmiotomowego podręcznika Adama Bochenka i Reichera „Anatomia człowieka” (W. 1952–65); był redaktorem tomu czwartego oraz autorem rozdziału Układ nerwowy autonomiczny w tomie siódmym. Opisał też dzieje tego podręcznika w artykule Bochenek-Reicher – Anatomia człowieka („Folia Morphologica” T. 31: 1972 nr 4). W r. 1966 został mianowany profesorem zwycz.
S. działał w Polskim Tow. Anatomicznym; w l. 1951–4 był jego prezesem, przez wiele lat członkiem Zarządu Głównego i przewodniczącym Oddziału Warszawskiego, a w r. 1971 otrzymał godność członka honorowego Towarzystwa. Reprezentował polską anatomię na zjazdach międzynarodowych, m.in. w Akwizgranie, Gandawie, Leningradzie, Neapolu, Ołomuńcu, Pradze, Rostoku i Wiesbaden. Wchodził w skład Komitetu Antropologicznego PAU, potem Komitetu Morfologicznego przy Wydz. VI PAN, a także Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego, Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia i Rady Naukowej Studium Doskonalenia Lekarzy. Był członkiem komitetów redakcyjnych czasopism „Folia Morphologica” i wydawanego w Amsterdamie „Excerpta Medica” oraz Rady Naukowo-Programowej Państw. Zakładów Wydawnictw Lekarskich. W r. 1970 przeszedł na emeryturę, ale nadal publikował, m.in. był współautorem i redaktorem nowego podręcznika anatomii, dostosowanego do zreformowanego programu nauczania (Anatomia człowieka, W. 1970, wyd. 3, W. 1977). Opublikował też pracę historyczną Anatomy of the thirtieth anniversary of Polish People’s Republic („Folia Morphologica” T. 33: 1974 nr 4) oraz wspomnienie Życie i praca profesora Michała Reichera („Więź” 1974 nr 1). Ogółem ogłosił ok. 80 prac, podręczników i artykułów popularnonaukowych. Był promotorem czternastu przewodów doktorskich i opiekunem czterech habilitacji. Do jego uczniów należeli: Ryszard Aleksandrowicz, Halina Łukaszewska-Otto, Hanna Odrowąż-Szukiewicz, Aleksander Michajlik, Witold Ramotowski, Mieczysław Stępień i Andrzej Zbrodowski. Zmarł 17 X 1975 w Warszawie, został pochowany 22 X na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m.in. Krzyżami Kawalerskim i Oficerskim (1959) Orderu Odrodzenia Polski oraz Medalem X-lecia PRL.
W małżeństwie zawartym w r. 1923 z Felicją z Rudziszów (ur. 1899) miał S. córkę Krystynę Marię (ur. 1926), zamężną za Wacławem Dziewulskim, lekarkę, i syna Krzysztofa Witolda (ur. 1933).
Z okazji setnej rocznicy urodzin S-a zorganizowano 24 XI 2001 w Zakł. Anatomii Prawidłowej Akad. Med. w Warszawie (pod patronatem Polskiego Tow. Anatomicznego) sesję naukową, podczas której sali prosektorium Zakładu nadano imię S-a oraz odsłonięto w niej tablicę pamiątkową. Sprawozdanie z sesji oraz wystąpienia Bogdana Ciszka, Olgierda Narkiewicza, Lecha Iwanowskiego i Aleksandrowicza opublikowano w czasopiśmie „Z życia Akademii Medycznej w Warszawie” (R. 10: 2001 nr 11). W bydgoskich „Wileńskich Rozmaitościach” (2005 nr 6, 2006 nr 1) ukazały się wspomnienia S-a z obozu w Prawieniszkach Historia trzech tygodni mego życia.