Mech Władysław Józef, pseud. Adam Świder, Andrzej, Prawnik (1877–1929), działacz socjalistyczny i niepodległościowy, wojewoda wołyński. Ur. 30 III w miasteczku Końskie, w rodzinie osiadłego tu od niedawna aptekarza, był najstarszym z czworga dzieci Stanisława i Amelii z Paszkowskich. Do gimnazjum uczęszczał w Radomiu i Piotrkowie, gdzie w r. 1895 uzyskał maturę. Wstąpił na wydział przyrodniczy uniwersytetu w Petersburgu, lecz po roku przeniósł się na uniwersytet kijowski, na którym studiował prawo i medycynę. Obdarzony «wrzącym energią temperamentem, ambicją kierowania i władzy» (Sokolnicki), wkrótce stał się tu jednym z przywódców nielegalnej Korporacji Studentów Polaków, w której po odejściu tzw. żywiołów narodowych, tj. sympatyków endecji, ścierały się wpływy Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i Socjaldemokracji Królestwa Polskiego. Pod jego kierownictwem nastąpił szybki rozwój Korporacji, ale – zdaniem J. Bańkowskiego – «cała ta robota Mechowska była pozbawiona wszelkiej głębszej idei, była sztuczna i trąciła sprytem». M. dążył za wszelką cenę – i stopniowo udało mu się to osiągnąć – do umocnienia w organizacji wpływów PPS, której już wówczas był gorącym zwolennikiem. Był sekretarzem jednego z kół i członkiem Rady Korporacji, jej delegatem do ogólnoakademickiego tzw. Sojuznogo Soveta. Tak dalece związał się z tym środowiskiem, że potem uważano go za «kresowca». Odegrał kierowniczą rolę w zaburzeniach studenckich wywołanych samobójstwem kursistki M. F. Wietrowej (na skutek znieważenia jej w więzieniu), za co groziło mu wydalenie z uczelni. Gdy w związku z odsłonięciem w Warszawie pomnika A. Mickiewicza zorganizował w r. 1898 wiec studencki i wygłosił na nim płomienne przemówienie o duchu rewolucyjnym Mickiewicza, został po krótkim areszcie relegowany z uniwersytetu.
Studia kontynuował M. w Berlinie, a następnie w Wyższej Szkole Handlowej w Lipsku. Z Kijowem utrzymywał nadal kontakt, teraz już jako przedstawiciel PPS, gdyż w Berlinie wstąpił zaraz do sekcji Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich (ZZSP). W czasie studiów w Lipsku w r. 1900 założył sekcję powołanego w miejsce ZZSP Oddziału Zagranicznego PPS (OZ PPS) i zajmował się kolportażem wydawnictw partyjnych, występując pod pseud. Adam Świder. Nadal jednak szczególną aktywność wykazywał w ruchu młodzieżowym; wszedł do Związku Tow. Polskich w Niemczech «Unitas», później założył w Lipsku korporację «Concordia» i doprowadził do włączenia jej do Związku Postępowej Młodzieży Polskiej za Granicą. Latem 1901 M. złożył końcowe egzaminy i przeniósł się do Wiednia, gdzie po ukończeniu specjalistycznych kursów w zakresie ubezpieczeń społecznych pracował w banku. Działał tam w «Ogniwie» (Związek towarzystw kształcącej się młodzieży w Austrii), zajmował się kolportażem prasy PPS, w której też drukował własne korespondencje.
W sierpniu 1902 powrócił M. do Kijowa i został urzędnikiem Banku dla Handlu Zewnętrznego. Pochłonęła go znów działalność w Korporacji oraz w niepodległościowym Tow. Kresowym Politycznym, którego był jednym z założycieli. Równocześnie jako współzałożyciel emanacji tego towarzystwa, tzw. Uniwersytetu Latającego (działającego na Ukrainie), prowadził ożywioną działalność prelegencką w miastach prowincjonalnych. Zyskawszy szerokie oparcie w tych organizacjach, podjął M. działania w kierunku rozbudowy PPS; utworzył organizację inteligencką, powołał Kijowski Komitet Robotniczy i stanął na jego czele, obsługiwał też organizacje partyjne w Charkowie i Odessie. Centralny Komitet Robotniczy (CKR) na odbywającej się 16 i 17 XII 1903 w Mińsku konferencji mianował go swoim pełnomocnikiem w utworzonym wówczas okręgu kijowskim, a także – wg A. Próchnika – delegował go na Kongres II Międzynarodówki (14–20 VIII 1904 w Amsterdamie), w którym uczestniczył, być może, pod pseud. F. Ogiński.
