Jordan Władysław (1819–1891), spiskowiec, uczestnik walk 1846 i 1848/9, pułkownik wojsk tureckich, agent Czartoryskiego na Wschodzie. Pochodził z rodziny Jordanów z Zakliczyna. Ur. w Tuchowie (?), syn Ludwika, majora Wojsk Polskich, i Apolonii z Milewskich. Ukończył szkołę średnią w Krakowie w r. 1836 i do r. 1839 był studentem Wydziału Prawa Uniw. Krak. Wziął udział w spisku poprzedzającym powstanie 1846 r. jako jeden z prawicowych działaczy i on to w porozumieniu z Komitetem Poznańskim przyczynił się do usunięcia E. Dembowskiego z Galicji zachodniej na jesieni 1845 r. Był w samym centrum przygotowań powstańczych, jako bliski współpracownik J. Tyssowskiego. Brał udział w walkach w Krakowie 22 II 1846 r., jako dowódca oddziału, i został ranny. Razem z dyktatorem opuścił 3 III Kraków i przeszedł granicę pruską. Przez Wrocław, gdzie się spotkał ze swoim młodszym bratem Zygmuntem, udał się do Paryża. Tam dał inicjatywę do stworzenia szkoły wojskowej, którą prowadził gen. W. Chrzanowski. Od tego czasu związał się z Hotelem Lambert.
Na wiadomość o rewolucji marcowej 1848 r. wrócił do kraju i w Słupi pod Mysłowicami brał udział w organizowaniu oddziału powstańczego. Potem zapewne udał się do powstania wielkopolskiego, a po jego upadku przybył do Krakowa, gdzie z bratem Zygmuntem pracował, przy poparciu Adama Potockiego, w czasopiśmie „Jutrzenka”, nim stała się ona organem bardziej rewolucyjnym. Po wystąpieniu z redakcji „Jutrzenki” nosili się Jordanowie z myślą założenia własnego organu prasowego w Krakowie, reprezentującego ideologię konserwatywną. Ale w Hotelu Lambert, do którego zwracali się o poparcie i fundusze, nie miano jeszcze do nich dostatecznego zaufania. Toteż po wybuchu wojny 1848 r. na Węgrzech obaj tam podążyli. J. został adiutantem J. Bema i był przy nim w czasie zamachu (9 XI). Z polecenia Bema pojechał w listopadzie, przekradając się przez Karpaty i Kraków, do Paryża, aby werbować wyższych oficerów polskich do armii węgierskiej. On to skłonił gen. H. Dembińskiego do przyjazdu na Węgry. Po powrocie na Węgry J. pełnił nadal funkcje adiutanta Bema i brał udział w pracach związanych z próbą organizowania legionu polskiego w Beszterce. W sierpniu 1849 r. walczył w dywizji generała Kazinczy’ego, a po jego kapitulacji przyłączył się do oddziałów dalej walczących i wraz z nimi przeszedł do posiadłości tureckich. Pod koniec kampanii został mianowany majorem. W czasie pobytu w Turcji zbliżył się wraz z bratem Zygmuntem do W. Zamoyskiego, z którym pozostawał w ścisłych stosunkach aż do jego śmierci. Dzięki poparciu generała Dembińskiego, poprzez M. Czajkowskiego, udało mu się wstąpić do armii tureckiej, gdzie wkrótce otrzymał nominację na pułkownika sztabu generalnego. Od chwili przejścia granicy tureckiej zaczęły się zatargi J-a z innymi polskimi emigrantami, szczególnie demokratami. Zrażał ich sobie gwałtownym usposobieniem i zarozumiałością i jedynie pomocy brata Zygmunta, znacznie zręczniejszego i odważniejszego, zawdzięczał możliwość politycznego działania. W czasie wojny 1853–6 był ściśle związany z agencją A. J. Czartoryskiego i gen. Zamoyskim. W r. 1854 J. był przy sztabie armii tureckiej działającej pod Kars. Po rozwiązaniu dywizji polskiej Zamoyskiego J. miał jako oficer turecki opiekować się projektowaną kolonią b. żołnierzy polskich w Tesalii.
