Melanowski Władysław Henryk (1888–1974), dyrektor Instytutu Oftalmicznego i profesor okulistyki Akademii Medycznej w Warszawie. Ur. 22 VI w Warszawie w rodzinie mieszczańskiej, był synem Kacpra, pracownika w fabryce W. Bieńkowskiego, i Wiktorii z Ziemińskich. Uczęszczał do II Gimnazjum w Warszawie (1897–1905), brał udział w strajku szkolnym 1905 r., następnie przez półtora roku uczęszczał do szkoły polskiej gen. P. Chrzanowskiego w Warszawie. Straciwszy rodziców, wyjechał z Warszawy i maturę jako ekstern uzyskał w r. 1907 w Akermanie. Medycynę studiował w Kijowie w Uniwersytecie Św. Włodzimierza (1907–12), uzyskując 16 X 1912 dyplom lekarski. Następnie ok. roku pracował jako wolontariusz w Klinice Chirurgicznej M. Wołkowicza w Kijowie, potem, jako stypendysta rządowy, został lekarzem w siole Siemijarce, obwodzie semipałatyńskim w zachodniej Syberii. Podczas pierwszej wojny światowej, powołany do wojska w stopniu kapitana lekarza, przez półtora roku przebywał w gub. tobolskiej, wreszcie osiedlił się w Omsku, gdzie obok pracy wojskowo-lekarskiej zajął się okulistyką i wykonywał szereg drobniejszych operacji ocznych. Zetknąwszy się z wygnańcami polskimi na Syberii, przez pewien czas był wiceprezesem, potem prezesem Polskiego Tow. Pomocy Ofiarom Wojny.
W maju 1918 wrócił M. do kraju; został wolontariuszem w Instytucie Oftaltnicznym w Warszawie u W. Kamockiego pod bezpośrednim kierunkiem K. Beina. Przez pewien czas w l. 1918–19 był asystentem w Zakładzie Anatomii Patologicznej Uniw. Warsz. u J. Hornowskiego. W marcu 1919 powołany został do wojska i jako kapitan lekarz wysłany do Francji do armii gen. J. Hallera. Tam przez 3 miesiące poznał pracę Kliniki Okulistycznej w Paryżu. Wróciwszy do kraju, pracował rok z przerwami na Oddziale Okulistycznym Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie u W. Chodorowskiego, potem R. Sobańskiego, później przez kilka miesięcy był kierownikiem oddziału ocznego w Szpitalu Okręgowym w Grodnie. W styczniu 1921 wyreklamowany z wojska przez K. Noiszewskiego, kierownika Kliniki Okulistycznej Uniw. Warsz., objął pracę na jego klinice, przechodząc kolejno stopnie asystenta młodszego, starszego, p. o. adiunkta i adiunkta. Jednocześnie przez półtora roku pracował w Zakładzie Anatomii Prawidłowej Uniw. Warsz. u E. Lotha i w Zakładzie Anatomii Patologicznej u Hornowskiego, potem L. Paszkiewicza. Doktorat medycyny uzyskał 19 V 1923 na podstawie pracy Przyczynek do anatomii patologicznej jaskry („Klinika Oczna” 1923). T. r. wysłany przez Uniw. Warsz. spędził 6 tygodni w Klinice Ocznej F. Lagrange’a w Bordeaux (Sprawozdanie w „Klinice Ocznej” 1923). W r. 1924 zwiedzał kliniki oczne w Pradze Czeskiej, Wiedniu, gdzie u H. Laubera studiował zasady mikroskopii żywego oka, i w Zurychu.
W kwietniu 1926 habilitował się z nagrodzonej w r. 1924 przez Tow. Lekarskie Warszawskie na Konkursie im. W. Koczorowskiego pracy pt. Badania kliniczne i anatomo-patologiczne nad zmianami w oczach w zapaleniu nerek (W. 1925). Odtąd przez szereg lat wykładał Podstawowe sposoby badania narządu wzroku. Po odejściu Noiszewskiego na emeryturę objął zastępczo (1 X 1929 – 31 XII 1931) katedrę i wykłady okulistyki oraz rozbudował Klinikę Oczną w pawilonie IV Szpitala Św. Ducha, uczestniczył też w wykładach dokształcających dla lekarzy, organizowanych przez Wydział Lekarski Uniw. Warsz., Państwową Szkołę Higieny, Czerwony Krzyż, Polskie Tow. Eugeniczne i in. M. został 16 IX 1933 mianowany profesorem tytularnym okulistyki na Wydziale Lekarskim Uniw. Warsz., a 16 XII 1934 drogą konkursu został dyrektorem Instytutu Oftalmicznego. Opuścił Klinikę i kierował Instytutem do kwietnia 1945. We wrześniu 1939 jako lekarz pełnił obowiązki kierownika oddziału ocznego Szpitala Ujazdowskiego. Podczas okupacji brał udział w tajnym nauczaniu studentów Szkoły J. Zaorskiego i Uniw. Ziem Zachodnich. W l. 1941–2 wykładał optykę okulistyczną, w l. 1943–4 dzieje okulistyki, które opracował na podstawie zbiorów bibliotek Instytutu i Polskiego Tow. Okulistycznego. Podczas powstania 1944 r. pracował w Instytucie, który ewakuował we wrześniu do Milanówka, potem Grodziska.
