Stendera Władysław Jan Antoni, pseud. i krypt.: Pirat, Gwidon (1925–2000), żołnierz Armii Krajowej, dyrektor Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Nowym Sączu, działacz turystyczny.
Ur. 1 VI w Ostrowie Wpol., był jedynym dzieckiem Antoniego, ślusarza, oraz Marii Magdaleny z Grzesiaków.
Od r. 1936 uczył się S. w Państw. Ogólnokształcącym Gimnazjum i Liceum Męskim w Ostrowie Wpol.; należał wtedy do drużyny harcerskiej im. Tomasza Zana. Po wybuchu drugiej wojny światowej przerwał naukę i pracował od 21 VII 1940 jako robotnik budowlany w firmie «Kirasch», a od 7 V r.n. jako spawacz w Warsztatach Wagonowych, gdzie był zatrudniony również jego ojciec. Wciągnięty do pracy konspiracyjnej przez swego drużynowego Mariana Kajfasza, zajmował się rejestracją pociągów i transportów niemieckich, przeszedł też szkolenie wojskowe i sanitarne. W r. 1943 wyjechał z Ostrowa Wpol. do Nowego Sącza, gdzie wcześniej przeniesiono służbowo jego ojca; od 6 VIII t.r. pracował tam na stanowisku spawacza w Warsztatach Wagonowych «Ostbahn». Włączył się w działalność konspiracyjną placówki AK «Nurt». Dn. 13 IV 1944 został aresztowany przez Gestapo i osadzony w nowosądeckim więzieniu śledczym; 27 IV t.r. przetransportowano go do więzienia w Tarnowie. Dn. 3 V opublikowano w formie obwieszczenia orzeczony zaocznie na S-ę wyrok śmierci, wydany przez Sąd Doraźny Sicherheitspolizei (Sipo) i Sicherheitsdienst (SD) w okręgu krakowskim. Dzięki pomocy strażnika więziennego, Jana Kroczka z Przyszowej, zbiegł 26 VII z więzienia i ukrył się w podtarnowskich Filipowicach, w domu kierownika miejscowej szkoły; po dziesięciu dniach został stąd przeprowadzony do placówki AK «Łąka» we wsi Łomnica w Beskidzie Sądeckim. Wstąpił tam do oddziału partyzanckiego Juliana Zubka, pseud. Tatar (9. komp. 3. baon 1. Pułku Strzelców Podhalańskich AK).
Po zakończeniu drugiej wojny światowej wrócił S. do Ostrowa Wpol., gdzie w l. 1945–6 pracował w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego na stanowisku najpierw starszego kancelisty, a potem asystenta. Równocześnie kontynuował naukę w gimnazjum i po zdaniu tzw. małej matury został skierowany w r. 1946 jako stypendysta Min. Komunikacji do Krakowa na studia na Wydziałach Politechnicznych Akad. Górniczej (od r. 1949 Akad. Górniczo-Hutnicza). W r. 1947 został członkiem Oddziału «Beskid» Polskiego Tow. Tatrzańskiego (od r. 1950 PTTK) w Nowym Sączu; wytyczał i znakował nowe szlaki turystyczne (wraz z przyszłą żoną, Kazimierą Słobodzian), uzyskał uprawnienia przodownika Górskiej Odznaki Turystycznej i prowadził społecznie wycieczki górskie. Od 1 VII 1951 pracował jako technik mechanik w Zarządzie Budowlano-Montażowym Nr 1 Krakowskiego Zjednoczenia Wodno-Inżynieryjnego Budownictwa Przemysłowego. W r. 1952 uzyskał dyplom inżyniera mechanika oraz magistra nauk technicznych; przeniósł się wtedy do Nowego Sącza, gdzie został zatrudniony w Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego (ZNTK). Wybrany w r. 1953 na drugiego wiceprezesa Oddziału PTTK «Beskid» w Nowym Sączu, przyczynił się do otwarcia t.r. w