Smosarski Władysław Antoni Jan (1876–1960), meteorolog, matematyk, profesor Uniw. Pozn. Ur. 30 IX w Warszawie, był synem Władysława, właściciela zakładu pogrzebowego, i Walerii z Maszatowskich.
S. ukończył III Gimnazjum Filologiczne w Warszawie i po zdaniu matury w czerwcu 1896 studiował matematykę na Cesarskim Uniw. Warsz. pod kierunkiem G. Woronoja i W. Anisimowa. Na podstawie rozprawy pt. Ploskost’ pokryta ramymi parallelogrammami, obrazovannymi peresečeniem parallelnych prjamych (nie druk. rec. G. Woronoja w „Varšavskija universitetskija izvestija” 1899 z. 6 s. 12–16), nagrodzonej złotym medalem w r. 1899, otrzymał dyplom kandydata nauk matematyczno-fizycznych w r. 1900. Po studiach pracował kolejno jako urzędnik w Banku Handlowym w Warszawie (do r. 1902), kontroler V lubelskiego Oddziału Biura Sprawdzania Miar i Wag przy Politechn. Warsz. do r. 1904 (odbył wówczas <1902> podróż do Głównej Izby Miar i Wag w Petersburgu) i rachmistrz w firmie elektrotechnicznej Siemens-Schuckert, później Siemens-Halske. Od r. 1907 poświęcił się pracy pedagogicznej początkowo jako nauczyciel prywatnych szkół średnich, potem wykładał matematykę, fizykę i kosmografię w Seminarium dla Nauczycieli Ludowych w Ursynowie pod Warszawą (1909–12), matematykę i geometrię analityczną na Wydz. Rolnym Tow. Kursów Naukowych (1909–20) i meteorologię na Kursach Przemysłowo-Rolniczych, będących zaczątkiem SGGW (1912–20). Był też prelegentem Tow. Oświaty i wygłaszał pogadanki dla robotników w fabrykach, współpracując w tym zakresie z Ludwikiem Krzywickim. Jednocześnie w l. 1909–19 był stałym współpracownikiem (od r. 1910 zastępcą kierownika) Stacji Centralnej Sieci Meteorologicznej Warszawskiej, późniejszego Państwowego Inst. Hydrologiczno-Meteorologicznego, z którym współpracował do śmierci. W lecie 1912, delegowany przez Centralne Tow. Rolnicze, zaznajamiał się przez miesiąc z organizacją służby meteorologicznej w Deutsche Seewarte w Hamburgu, następnie pod koniec 1913 r. w Głównym Mikołajewskim Obserwatorium Fizycznym w Petersburgu. W l. 1918–20 był kustoszem Obserwatorium Astronomicznego im. Jana Jędrzejewicza przy Tow. Naukowym Warszawskim (TNW) i w l. 1919–20 kierownikiem Wydz. Państwowego Inst. Meteorologicznego.
Do r. 1920 S. ogłosił 20 artykułów i recenzji z meteorologii, klimatologii, geometrii i historii nauki, głównie w „Wiadomościach Matematycznych”, m.in.: Prace M. Margulesa o wahaniach periodycznych ciśnienia barometrycznego (T. 10: 1906 z. 4–6, T. 11: 1907 z. 1–4), W sprawie „nowego twierdzenia o kole” (T. 14: 1910 z. 1–4) i Teoria reszt w oświetleniu teorii grup (T. 15: 1911 z. 1–4) oraz w „Sprawozdaniach z posiedzeń TNW”, m.in.: Długość usłonecznienia w Warszawie (R. 3: 1910 z. 5), Burze w Królestwie Polskim w roku 1912 (R. 7: 1914 z. 4), O pewnym zjawisku zmrokowym i magnetyzmie ziemskim (R. 10: 1917 z. 8). Opublikował też: Zarys rozwoju geometrii w starożytności, wiekach średnich i epoce odrodzenia (w: Dzieje myśli. Historia rozwoju nauk, W. 1911 I z. 2) oraz z J. Harabaszewskim i A. J. Goldsoblem przełożył z niemieckiego podręcznik A. Oettingena „Szkoła fizyki” (W. 1912). Dn. 1 VII 1920 S. został zastępcą profesora meteorologii i klimatologii oraz kierownikiem Obserwatorium Inst. Meteorologicznego przy Wydz. Filozoficznym Uniw. Pozn. W r. 1923, po przemianowaniu katedry mechaniki rolnej Wydz. Rolniczo-Leśnego na katedrę meteorologii i klimatologii, S. objął ją 10 III 1924 jako profesor nadzwycz.; dn. 14 IX 1937 został profesorem zwycz. Poza zajęciami dydaktycznymi dla słuchaczy rolnictwa, leśnictwa i geografii kierował tymczasową Stacją Meteorologiczną przy Collegium Minus