Prokesch Władysław Józef (1863–1923), dziennikarz, krytyk. Ur. 18 (19?) III w Krakowie (o rodzicach brak wiadomości, utracił ich P. w dzieciństwie).

P. uczęszczał w rodzinnym mieście do Gimnazjum Św. Jacka, gdzie w r. 1881 zdał maturę. W t. r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa UJ i uzyskał w r. 1887 absolutorium. Jeszcze jako student rozpoczął pracę dziennikarską, z początkiem r. 1886 ogłosił dłuższy artykuł Obawy przeludnienia w krakowskim „Przeglądzie Literackim i Artystycznym”. W t. r. zaczął pracować w redakcji „Nowej Reformy”, w której z czasem objął fotel recenzenta teatralnego, a następnie kierownictwo całego działu literacko-artystycznego. Pisał tu także o literaturze, malarstwie i muzyce. Współcześni widzieli w nim nie tyle krytyka, ile sprawozdawcę, który jako «typowy dziennikarz, mógł pisać o wszystkim, na niczym się specjalnie nie znając» (Stanisław Lam). Brak większych zdolności okupywał pracowitością, pisarzy zaś i artystów zjednywał łagodnością sądów i wyrozumiałością, a także uczynnością. Poza „Nową Reformą” współpracował z innymi pismami krakowskimi, np. ze „Światem”, a później z „Nowościami Ilustrowanymi”, pisywał również recenzje i korespondencje do prasy warszawskiej („Ateneum”, „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.”, „Kur. Warsz.”, „Świat”, „Tyg. Ilustr.”, „Wędrowiec” i in.) i do petersburskiego „Kraju”. Z upodobań literackich był P. tradycjonalistą, niechętnym modernizmowi – np. krytycznie oceniał w r. 1898 „Legendę” Stanisława Wyspiańskiego (z czasem jednak został jego entuzjastą). Zresztą słabo się orientował w nowych kierunkach artystycznych i – jak świadczy Alfred Wysocki – na terenie np. teatralnym «radził sobie w ten sposób, że wychodził skwapliwie po każdym akcie premiery do palarni i urządzał małe wywiady lub przysłuchiwał się rozmowom». Stał się przedmiotem kpin młodych artystów, był jedną z najczęściej wyśmiewanych postaci w redagowanym przez Adolfa Nowaczyńskiego czasopiśmie satyrycznym „Liberum Veto”, a później w kabarecie «Zielony Balonik». Szczególnie mu zapamiętano recenzję z prapremiery „Wesela” Wyspiańskiego (entuzjastyczną skądinąd), w której okazał całkowite niezrozumienie finału sztuki («wesoła, barwna sceneria weselna» przy dźwiękach oberka). Autorem tej recenzji, podpisanej przez P-cha („Nowa Reforma” 1901 nr 65) był prawdopodobnie szesnastoletni Michał Szczepkowski. W jego recenzjach ceniono wszakże «zupełną bezstronność» w sądach o aktorach (Klemens Bąkowski), a redagowany przezeń dział literacki „Nowej Reformy” stał otworem dla przedstawicieli Młodej Polski (drukowali tu np. Gustaw Daniłowski, Nowaczyński, Władysław Orkan, Antoni Potocki, Władysław Stanisław Reymont, Lucjan Rydel, Stefan Żeromski).

P. odznaczał się wielką ruchliwością, brał udział prawie we wszystkich zjazdach dziennikarzy polskich i słowiańskich, od r. 1912 był członkiem zarządu Syndykatu Dziennikarzy Krakowskich. W okresie 1890–1903 sekretarzował krakowskiemu Kołu Artystyczno-Literackiemu, czynnie uczestniczył w działalności wielu towarzystw, np. w Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa – w wydawanej przez nie „Bibliotece Krakowskiej” opracował „Wspomnienia mieszczanina krakowskiego z l. 1768–1807” Tomasza Krzyżanowskiego (1900) oraz ogłosił szkic Z dziejów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (1917), opublikował nadto kilka sylwetek twórców w wydawanej przez Księgarnię Jana Czerneckiego w l. 1911 i n. popularnej serii Współczesne Malarstwo Polskie. Próbował też sił w działalności przekładowej: oddzielnie wydał tłumaczenie dramatu holenderskiego pisarza H. Heyermansa „Ogniwa” (Lw. ok. 1905) oraz – wraz z Maciejem Szukiewiczem – tom nowel J. Vrchlickiego „Kolorowe szkiełka” (Kr. ok. 1914). Kultowi dla Adama Asnyka dał wyraz, opracowując (wraz z Ferdynandem Hoesickiem) i poprzedzając wstępem jego „Pisma. Wydanie zupełne” (W. 1916, przerwano na t. 3) oraz tomik z dwoma opowiadaniami „Wśród lasu. Opiekunowie” (Lw. 1923). W końcu r. 1911 urządzono P-owi jubileusz dwudziestopięciolecia pracy w „Nowej Reformie”. Pracował w niej do końca życia. Nie powiodła mu się próba wydania ambitnego «tygodnika ilustrowanego poświęconego literaturze, sztuce i sprawom społecznym» pt. „Wisła” (1912), który przestał wychodzić po kilkunastu numerach. Po wojnie P. znów stanął w szeregu przeciwników nowych prądów w sztuce, zwalczając formistów i futurystów. Od r. 1922 wykładał historię literatury polskiej w Miejskiej Szkole Dramatycznej w Krakowie. Zmarł w Krakowie 20 XI 1923 i został pochowany na cmentarzu Rakowickim.