Od końca 1857 r. pełnił funkcję głównego agenta Czartoryskiego na Wschodzie. Podlegały mu wszystkie placówki Hotelu Lambert na Bałkanach oraz działania w Persji i na Kaukazie. Największą wagę przypisywał akcji kaukaskiej i jej poświęcał znaczną część będących w jego dyspozycji sił i środków. Potrafił sobie wyrobić mocną pozycję w tureckich sferach rządowych oraz wśród dyplomatów w Konstantynopolu. Jego stosunki z ambasadą francuską i angielską oraz wpływ na prasę stambulską ułatwiały mu akcję na rzecz koncepcji Hotelu Lambert. Natomiast stosunki z emigracją polską stale się pogarszały, szczególnie gdy pod koniec 1861 r. opuścił na stałe Konstantynopol brat Zygmunt, który mu we wszystkich działaniach wydatnie pomagał. W czerwcu 1860 r. rozpoczął J. propagandę unii w Bułgarii. Akcję tę traktował wyłącznie jako sprawę polityczną, a mianowicie jako próbę osłabienia wpływów rosyjskich. J. założył wraz z bułgarskim przywódcą narodowym D. Cankowem dziennik „Bułgaria”, który poświęcony był sprawie unii. Przekonawszy się wkrótce, że szanse powodzenia tej akcji maleją, stracił do niej zapał, w przeciwieństwie do swego głównego protektora na terenie paryskim, gen. Zamoyskiego, który, jak i inni działacze ultramontańscy, traktował tę sprawę jako zagadnienie przede wszystkim religijne. Na początku 1862 r. starał się J. nawet o stworzenie odrębnego patriarchatu prawosławnego dla Bułgarii, ale Hotel Lambert sprzeciwił się temu. Jako agent W. Czartoryskiego miał J. pieczę nad kolonią polską w Adampolu, ale w tej sprawie, podobnie jak w sprawach unii bułgarskiej, popadł w ostre zatargi z lazarystami, którzy byli prawnymi właścicielami Adampola. W lecie 1862 r. stosunki J-a z emigracją tak się zaostrzyły – podpalono mu nawet dom – że Hotel Lambert postanowił w czerwcu t. r. odwołać J-a z placówki stambulskiej. Na jego miejsce przysłano gen. F. K. Breańskiego, ale J. nie dał się usunąć. Przy poparciu brata Zygmunta, Zamoyskiego, a w niemałym stopniu i Witolda Czartoryskiego, którego J. umiał sobie zjednać w czasie pobytu księcia w Konstantynopolu, doprowadził do tego, że Breański opuścił Stambuł.
Pod jesień 1862 r. zjawił się w Stambule wysłannik A. Hercena W. J. Kelsiev, dla działania wśród raskolników w Dobrudży. Z ich atamanem J. A. Gonczarowem pozostawał J. w ścisłych stosunkach. Kelsiev miał też wraz z J-em prowadzić propagandę w wojsku rosyjskim na Kaukazie, dokąd przez agentów J-a wysłano druki hercenowskie. W tym czasie J. przewidywał wprawdzie upadek państwa ottomańskiego, ale nie miał złudzeń, aby państwa słowiańskie, które by powstały na jego gruzach, miały żywić dla Polski sympatię. Natomiast pod wpływem Kelsieva J. liczył na rychły wybuch rewolucji w Rosji i w związku z tym propagował myśl, aby poprzez Kaukaz i Don współdziałać w przygotowaniach ruchu rewolucyjnego, który by, wg koncepcji J-a, miał rozbić jedność państwa carskiego.
Po wybuchu powstania 1863 r. J. rozpoczął żywą działalność celem skłonienia Turcji do wojny z Rosją, ale kiedy się przekonał, że rząd turecki, zorientowany w rzeczywistym stanowisku mocarstw zachodnich, nie da się skłonić do akcji antyrosyjskiej, starał się propagować koncepcję, aby Turcja odstąpiła Austrii Bośnię i Hercegowinę, a sama szukała odszkodowania na terenie azjatyckim. Dlatego też wbrew polityce Rządu Narodowego nie popierał J. organizacji oddziału przeznaczonego na Podole, ale przede wszystkim zajął się wyprawą na Kaukaz. Pomysłem J-a był plan wyprawy na Odessę, która zrazu nie miała silniejszej obsady wojskowej. Z długich przygotowań, popartych finansowo przez Napoleona III, nic nie wyszło, ponieważ nie udało się zachować tajemnicy, nieodzownego warunku zaskoczenia słabego garnizonu odeskiego. Dn. 26 VI Rząd Narodowy mianował J-a agentem w Stambule, pomimo sprzeciwu demokratycznych działaczy przebywających wtedy w Turcji, oskarżających J-a, że nie poparł wyprawy Z. Miłkowskiego z Multan na Podole. W tym też czasie zajął się J. sprawą wojennej floty polskiej na Morzu Czarnym, co było w dużym stopniu prywatną imprezą W. Czartoryskiego i gen. Zamoyskiego, ale i ta akcja nie dała rezultatu. Jedynie wyprawa na Kaukaz, organizowana przez J-a, doszła do skutku pod dowództwem płka K. Przewłockiego.