Do Warszawy wrócił wiosną 1945. Wybrany 24 III 1945 i mianowany 23 II 1946 profesorem nadzwycz. okulistyki i dyrektorem Kliniki Ocznej Uniw. Warsz., prowadził ją aż do 31 VIII 1959, do przejścia na emeryturę. Profesorem zwycz. został 29 XI 1956. Na Klinice wytworzył atmosferę twórczej pracy, wykształcił wielu doktorów i docentów, organizował kursy dla praktyków i pisał prace dydaktyczne. Od r. 1947 współpracował z Polskim Komitetem Normalizacyjnym w komisjach ustalających normy z zakresu optyki i okulistyki. Począwszy od r. 1921 brał czynny udział we wszystkich zjazdach okulistów polskich, w wielu zjazdach okulistów słowiańskich, francuskich, brytyjskich, niemieckich i w kongresach okulistycznych międzynarodowych. Był członkiem Polskiego Tow. Okulistycznego (1920), wieloletnim prezesem Zarządu Głównego i oddziału warszawskiego, członkiem honorowym (1960) Tow. Lekarskiego Warszawskiego (1925) i jego sekretarzem stałym (od r. 1947); członkiem honorowym Polskiego Tow. Lekarskiego; członkiem korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego (1946), rzeczywistym (1952) i przez 2 lata członkiem zarządu jako sekretarz sekcji lekarskiej; członkiem Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (od 1947); członkiem towarzystw okulistycznych: francuskiego (1925), brytyjskiego (1948), jugosłowiańskiego; członkiem honorowym – czechosłowackiego (1936), bułgarskiego (1936) i francuskiego (1973); należał do Międzynarodowej Federacji Tow. Okulistycznych. Na Międzynarodowym Zjeździe Okulistycznym w Kairze wybrany został od r. 1937 Delegatem Polski w Międzynarodowym Tow. Walki ze Ślepotą i w r. 1939 uczestniczył w Zjeździe Komitetu Międzynarodowego do walki ze ślepotą i jaglicą w Londynie. Był sekretarzem redakcji organu Towarzystwa: „Klinika Oczna” (od r. 1923), redaktorem naczelnym (1931–70), redaktorem honorowym (1970–4).
M. pozostawił po sobie ogromny dorobek piśmienniczy przekraczający 250 pozycji, nie licząc dziesiątek ocen. Publikował już od r. 1920. Zajmował się anatomią, anatomią patologiczną, patologią, rozpoznawaniem, leczeniem i zapobieganiem chorobom narządu wzroku. Szczególnie interesował się jaskrą, zaćmą, zapaleniem błony naczyniowej, gruźlicą, jaglicą, kiłą, zapaleniem współczulnym oka, zapaleniem gośćcowym tęczówki, chorobami pasożytniczymi, odwarstwieniem siatkówki, urazami i ciałami obcymi w oku, zezem. Zajmował się chorobami oczu w wieku szkolnym, chorobami zawodowymi narządu wzroku, higieną i ochroną narządu wzroku. Propagował metody badania w okulistyce. Wykrywał powiązania pomiędzy zmianami w narządzie wzroku a zmianami w układzie moczowym, nerwowym, pokarmowym, krążenia, wegetatywnym, w chorobach nosa, ogólnych i zaburzeniach endokrynologicznych. Zajmował się dziedzicznością w okulistyce, lecznictwem doraźnym, lecznictwem chirurgicznym, antybiotyko- i sulfonamidoterapią, orzecznictwem okulistycznym, optyką okulistyczną, historią okulistyki polskiej i światowej. Interesując się także biografistyką, był autorem artykułów dla „Polskiego Słownika Biograficznego”. Badał znaczenie dietetyki i sportu dla narządu wzroku. Ogłaszał prace w języku polskim, francuskim, włoskim, niemieckim i angielskim. Był autorem wielu rozdziałów okulistycznych w wydawnictwach zbiorowych przeznaczonych dla lekarzy i dla personelu średniego.