Uniw. Pozn. (do r. 1935) oraz Obserwatorium Meteorologicznym I rzędu Wydz. Rolniczo-Leśnego w Golęcinie (Dwór) przy Collegium Cieszkowskich. Prowadził tam codzienne pomiary pogodowe oraz systematyczne badania zjawisk zmrokowych, polaryzacji nieba i elektryczności atmosferycznej. S. wygłaszał prelekcje w ramach powszechnych wykładów uniwersyteckich (1921–30) oraz opiekował się akademickim kołem astronomiczno-geofizycznym (1922). Sporadycznie wykładał meteorologię w Warszawie, m.in. na uniwersytecie w trzecim trymestrze r. akad. 1932/3 i na zaproszenie Państwowego Inst. Meteorologicznego w grudniu 1936. Współpracował z Międzynarodową Unią Geodezyjną i Geofizyczną (UGGI) i reprezentował polskich meteorologów, wygłaszając referaty na jej kongresach: IV w Sztokholmie (1930), V w Lizbonie (1933, jako delegat PAU), VI w Edynburgu (1936).
Wybuch drugiej wojny światowej zastał S-ego na odbywającym się w sierpniu 1939 VII kongresie w Waszyngtonie, ale już we wrześniu t.r. powrócił do Europy. Początkowo przebywał w Bordeaux; od 5 I 1940 w Paryżu. Dzięki Ch. Maurainowi, dyrektorowi Inst. Geofizyki Uniw. Paryskiego, i jego następcy J. Coulombowi pracował tu naukowo w Centre des Recherches Scientifiques Appliquées. Po oswobodzeniu w sierpniu 1944 Paryża uczestniczył (wg własnoręcznego życiorysu) w zebraniach «Polskiego Komitetu Oporu» i dorywczo miał wykłady dla Polaków. Dn. 18 VII 1945 powrócił do Polski.
Objąwszy dawne stanowisko w Poznaniu, S. urządził od nowa zniszczony przez wojnę zakład i obserwatorium meteorologiczne. We wrześniu 1945 r. rozpoczął wykłady i ćwiczenia z meteorologii oraz dodatkowo wykłady matematyki i fizyki na Wydz. Rolniczo-Leśnym. W r. 1951 S. przeszedł do powstałej wówczas Wyższej Szkoły Rolniczej jako kierownik Katedry Meteorologii na Wydz. Rolniczym, gdzie pracował do śmierci mimo przekroczenia wieku emerytalnego. Centralna Komisja Kwalifikacyjna dla pracowników nauki nadała mu 14 XI 1953 stopień doktora nauk fizycznych.
S. należał do wielu tow. naukowych, m.in. w l. 1906–15 był członkiem Koła Matematyczno-Fizycznego w Warszawie (od 30 I 1909 jego sekretarzem), Polskiego Tow. Matematycznego i Polskiego Tow. Fizycznego (od r. 1920), członkiem Komisji Stałej Meteorologicznej (od listopada 1908) TNW (którego członkiem korespondentem był od 25 IV 1915, zwycz. od r. 1929), Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (PTPN) (od r. 1920) oraz jego Komisji Nauk Technicznych (od 29 VI 1952) i Nauk Podstawowych Stosowanych (od 9 I 1959), a także Komisji Fizjograficznej PAU (od r. 1923). W r. 1947 był współzałożycielem Polskiego Tow. Meteorologicznego i Hydrologicznego i został jego członkiem honorowym.
S. opublikował ogółem ok. 80 prac badawczych o znaczeniu teoretycznym i praktycznym dla potrzeb rolniczych. Głównym kierunkiem badań S-ego w Poznaniu były zagadnienia optyki zjawisk zmrokowych i elektryczności atmosferycznej, którym poświęcił ok. 30 publikacji, uważanych za klasyczne w tej dziedzinie, m.in.: Spostrzeżenia zmrokowe („Prace Kom. Mat.-Przyr. PTPN”, S. D, T. 1: 1921 z. 2) i Cz. II („Prace Meteorologiczne i Hydrograficzne” Z. 4: 1927) oraz Elektryczność atmosferyczna pod Poznaniem („Roczn. Nauk Roln. i Leśnych” T. 33: 1934 z. 1). Przez wiele lat S. współpracował w zakresie zjawisk zmrokowych z P. Grünerem z uniwersytetu w Bernie i będąc członkiem Polskiej Komisji Narodowej II Międzynarodowego Roku Polarnego (1932/3), poświęcił szczególną uwagę badaniu tych zjawisk w pracach: Über die Polarisation des Himmelslichtes („Gerlands Beiträge zur Geophysik” Bd. 38: 1933) i Dämmerungsfarben-Intensität in den Jahren 1913–1936 (tamże Bd. 50: 1937).