Dn. 27 XI 1863 r. Rząd Narodowy odwołał J-a ze stanowiska agenta w Turcji, a na jego miejsce przysłał T. Okszę-Orzechowskiego. Równocześnie Rząd Narodowy wezwał J-a do kraju celem objęcia dowództwa oddziału. J. odmówił stawienia się pod pretekstem choroby, natomiast przez W. Czartoryskiego domagał się pewnych sum, jakie z własnej kieszeni wyłożył na wyprawę kaukaską. Po upadku powstania J. pozostał nadal w Konstantynopolu jako agent Czartoryskiego. W r. 1866 włączył się w akcję dyplomatyczną Hotelu Lambert przygotowującą sojusz austriacko-francuski, działał jednak głównie w Stambule. W lecie 1866 r. odbył podróż do Galicji, Węgier i Rumunii, nawiązując kontakty z politykami tych krajów oraz działaczami słowiańskimi na Bałkanach. Sugerował potrzebę pośredniczenia między Węgrami a Słowianami oraz Słowianami a Turcją. Wróciwszy we wrześniu t. r. do Stambułu, pragnął sprzedać swoją posiadłość – dom z ogrodem – i przenieść się do Galicji, chcąc działać w zaborze austriackim. Transakcja nie udała się i J. pozostał jeszcze długo w Turcji.
W następnych latach był w ciągłych rozjazdach między Paryżem, Wiedniem i Stambułem. W Wiedniu kontaktował się nie tylko z politykami polskimi, ale z najwpływowszymi doradcami kanclerza F. Beusta, przez których starał się wpływać na rząd turecki, aby udzielał autonomicznych koncesji Słowianom. Natomiast polityków galicyjskich skłaniał do umiarkowania w walce o autonomię ze względu na zbliżającą się wojnę europejską. Na terenie stambulskim zwalczał zaciekle T. Okszę-Orzechowskiego i Sadyka-Paszę (M. Czajkowskiego). Prowadził ponadto operacje finansowe, korzystając z dawnych stosunków w ambasadzie francuskiej oraz nowych z ambasadą austro-węgierską. Śledził działania agentów rosyjskich, donosił o tym Czartoryskiemu oraz przesyłał korespondencje do „Correspondance du Nord-Est”, dla której zjednywał abonentów i korespondentów. Była to impreza Hotelu Lambert, stworzona właśnie dla poparcia akcji dyplomatycznej polskiej. W r. 1870 przyjął J. obywatelstwo austriackie i wszedł w jeszcze ściślejsze stosunki z ambasadą austro-węgierską; w r. 1871 pośredniczył w staraniach rządu tureckiego o pożyczkę w Wiedniu. Z drugiej strony, pomagał Konstantemu Czartoryskiemu w staraniach o koncesję kolejową w Turcji. W czasie wojny 1877/8 był głównym informatorem Czartoryskiego z terenu tureckiego. Kiedy ostatecznie opuścił Turcję, nie wiadomo. Zmarł 1 III 1891 r. w Wojniczu u swoich bliskich krewnych. Żonaty z Justyną z Piątkowskich, miał czterech synów (Eugeniusza, Zygmunta, Władysława i Bolesława) oraz córkę Joannę.
J. był jednym z wybitniejszych działaczy Hotelu Lambert w okresie między wojną krymską a wojną wschodnią 1877/8. W. Czartoryski uważał go za człowieka, któremu mógł najzupełniej ufać. J. Falkowski, przeciwnik arystokracji, poznawszy go w kampanii węgierskiej, oceniał go dodatnio: «od pierwszej chwili spostrzegłem, że nie był adiutantem dworakiem, że miał charakter niepodległy, trochę sceptyczny, trochę szyderski, lecz męski». Ci, którzy poznali go w latach późniejszych, stwierdzali: «Bez zdolności, powagi, przewrotny, znienawidzony od swoich…» (F. Sokulski). «Odznaczał się arogancją… był zarozumiałością wcieloną, zuchwałą, wyzywającą…» (Z. Miłkowski). Jego bardzo obfita spuścizna rękopiśmienna, znajdująca się w Archiwum Czartoryskich, dowodzi zarówno żywej inteligencji J-a, szerokich poglądów na aktualne zagadnienia polityczne, wykraczające niejednokrotnie poza ścisłe ramy skrajnego konserwatyzmu, któremu w zasadzie hołdował, ale równocześnie ukazuje go jako człowieka o trudnym charakterze i małej skrupulatności w sprawach pieniężnych.