M. napisał lub przetłumaczył szereg książek. Już w r. 1921 przetłumaczył z angielskiego N. B. Harmana „Krótki podręcznik chorób ocznych” (W. 1921). Ogłosił Atlas anatomii patologicznej oka (Wil. 1927, z J. Szymańskim), Jaskra i zaćma (Kr. 1930, 2. wyd. pt. Zapalenie błony naczyniowej, jaskra i zaćma, W. 1950), Higiena i ochrona narządu wzroku (W. 1936, nagrodzona w r. 1937 z funduszu F. Sommera przez Tow. Lekarskie Warszawskie), Rys dziejów okulistyki w Polsce (W. 1948), Dzieje Instytutu Oftalmicznego (W. 1948), Optyka okulistyczna (W. 1950, nagrodzona przez Polską Akademię Umiejętności), Okulistyka. Podręcznik dla studentów i lekarzy (W. 1951), Choroby oczu. Leczenie i zapobieganie (W. 1951, 2. wyd. W. 1954), Oko a układ nerwowy (W. 1956), Jaskra (W. 1956); tłumaczył na język rosyjski B. Kozłowskiego „Iconographia ophthalmologica” (W. 1963), uczestniczył w tłumaczeniu na język polski F. H. Adlera „Fizjologii oka” (W. 1968); napisał Optykę okulistyczną w obliczeniach (W. 1971) i Dzieje okulistyki (W. 1972). Obchodził jubileusz 40-lecia pracy lekarskiej i naukowej w r. 1953 i 80-lecia urodzin w r. 1968. Z tej okazji odbyły się uroczyste posiedzenia Polskiego Tow. Okulistycznego, a w r. 1968 rektor wręczył jubilatowi medal 100-lecia Szkoły Głównej. Posiadał odznaczenia: Polska Swemu Obrońcy, Krzyż Jugosłowiański Św. Sawy IV st. (1931), Krzyż Walecznych, przyznany za bohaterską pracę w Szpitalu Ujazdowskim w r. 1939, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1953).
M. zmarł 19 II 1974, pochowany został 23 II na Powązkach. Pozostawił żonę Franciszkę z Migdalskich i córki: Zofię, laboranta rentgenowskiego, żonę Pawła Wrońskiego, prawnika, Halinę Danutę, redaktora w Państwowym Zakładzie Wydawnictw Lekarskich, Krystynę, inżyniera architekta, Irenę, lekarza dentystę, żonę Tadeusza Kłosa, architekta.
Fot. w: Melanowski W. H., Dzieje Instytutu Oftalmicznego, W. 1948 (życiorys, spis prac); – W. Enc. Powsz., (PWN); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Peretiatkowicz–Sobeski, Współczesna kultura pol., s. 159; Woźniewski Z., Polski Almanach Medyczny na rok 1956, W. 1957 s. 215; – Bałtruszajtys G., Samodzielni pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–1961, „Roczn. Uniw. Warsz.”, W. 1962 III 95; Dzieje uczelni medycznych w Warszawie, W. 1968 s. 344; Dziesięciolecie medycyny w Polsce Ludowej 1944–1954, W. 1956 s. 355; Jeżewska H., Prof. dr W. H. Melanowski, „Arch. Hist. Med.” T. 37: 1974 nr 2 s. 223–38 (fot., spis prac z historii medycyny); Manteuffel T., Uniwersytet Warszawski w latach 1915/16–1934/5. Kronika, W. 1936 s. 146; Ostrowska T., W. H. Melanowski 1888–1974, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” R. 19: 1974 nr 4 (fot., spis prac z historii medycyny); – „Arch. Hist. Med.” T. 19: 1948 s. 329; „Klinika Oczna” R. 28: 1958 nr 3 s. 237–8 (fot., życiorys), R. 43: 1973 nr 4 (fot.); „Książka Med.” 1956 sierpień s. 13 (życiorys); „Roczn. Lek. Rzpltej Pol.” (W.) 1936 s. 1193, 1227, 1229, 1231, 1311, 1688, 1938 s. 720; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 39: 1946, W. 1947 s. 10, 57–61 (życiorys i spis prac), R. 45: 1952 s. 6, 20; „Służba Zdrowia” R. 5: 1953 nr 16 s. 2 (fot.); „Wiad. Pol. Komitetu Normalizacyjnego” R. 19: 1951 nr 9 s. 685; – Nekrologi i wzmianki o zgonie z r. 1974: „Głos Koszaliński” nr 52, „Polityka” nr 9, „Przekrój” nr 1508, „Służba Zdrowia” nr 9, „Stolica” nr 12, „Trybuna Ludu” nr 52, „Życie Warsz.” nr 44, 45, 46, 48; – Akta Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej T. 289 (fot.); – Dokumenty w posiadaniu córki Haliny Danuty Melanowskiej i jej informacje.
Teresa Ostrowska