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Ludzie Akademii Medycznej w Gdańsku, Gd. 2006 IV (częściowa bibliogr., fot.); 50 lat Akademii Medycznej w Gdańsku. Profesorowie i docenci. Szkice do biografii, „Annales Academiae Medicae Gedanensis” T. 25: 1995 supl. 4 (fot.); PSB (Reicher Michał); Pol. Bibliogr. Lek.; Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–2004. Materiały do biografii, Tor. 2006; Słown. biogr. nauk med., III z. 2 (fot.); Słown. pol. tow. nauk., I; Słownik Polski walczącej na kresach północno-wschodnich Rzeczypospolitej, Bydgoszcz 1995 I 118–19 (fot.); Toruński słownik biograficzny, Tor. 2004 IV (fot.); Wileński słownik biograficzny, Bydgoszcz 2002; Wrzosek A., Bibliografia antropologii polskiej do roku 1955 włącznie, Wr. 1959–60 I–II; – Aleksandrowicz R., Zjazdy i kongresy Polskiego Towarzystwa Anatomicznego, „Folia Morphologica” T. 38: 1979 nr 1 s. 54, 56; Baradyn-Żyliński J., Ojczyźnie i przysiędze Hipokratesa zawsze wierni, Kielce 1997; Dzieje uczelni medycznych w Warszawie w latach 1944–1960, W. 1968; Dziesięciolecie medycyny w Polsce Ludowej 1944–1954, W. 1956 s. 28–9, 32, 34; Machaliński Z., Geneza i początki Akademii Medycznej w Gdańsku, Gd. 1998 (fot.); 50 lat Akademii Medycznej w Gdańsku. Oddział Stomatologiczny Wydziału Lekarskiego. Wydział Farmaceutyczny. Jednostki międzywydziałowe. Wydział Biotechnologiczny, „Annales Academiae Medicae Gedanensis” T. 25: 1995 supl. 3; 50 lat Akademii Medycznej w Gdańsku. Wydział Lekarski. Katedry i inne samodzielne jednostki, tamże supl. 2 (fot.); Sieńkowski E., Dzieje Akademii Medycznej w Gdańsku (1945–1995), Gd. 1995 (fot.); Tajne nauczanie medycyny i farmacji w latach 1939–1945, Red. A. Dawidowicz, W. 1977; Wileńskie szopki akademickie (1921–1933), Oprac. M. Olesiewicz, Białystok 2002; – Almanach lekarski na rok 1932, Red. M. Ungar, Lw. 1932 s. 287; Jędrychowska A., Zygzakiem i po prostu, W. 1965; Pamiętnik II-go Zjazdu Polskiego Towarzystwa Anatomiczno-Zoologicznego w Wilnie 24–29 IX 1929, Wil. 1930 s. 7, 37; Polski almanach medyczny na rok 1956, Oprac. Z. Woźniewski, W. 1957 s. 331; Powstanie i pierwsze dziesięć lat Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–1956. Wybór źródeł, Tor. 1995; Rocznik lekarski RP 1933/4, W. 1933; toż za r. 1936, W. 1936; toż za r. 1938, W. 1938; toż za r. 1948, W. 1949; Rocznik Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 1938–1939, Wil. 1939 s. 136, 159; „Spraw. Tow. Nauk. w Tor.” T. 3: 1951 z. 1–4 s. 43–4 (częściowa bibliogr.); Sztachelska I., Kilka wspomnień o niektórych moich profesorach z Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Stefana Batorego z lat 1929–1939, „Arch. Hist. i Filoz. Med.” T. 64: 2001 nr 2–3 s. 213–14; – „Alma Mater Vilnensis” 1925 z. 3 s. 104–5, 107; „Dzien. Urzęd. Izb Lek.” 1935 nr 7 s. 271; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Folia Morphologica” T. 35: 1976 nr 4 s. 373–6 (M. Nowak, fot.), „Kwart. Akad. Med. w W.” 1976 nr 2 s. 177–9 (M. Nowak, fot.), „Pol. Tyg. Lek.” T. 31: 1976 nr 16 s. 685 (A. Michajlik, fot.), „Tyg. Powsz.” 1975 nr 247, „Życie Warszawy” 1975 nr 241, 243, 244, 247; – Arch. PAN: Zespół Minerwa; Arch. Uniw. Med. w W.: sygn. 23/236, 11/10 (teczki personalne S-a); – Mater. Red. PSB: Życiorys S-a przysłany w r. 1987 przez córkę S-a, Krystynę Dziewulską; – Informacje Krystyny i Wacława Dziewulskich z Gd.
Krzysztof Brożek