Drugą dziedziną badań S-ego były prace klimatologiczne dotyczące m.in. temperatury i opadów w Polsce północno-zachodniej mające praktyczne wykorzystanie w rolnictwie i leśnictwie, m.in.: Temperatura i opady w Wielkopolsce („Prace Kom. Mat.-Przyr. PTPN”, S. A, T. 2: 1929), Temperatura i opady na Pomorzu podług obserwacji wieloletnich („Roczn. Nauk Roln.” T. 9: 1923 z. 3), Temperatura i opady na Śląsku podług obserwacji wieloletnich (tamże T. 10: 1923 z. 3), Długotrwałe wahania klimatyczne w Poznaniu (tamże T. 44: 1938 z. 2/3). Rezultatem jego wojennych badań paryskich były m.in. prace: Étoiles au crépuscule („Annales de l’Institut de Physique du Globe de l’Université de Paris et du Bureau Central de Magnétisme Terrestre” T. 22: 1945) oraz Intensité et polarisation de la lumière atmosphérique („Annales de Géophysique” T. 2: 1946 fasc. 1). Kontynuując badania przedwojenne opublikował: Klimat województwa pomorskiego („Roczniki Nauk Roln.” T. 49: 1947), Bieg dobowy opadów i burz w Poznaniu („Prace Kom. Mat.-Przyr. PTPN”, S. A, T. 6: 1952 z. 14), Polarisation de la lumière atmosphérique, l’éclairement et les coulers crépusculaires („Bulletin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań”, S. B, Livr. 12: 1953), Jonizacja powietrza atmosferycznego w Poznaniu („Prace Kom. Mat.-Przyr. PTPN”, S. A, T. 6: 1953 z. 16), Temperatura gleby w Poznaniu 1926–1954 (tamże T. 7: 1956 z. 3). Był też autorem podręcznika dla studentów rolnictwa i leśnictwa Meteorologia (P. 1924, 1952, 1954, 1957). Pozostawił wielką ilość obserwacji, notatek, wycinków z gazet, map pogodowych i codziennych zapisów meteorologicznych pochodzących z l. 1916–18 z Warszawy oraz l. 1920–58 z Poznania, zdeponowanych w Arch. PAN w Poznaniu.
S. brał udział w wielu krajowych i zagranicznych zjazdach i konferencjach naukowych, występując z referatami i komunikatami, m.in. na Zjazdach Słowiańskich Geografów i Etnografów, I w Pradze (1924) i II w Poznaniu (1927), Międzynarodowym Zjeździe Radiofonicznym w Paryżu (1924), zjazdach tow. meteorologicznych w Dreźnie (1928), Davos (1929) i Wiedniu (1931), Międzynarodowym II Kongresie Elektryczności w Paryżu (1932), VII Zjeździe Fizyków Polskich w Krakowie (wrzesień 1934), III Polskim Zjeździe Matematycznym w Warszawie (wrzesień 1937) i otwarciu Obserwatorium Meteorologicznego na Kasprowym Wierchu (styczeń 1938). S. był wybitnie uzdolnionym matematykiem, cenionym meteorologiem i klimatologiem, dobrym metodykiem, który trudne zagadnienia wykładał w przystępny i zrozumiały sposób, posługując się piękną polszczyzną. W życiu osobistym był dziwakiem, o którym krążyły rozmaite anegdoty. Nie wypromował żadnego doktora, a asystentów, którzy chcieli się doktoryzować, zwalniał z posady. Nie dopuszczał ich nawet do dokonywania odczytów meteorologicznych, które sam regularnie trzy razy dziennie przeprowadzał (podczas jego nieobecności zastępowała go żona). Od r. 1945 S. należał do Stronnictwa Demokratycznego. Zmarł 21 V 1960 w Poznaniu i został pochowany na cmentarzu Sołackim św. Jana Vianney przy ul. Lutyckiej. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie zawartym w r. 1907 z Kazimierą z Kaszubskich (1879–1951), nauczycielką geografii, miał S. dwóch synów: Jerzego (1908–1940?), prawnika, oficera 27. p. ułanów, jeńca obozu w Starobielsku, straconego prawdopodobnie w Charkowie, i Mirosława (1909–1932), studenta Wydz. Mechanicznego Politechn. Warsz.