Beskidzie Sądeckim schroniska na Hali Łabowskiej, a w l. 1954–8 do wybudowania schroniska na Prehybie (Przehybie). Dn. 24 IV 1955 został prezesem Oddziału PTTK «Beskid» i sprawował tę funkcję do śmierci. Od t.r. należał do PZPR (do jej rozwiązania w r. 1990). Dn. 23 XI 1956 został wybrany na członka Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Nowym Sączu, w którego składzie pozostał do końca kadencji w r. 1958. Był w tym okresie współtwórcą tzw. eksperymentu sądeckiego (częściowe wyłączenie gospodarki lokalnej z centralistycznego planowania). W l. 1958–9 pełnił funkcję dyrektora Miejskiego Przedsiębiorstwa Remontowo-Budowlanego w Nowym Sączu; przyczynił się do uruchomienia stanicy wodnej w Znamirowicach nad Jeziorem Rożnowskim, schroniska «Pod Roztoką» w Rytrze, «Zielonego Domku» na Obidzy, a w Nowym Sączu hotelu turystycznego oraz Biura Obsługi Ruchu Turystycznego (w kamienicy przy Rynku). Pod jego redakcją ukazał się „Informator Ziemi Sądeckiej” (Nowy Sącz 1960). W l. 1960–2 był członkiem Prezydium Zarządu Głównego PTTK. Od r. 1963 pełnił funkcję zastępcy dyrektora ZNTK, od 1 VII 1967 był p.o. dyrektorem Zakładu, a od 1 VIII 1968 – dyrektorem. W l. sześćdziesiątych i siedemdziesiątych przewodniczył Komisji Kultury Fizycznej, Sportu, Turystyki i Wypoczynku Komitetu Powiatowego (od r. 1975 Wojewódzkiego) PZPR w Nowym Sączu. W r. 1975 został prezesem Zarządu Wojewódzkiego PTTK, a w l. 1978–86 był członkiem Wojewódzkiej Rady Narodowej tamże. Dn. 31 XII 1981 przeszedł na wcześniejszą emeryturę w ZNTK. Był wiceprzewodniczącym Komisji PTTK ds. Parków Narodowych, a przez dwie kadencje w l. 1985–8 i 1988–91 Rady Tatrzańskiego Parku Narodowego; działał też na terenie parków narodowych w Gorcach i Pieninach. Od r. 1988 zasiadał w nowosądeckiej Radzie Turystyki i Wypoczynku Komitetu ds. Młodzieży i Kultury Fizycznej. W r. 1989 otrzymał tytuł członka honorowego PTTK. Od r. 1990 był prezesem Rady Nadzorczej Fundacji im. Polskiego Tow. Tatrzańskiego. Z jego inicjatywy powołano Forum Karpackich Oddziałów PTTK, którego w r. 1992 został prezesem. Od r. 1993 był też prezesem Rady Nadzorczej spółki PTTK Schroniska i Hotele «Karpaty». W r. 1995 nadano jego imię schronisku PTTK na Hali Łabowskiej. S. zmarł 30 III 2000 w Nowym Sączu, został pochowany 3 IV na tamtejszym cmentarzu komunalnym. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1969), Krzyżem AK (1970), Orderem Sztandaru Pracy II kl. (1976), a także wyróżniony Nagrodą Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki (1978), Nagrodą II st. Przewodniczącego Głównego Komitetu Turystyki (1985), Nagrodą I st. Prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki (1993), został też wpisany do Księgi Honorowej Zasłużonych dla M. Nowego Sącza (1989).
S. był dwukrotnie żonaty; w pierwszym małżeństwie zawartym 15 IV 1950 z Kazimierą Słobodzian (1923–1974), nauczycielką, działaczką turystyczną, miał dwie córki: Annę Marię (ur. 1952) i Magdalenę (ur. 1955), psychologa. Powtórnie ożenił się 24 XII 1985 z Krystyną Anną Tyrkiel, kierowniczką ośrodka wczasowego.