W drugiej poł. 1904 r. zajął się M. organizowaniem transportów «bibuły» i broni, m. in. dostarczył transport broni na manifestację grzybowską w Warszawie, a w r. 1905 przybył do Warszawy, by włączyć się do walki rewolucyjnej. W ostrych tarciach wewnątrzpartyjnych między lewicą a prawicą partyjną (tzw. «starymi») stanął bezapelacyjnie po stronie «starych», w niektórych sprawach zajmował jeszcze bardziej skrajne niż oni stanowisko. Znalazło to m. in. wyraz w jego wystąpieniu na Radzie Czerwcowej (15–18 VI 1905 w Józefowie pod Warszawą), w której uczestniczył jako delegat organizacji kijowskiej; żądał wówczas separatyzmu wobec rewolucji w Rosji i dopiero w ostateczności głosował za kompromisową, jego zdaniem, rezolucją polityczną «starych». Prawdopodobnie wziął też udział w VIII Zjeździe PPS (12–23 II 1906 we Lwowie). Po powrocie do Królestwa współdziałał z Organizacją Bojową i na polecenie CKR kierował pracą komórki Wojskowo-Rewolucyjnej Organizacji Warszawskiego Okręgu Wojskowego. W sierpniu 1906 wziął udział w Konferencji Organizacji Bojowej PPS w Zakopanem i został przez nią powołany do sądu w sprawie zachowania się uczestników zamachu bombowego pod Milanówkiem, którzy nie udzielili pomocy rannemu W. Sławkowi.
W l. 1907–10 był jednym z najczynniejszych działaczy powstałej w wyniku rozłamu PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Jako gość uczestniczył w jej X (I) Zjeździe (3–11 III 1907 w Wiedniu). Wybrany tam do CKR przystąpił do pracy organizacyjnej w Warszawie i rozpoczął przygotowania do przeprowadzenia zaplanowanej jeszcze w Kijowie akcji wysadzenia soboru na pl. Saskim – symbolu carskiego panowania w Królestwie Polskim (nieoczekiwane przeszkody uniemożliwiły w ostatniej chwili jej realizację). Reprezentował PPS-Frakcję Rewolucyjną na międzypartyjnej naradzie zwołanej 22 IV 1907 w Warszawie dla położenia kresu walkom bratobójczym w Łodzi, a potem uczestniczył w przygotowaniu ogólnołódzkiej konferencji w tej sprawie. Wziął udział w Kongresie II Międzynarodówki (18–24 VIII 1907 w Stuttgarcie), nie wiadomo jednak, czy był tam oficjalnym przedstawicielem swojej partii. W każdym razie głosu w obradach nie zabrał. Jesienią 1907 wrócił na placówkę kijowską, aby pokierować pracą PPS na Ukrainie. W r. 1908 przechował i przerzucił do Galicji pieniądze zdobyte w czasie akcji pod Bezdanami. W rezultacie jego wysiłków organizacja kijowska PPS zgłosiła akces ideowy do Frakcji Rewolucyjnej i w połowie 1908 r. uformował się tam komitet lokalny tej partii. Ideą przewodnią działania M-a było rozwijanie samodzielnego polskiego ruchu politycznego i przygotowywanie go do walki z Rosją carską. Zwalczał wpływy lewicy w Korporacji i zdołał tam pozyskać licznych zwolenników, którzy później stanowili trzon Związku Walki Czynnej (ZWC) na Ukrainie.
Wyczerpany nerwowo przeniósł się M. w r. 1910 na stałe do Warszawy i poddał się leczeniu. Zaprzestał odtąd działalności w ruchu robotniczym; po powrocie do zdrowia związał się całkowicie z działalnością militarną J. Piłsudskiego i brał udział w pracy organizacyjnej ZWC. Po wybuchu wojny w r. 1914 brał udział z A. Śliwińskim w naradach w sprawie utworzenia na polecenie Piłsudskiego tajnego Rządu Narodowego w Warszawie (rząd miał powstać w myśl oświadczenia Piłsudskiego, lecz faktycznie była to mistyfikacja), następnie podjął w Kielcach pracę w Komisariacie Wojskowym tego nie istniejącego rządu. Gdy władze austriackie rozwiązały komisariaty, uczestniczył w tworzeniu powołanej do życia 5 IX 1914 z inicjatywy Piłsudskiego tzw. Polskiej Organizacji Narodowej i został jej komisarzem w Kielcach. M. in. brak zainteresowania ze strony społeczeństwa sprawił, że nie odegrał większej roli na tym stanowisku. Stopniowo wycofywał się z działalności politycznej, do początku 1917 r. współpracował jeszcze z Legionami, później był starszym referentem Tymczasowej Rady Stanu.