W r. 1997 nazwano imieniem S-ego jedno z audytoriów w Collegium Cieszkowskich Akad. Roln. w Poznaniu.
Bibliografia prac opublikowanych przez pracowników i dawnych współpracowników Państwowego Instytutu Meteorologicznego, W. 1935 s. 94–9; Bibliografia publikacji pracowników Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu 1945–1965, P. 1974; Katalog polskiej literatury matematyczno-przyrodniczej, T. 6–21: 1906–49 Kr. 1907–52; Biogramy uczonych pol., Cz. VII: Nauki o Ziemi i górnicze (częściowa bibliogr., fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest ?; Peretiatkowicz–Sobeski, Współcz. kultura pol.; Słownik polskich towarzystw naukowych, Wr. 1978–94 I–II cz. 2; Who’s Who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; toż za l. 1935/36, Zurich 1937; Wpol. Słown. Biogr.; Zagórowski, Spis nauczycieli; – Barciński F., Geografia na Uniwersytecie Poznańskim, w: Hołd Wielkopolski słowiańskim geografom i etnografom, 3 VI 1927. Jednodniówka, P. 1927 s. 11 (fot.), 13; Dianni J., Wachułka A., Tysiąc lat polskiej myśli matematycznej, W. 1963; Dzieje akademickich studiów rolniczych i leśnych w Wielkopolsce 1919–1969, P. 1970 (fot.); Dzieje Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 1919–1969, P. 1972; Hist. Nauki Pol. Wiek XX. Nauki o Ziemi, W. 1995; Kronika Wyższej Szkoły Rolniczej w Poznaniu 1951/2–1958/9, P. 1960 (częściowa bibliogr.); Kroniki Uniwersytetu Poznańskiego za l. akad. 1923/4–1936/7 i 1945–1954/5; Księga pamiątkowa SGGW (1958), I; Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5; Nauka w Wielkopolsce, P. 1973; Uniwersytet Poznański w pierwszych latach swego istnienia za rektoratu Heliodora Święcickiego. Księga Pamiątkowa, P. 1924 (częściowa bibliogr.); Veritate et Scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, W. P. 1982 s. 228; – Stecki K., Na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego, w: Poznańskie wspominki z lat 1918–1939, P. 1973 s. 309–10; Wydział Rolniczo-Leśny Uniwersytetu Poznańskiego. Sprawozdanie za pierwsze 15 lat istnienia 1919/20–1933/4, P. 1934 s. 243–8 (częściowa bibliogr.), 421; Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918–1939, P. 1985; – „Brzask” R. 8: 1922 nr 3–4 s. 66–7; „Kur. Pozn.” 1937 nr 436 s. 6; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 8: 1915 s. 59–60 (częściowa bibliogr.); „Varšavskija universitetskija izvestija” 1899 z. 6 s. 27–8; „Wpol. Ilustracja” 1928/9 nr 21 s. 3 (fot.), 10, 1929/30 nr 18 s. 20–1 (wywiady ze S-m, fot.); – Wspomnienia pośmiertne: „Gaz. Obserwatora P.I.H.M.” 1960 nr 7 s. 3–4 (B. Reimann, fot.), „Acta Geophysica Polonica” 1961 nr 3 s. 282–5 (A. Rojecki, częściowa bibliogr.), „Przegl. Geofizyczny” 1961 z. 1–2 s. 62–6 (J. Witkowski, fot.), z. 3 s. 213–6 (bibliogr.); Nekrologi z r. 1960: „Dzien. Pol.” nr 123, „Express Pozn.” nr 121, „Gaz. Pozn.” nr 122, „Głos Wpol.” nr 123, 128, „Tryb. Ludu” nr 143; – AP w P.: Ewidencja mieszkańców Poznania; Arch. Akad. Roln. w P.: sygn. DS–170–34/63/25 (teczka osobowa S-ego); Arch. PAN w P.: sygn. P.III–19 (Smosarski); Arch. Uniw. Pozn.: sygn. Rektorat, 193 – Wykaz profesorów i docentów 1919–1939, 212 C – Wykaz stanu służbowego UP.
Andrzej Dzięczkowski