Pol. Enc. Szlach.; Boniecki, IX 571–87; Uruski, VI 95–102; – Berg N. W., Pamiętniki o polskich spiskach i powstaniach 1831–1862, Kr. 1880 s. 98, 120, 127, 445; Dębicki L., Portrety i sylwetki z XIX stulecia, Kr. 1905 I 25, 339, II 89, 209; Gołemberski W., W. J., „Czas” 1891 nr z 24 III; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; tenże, Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848 r., Wyd. 3., W. 1960; Koberdowa I., Polityka Czartoryszczyzny w okresie powstania styczniowego, W. 1957; taż, Walka Czartoryszczyzny przeciwko sojuszowi polskich i rosyjskich rewolucjonistów w czasie powstania styczniowego, „Przegl. Hist.” zesz. specjalny „Z epoki Mickiewicza” 1956 s. 214 i n.; Kozłowski E., Gen. Józef Bem, W. 1958; tenże, Szkoła wojenna w Paryżu 1846–8, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1960 V 82 i n.; Lewak A., Dzieje emigracji polskiej w Turcji 1831–1878, W. 1935; Russjan L., Polacy i sprawa polska na Węgrzech w r. 1848/49, W. 1934; Tyrowicz M., Jan Tyssowski, W. 1930; Wereszycki H., Hotel Lambert i obóz Białych przed wybuchem powstania 1863, „Przegl. Hist.” T. 50: 1959 s. 514 i n.; tenże, Stosunki Hotelu Lambert z Hercenem i Bakuninem w przededniu powstania styczniowego, „Przegl. Hist.” T. 48: 1957 s. 234 i n.; Widerszal L., Bułgarski ruch narodowy 1856–1872, W. 1937; tenże, Sprawy kaukaskie w polityce europejskiej 1831–1864, W. 1934; – Biechoński T., Na obczyźnie i w kraju, „Bibl. Warsz.” 1914 t. 1 s. 303; Bułharyn J., Rys wojny węgierskiej w l. 1848–1849, Paryż 1852 s. 50, 157, 279, 335 i n.; Czartoryski W., Pamiętnik, W. 1960; Dębicki L., Z dawnych wspomnień 1846–1848, Kr. 1903 s. 38 i n.; Falkowski J., Wspomnienia z r. 1848, 1849, P. 1879 s. 97, 102, 111, 122, 127, 129, 136, 146, 162; Jenerał [W.] Zamoyski 1803–1868, P. 1910–30 IV–VI; Kalita K., Ze wspomnień, „Bibl. Warsz.” 1912 t. 4 s. 254; Kelsiev V., Ispoved’, Literaturnoe nasledstvo, Moskva 1941 XLI–XLII; Koźmian S., Rzecz o roku 1863, Wyd. 2., Kr. 1896 I 204, II 212, III 111; Kraków w r. 1846 w pamiętnikach F. S. Gawrońskiego i K. Girtlera, „Rocz. B. PAN w Kr.” R. 7/8: 1963 s. 257, 349 i n.; Mars L., Pamiętnik 1848–1853, Kr. 1908 s. 17, 25, 123; Miłkowski, Od kolebki przez życie, II, III; Polska działalność dyplomatyczna 1863–1864. Zbiór dokumentów pod red. A. Lewaka, W. 1937–63 I, II; Popiel P., Pamiętniki (1807–1892), Kr. 1927 s. 163 i n.; Sokulski F., W kraju i nad Bosforem, Wr. 1951; Steklov J., Pisma M. Bakunina k Kossilovskomu, „Letopisi marksizma” T. 5: 1928; Szyc J., Legiony polskie na Węgrzech, P. 1850 s. 52; Wysocki J., Pamiętnik, P. 1850 s. 35, 66, 103 i n., 148; – Główną podstawę archiwalną stanowią materiały w B. Czart., w dużej mierze wyzyskane w monografiach, które ukazały się po r. 1930; wyszczególniono rkp. wyzyskane specjalnie dla tego życiorysu: B. Czart.: rkp. 5362, 5436, 5451, 5471, 5567, 5568, 5590, 5592, 5594, 5595, 5652, 5653, 5664, 5689, 5694, Ew. 96, 962, 963, 969, 1019, 1166, 1167, 1168, 1170; Arch. UJ: rkp. SI. 418; – W kwerendzie archiwalnej częściowo pomagali J. Zdrada i J. Wszołek.
Henryk Wereszycki