W niepodległej Polsce zajmował rozmaite wyższe stanowiska urzędnicze, m. in. był dyrektorem departamentu administracyjnego Min. Aprowizacji (przy czym w październiku 1920 został przydzielony czasowo do Komisji dla Spraw Oszczędności Państwowych). Przeszedł następnie do Min. Spraw Wewnętrznych; w czerwcu 1923 otrzymał nominację na starostę słupeckiego. Nieczynny właściwie w życiu politycznym, brał jedynie udział w zjazdach byłych członków Korporacji, manifestując tam swój niezmiennie wrogi wobec lewicy, także wobec Rosji Radzieckiej, stosunek. Po r. 1918 M. był członkiem loży wolnomularskiej. W dniach przewrotu majowego okazał wierność Piłsudskiemu, przeciwstawiając się przyłączeniu powiatów sąsiadujących z Poznańskiem do tego województwa, by nie dopuścić do wzmocnienia sił przeciwnych zamachowi. Dn. 28 VIII 1926 otrzymał stanowisko wojewody wołyńskiego. Niespodziewane odwołanie go stamtąd 9 VII 1928 – prawdopodobnie na skutek sporów kompetencyjnych z administracją centralną – i przesunięcie na mało znaczące stanowisko dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych stało się dla M-a ciężkim ciosem. Zmarł 15 III 1929 w Warszawie; pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m. in. Komandorią Orderu Polonia Restituta, pośmiertnie (19 XII 1930) Krzyżem Niepodległości. Był żonaty z Ewą Brok (należała wraz z nim do sekcji OZ PPS w Lipsku, a od maja 1902 w Wiedniu, używała wówczas pseud. Zośka); z małżeństwa tego miał córkę (imienia nie ustalono).
Kormanowa, Materiały do bibliografii 1866–1918; Księga życiorysów działaczy ruchu rewolucyjnego w Polsce, W. 1939 III 25–8; – Hass L., Rozwój organizacyjny wolnomularstwa w Polsce międzywojennej, Najnowsze Dzieje Polski. 1914–1939, W. 1969 XIV 95; Jabłoński H., Polityka PPS w czasie wojny 1914–1918 r., W. 1958; Ładyka T., PPS (Frakcja Rewolucyjna) w latach 1906–1914, W. 1972; Pobóg-Malinowski W., Akcja bojowa pod Bezdanami 26 IX 1908, W. 1933; tenże, Józef Piłsudski 1901–1908, W. 1935 II; Żarnowska A., Geneza rozłamu w PPS 1904–1906, W. 1965; – Pamiętnik Dr Juliana Bańkowskiego (Marka), W. 1934 s. 71; Sokolnicki M., Czternaście lat, W. 1936; Śliwiński A., Wspomnienia sprzed 20 lat, „Tyg. Ilustr.” 1934 s. 706; Trzciński W., Z minionych dni Polski podziemnej 1905–1918, W. 1937; – „Kur. Warsz.” 1929 nr 75 s. 27, 28, nr 77 (wyd. wieczorne) s. 10 (nekrolog), nr 79 (wyd. wieczorne) s. 7; „Niepodległość” T. 6: 1932, T. 8: 1933, T. 11: 1935, T. 16: 1937, T. 19: 1939 (Wierzejski W. K., Fragmenty z dziejów polskiej młodzieży akademickiej w Kijowie <1864–1920>, fot. po s. 436; toż…, T. 20: 1939 s. 171, 172); – AAN: Prez. Rady Min. Rkt 3 t. 8., Rkt 4 t. 13 k. 8, 249; Centr. Arch. KC PZPR: Arch. PPS 305/II/6 k. 25, 40, 305/IV/12 t. 8 k. 1–6 (informacje M-a z r. 1908 o stanie organizacji PPS-Frakcja Rewolucyjna w Rosji), 305/VII/27 t. 6 (listy M-a), 357/3 podt. 1 k. 53 (biografia M-a w mater. Inst. Badania Najnowszej Hist. Pol.); Centr. Arch. Wojsk.: Akta Krzyża Niepodległości t. 3; – Wyciąg z parafialnych ksiąg urodzin i chrztów sporządzony 13 V 1974 przez proboszcza Parafii św. Mikołaja w Końskich i Odpis aktu zgonu wydany 10 XI 1972 przez Urząd Stanu Cywilnego Warszawa-Żoliborz (w posiadaniu autorki).
Alicja Pacholczykowa