Massalski Władysław Ansgary Błażej, krypt: Ksem (1859–1932), dyrektor departamentu Min. Rolnictwa w Petersburgu, profesor geografii gospodarczej uniwersytetu w Taszkencie. Ur. 30 I w gub. wileńskiej, w rodzinie ziemiańskiej, był synem Jana Jerzego. Rodzina M-ego prześladowana była w okresie powstania styczniowego przez rząd carski. M. in. stryj M-ego Karol został w r. 1863 rozstrzelany w Wilnie. M. ukończył w r. 1879 gimnazjum w Wilnie i rozpoczął studia w uniwersytecie w Petersburgu na wydziale fizyczno-matematycznym. W czasie studiów słuchał wykładów D. Mendelejewa, A. Butlerowa, A. Wojejkowa i J. Sieczenowa. Za specjalizację studiów obrał M. botanikę. Studia ukończył w r. 1883, uzyskując stopień kandydata nauk na podstawie rozprawy Szkic klimatu i flory jawnokwiatowej Druskiennik. Praca ta ukazała się drukiem w języku polskim w „Przeglądzie Fizjograficznym”. W r. 1885 M. wydelegowany został przez Rosyjskie Tow. Geograficzne na Zakaukazie dla geobotanicznych badań w rejonie Batumu. W poszukiwaniach swych osiągnął wybitne wyniki. W dorzeczu Czorok-Su odkrył lasy pinii. Po powrocie do Petersburga w tym samym roku mianowany został asystentem w katedrze botaniki w Akademii Medycznej. W r. 1886 ponownie wyjechał z ramienia Rosyjskiego Tow. Geograficznego do okręgu karskiego na pogranicze Azji Mniejszej, potem do Kraju Zakaspijskiego, do Turkiestanu i Buchary oraz na Kaukaz dla badań z zakresu upraw rolniczych. W n. r. M. porzucił karierę naukową i podjął pracę w Min. Rolnictwa w Petersburgu, w którym pozostał następne dwadzieścia lat. W l. 1893–1905 pełnił funkcję wicedyrektora departamentu rolnictwa, a w l. 1905–7 funkcję dyrektora. Zasłużył się przez organizowanie doświadczalnictwa rolniczego Rosji i opublikował z tego zakresu Selsko-chozjajstvennyja opytnyja učreždenija v Rossii (Pet. 1899). Jako pracownik Ministerstwa M. poznał dokładnie całą Rosję Europejską, Kaukaz, Azję Środkową oraz zwiedził kraje Europy Zachodniej. W r. 1900 brał udział jako delegat Rosji w Kongresie Rolniczym w Paryżu. W r. 1907 został mianowany członkiem Rady Min. Rolnictwa, a w r. 1909 objął funkcję dyrektora departamentu melioracji rolnych. Dzięki M-emu praca tego departamentu znacznie się rozwinęła, m. in. zwiększyła się liczba pracowników służby melioracyjnej, zaczął ukazywać się w l. 1909–15 „Rocznik” departamentu i inne publikacje związane z pracami melioracyjnymi.
W czasie pracy w Min. Rolnictwa M. nie zrezygnował z pracy naukowej i publicystycznej, opublikował kilkadziesiąt artykułów w czasopismach rosyjskich i polskich, głównie w „Przeglądzie Gospodarczym”, „Przemyśle i Handlu”, „Przeglądzie Geograficznym” i in. W r. 1897 opublikował książkę Ovragi černozemnoj polosy Rossii, ich rasprostranenie, razvitie i dejatelnost’. W r. 1913 ukazało się drukiem największe dzieło naukowe M-ego Turkestanskij Kraj uznane nie tylko w Rosji, ale i za granicą za najlepszą monografię tego kraju. Za dzieło to uzyskał M. wielki zloty medal Rosyjskiego Tow. Geograficznego. W r. 1914 ogłosił Otdel zemelnych ulučšenii v 1909–1913. M. brał także czynny udział w pracach Rosyjskiego Tow. Geograficznego, jako sekretarz wydziału ekonomiczno-statystycznego i kilkakrotny członek zarządu, ponadto współpracował z szeregiem innych towarzystw naukowych, będąc m. in. członkiem rzeczywistym Rosyjskiego Tow. Technicznego. W okresie pierwszej wojny światowej M. zorganizował w ramach kierowanego przez siebie departamentu wojskową organizację hydrotechniczną. Po rewolucji 1917 r. ustąpił ze stanowiska dyrektora departamentu, ale rychło został wybrany na członka naukowego komitetu w Ludowym Komisariacie Rolnictwa. W r. 1919 powołano M-ego na profesora uniwersytetu w Taszkiencie, gdzie przez kilka miesięcy wykładał turkiestanoznawstwo i geografię gospodarczą. W r. 1922 M. przyjechał do Warszawy, gdzie podjął pracę na podrzędnym stanowisku w Min. Rolnictwa. W r. 1924 został mianowany naczelnikiem wydziału w Najwyższej Izbie Kontroli Państwowej. Ze stanowiska tego ustąpił po roku pracy. W r. 1926 został wybrany prezesem Zarządu Głównego Polskiego Tow. Geograficznego (PTG); funkcję tę sprawował do r. 1931, kiedy w związku z rozwijającą się chorobą zrezygnował z czynnej pracy w PTG. W t. r. został członkiem honorowym Towarzystwa. W czasie swej prezesury w PTG brał udział w pracach Geograficznego Komitetu Narodowego i Komisji Geograficznej PAU. Zmarł w Warszawie 24 XI 1932. M. posiadał liczne odznaczenia rosyjskie, w tym Order Św. Anny I stopnia, serbskie Św. Sawy II stopnia i Legię Honorową.
Podob. w: „Przegl. Geogr.” T. 12: 1932 (nekrolog); – W. Enc. Powsz., (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Enc. slovar’; Vengerov S. A., Istočniki slovar’ja russkich pisatelej, Pet. 1917 s. 203–4; Konarski S., Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paris 1958 s. 105; Uruski, X 253; – Polskie Towarzystwo Geograficzne w pięćdziesiątą rocznicę działalności, W. 1968 s. 231 (życiorys); – „Przegl. Geogr.” T. 10: 1930 z. 2 s. 135–41 (życiorys).
Adam Massalski