Leśniak J., Leśniak A., Encyklopedia sądecka, Kr. 2000; Lubasiowa W., Bibliografia ziemi sądeckiej, Nowy Sącz 1966; – Aleksander R., Dzieje kultury fizycznej i turystyki w Nowym Sączu, Nowy Sącz 1994; Ciepły S., Złota jesień, „Dunajec” R. 6: 1985 nr 7 s. 10; Dąbrowa-Kostka S., Hitlerowskie afisze śmierci, Kr. 1983; Dzieje miasta Nowego Sącza, Kr. 1996 III; Gordon A., Tam, gdzie chłopcy od Tatara, „Poznaj swój kraj” R. 32: 1989 nr 1 s. 12–13; Kowalski K., Góral z wielkopolskich nizin, „Gaz. Ostrowska” 1997 nr 41 s. 13; Leśniak J., Władysław Stendera. Żołnierz, kolejarz, turysta, „Dzien. Pol.” 2000 nr 78 dod. nowosądecki; Łaniewski J., Bohaterowie są zapracowani, „Walka Młodych” 1969 nr 14 s. 8–9; Molendowicz W., Lista nieobecnych. Najbardziej znane postacie regionu, jakie odeszły pomiędzy listopadem 1999 a listopadem 2000 r., „Gaz. Krak.” 2000 nr 255 dod. nowosądecki; Muszyńska M., Stenderówka, „Sygnały” R. 35: 1984 nr 26 s. 3; Pieczkowski J., Na gruzach marzeń, Nowy Sącz 2004 s. 194, 197, 207, 215, 246–9, 251; tenże, Po trzydziestu latach, „Dunajec” R. 9: 1988 nr 18 s. 11; Roszko J., Dyrektor Stendera, „Nasza Ojczyzna” 1970 nr 11 s. 6–7, 11 (fot.); tenże, Jak na Zawiszy. Reportaże z Sądecczyzny, Kr. 1971 s. 37, 88–93; Steinhauf J., Ucieczka z listy skazańców, „Dzien. Pol.” 1966 nr 144 s. 5, 7; Szeliga P., Po lasach chodził z „Tatarem”, „Gaz. Krak.” 1997 nr 88 dod. nowosądecki; Szoska W., Ludzie PTTK „Beskid”. Władysław Stendera, tamże R. 46: 1994 nr 20; tenże, Władysław Stendera patronem schroniska na Łabowskiej Hali, „Echo «Beskidu»” 1995 nr 2; Wideł J., Władysław Stendera na swym szlaku, „Dzien. Pol.” 1997 nr 76 s. 22 dod. nowosądecki; Wójcik W. A., Władysław Jan Antoni Stendera, „Wierchy” R. 69: 2003; – Lebdowiczowa M., Na Łabowskiej Hali poczuliśmy się wolnymi ludźmi, „Znad Popradu” R. 5: 1995 nr 6 s. 5–6 (wywiad ze S-ą); Zubek J., „Tatar”, Ze wspomnień kuriera, Kr. 1988; – „Dunajec” R. 7: 1986 nr 42; „Echo «Beskidu»” 2001 nr 2 s. 8–9; „Gościniec” R. 22: 1990 nr 1 s. 6; „Roczn. Sądecki” R. 4: 1960 (rec. „Informatora Ziemi Sądeckiej”); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Echo «Beskidu»” 2000 nr 1 (A. Matuszczyk, W. Szoska), „Gaz. Górska” 2000 nr 2 (W. Szoska), „Gaz. Krak.” 2000 nr 78 dod. nowosądecki (J. Wideł), „Gaz. Wyborcza” 2003 nr 47 dod. krak. (K. Kowalski), „Roczn. Sądecki” R. 29: 2001 (Z. Mordawski), „Wierchy” R. 66: 2000 ([W. A. Wójcik]), „Znad Popradu” R. 11: 2000 nr 5 (fot.); – Arch. paraf. rzymskokatol. p. wezw. św. Stanisława w Ostrowie Wpol.: Księga chrztów 1925, poz. 445; Arch. paraf. rzymskokatol. p. wezw. Matki Bożej Niepokalanej w Nowym Sączu: Księga zmarłych, t. II, poz. 26; Arch. Politechn. Krak. w Kr.: sygn. S. 418/52/74 (teczka osobowa S-y); – Informacje i mater. żony, Krystyny Stenderowej z Piwnicznej Zdroju.
Wiesław A. Wójcik