Z małżeństwa (1895) z Władysławą z Kaczyńskich pozostawił P. trzech synów – m. in. Leszka, aktora występującego pod pseudonimem Rymsza (1905–1938) – oraz cztery córki.

Z początkiem lat trzydziestych przypomniał P-a Tadeusz Boy-Żeleński w cyklu artykułów wspomnieniowych zatytułowanych „Znaszli ten kraj? … (Cyganeria krakowska)”. Nakreślił jego wizerunek w sposób zjadliwy, pamfletowy jako «Kalibana» podwawelskiego środowiska artystycznego, jako krytyka odznaczającego się «absolutną ignorancją», którego «nicość (…) miała coś apokaliptycznego». Popularność i sugestywność tych wspomnień uczyniły z tak sportretowanego P-a figurę niemal przysłowiową. Po dłuższym dopiero czasie zaczęto kwestionować słuszność tych sądów, przypominano (Mieczysław Smolarski) zasługi P-a jako kierownika działu literackiego „Nowej Reformy”, a Witold Zechenter uznał go nawet za «tragiczną postać», krytyka «ośmieszonego w niebywały sposób», gdy – jak twierdził – w istocie wiele z tego, co napisał, «ma wartość i rangę».

Portret (medalion) P-a rzeźbił C. Makowski (reprod. „Świat” 1913 nr 12 s. 3); Karykatury P-a: rys. przez S. Kuczborskiego (1904, reprod. w: Weiss T., Legenda i prawda Zielonego Balonika, Kr. 1976), przez S. Rzeckiego (reprod. w: Żeleński T., Pisma, W. 1956 II), przez K. Sichulskiego (reprod. w: Żeleński T., O Krakowie, Kr. 1968), przez L. Wyczółkowskiego (reprod. tamże); – Nowy Korbut, XVI cz. 1 (bibliogr., wykaz pseudo- i kryptonimów); Lam S., Współcześni pisarze polscy, W. [1922]; Słown. Teatru Pol., (Rymsza Leszek); Stokowa M., Stanisław Wyspiański. Monografia bibliograficzna, w: Wyspiański S., Dzieła zebrane, Kr. 1967–8 XVI vol. 1–4; – Łempicka A., „Wesele” we wspomnieniach i krytyce, Wyd. 2., Kr. 1970; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; – Hoesick F., Powieść mojego życia, Wr. 1959 I–II; Kotarbińscy L. i J., Listy, W. 1978; Lam S., Życie wśród wielu, W. 1968; Miałem kiedyś przyjaciół… Wspomnienia o Kazimierzu Tetmajerze, Kr. 1972; Płoszewski L., Wyspiański w oczach współczesnych, Kr. 1971 I; Pollack K., Ze wspomnień starego dziennikarza warszawskiego, W. 1961; Prokesch W., [Listy do A. Mieszkowskiego], „Pam. Teatr.” 1980 nr 1 s. 86, 88–9; Smolarski M., Miasto starych dzwonów, Kr. 1960 s. 233–4; tenże, Wspomnienie o K. Irzykowskim, w: Klerk heroiczny, Kr. 1976; Solski L., Wspomnienia 1855–1954, Wyd. 2., Kr. 1961; Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazjum Św. Jacka w Krakowie za r. szk. 1881 (i poprzednie), Kr. 1881 (i poprzednie); Wysocki A., Sprzed pół wieku, Wyd. 3., Kr. 1974; Zapolska G., Listy, W. 1970 I–II; Zechenter W., Tragiczny symbol i niezmierna krzywda, „Słowo Powsz.” 1970 nr 301 s. 4; tenże, Upływa szybko życie, Wyd. 2., Kr. 1975 I–II; Żeleński T., Listy, W. 1972; tenże, O Krakowie, Oprac. H. Markiewicz, Kr. 1968 (podob., fot.); tenże, Pisma, W. 1956 II 43, 81–93, 389; – „Ilustr. Almanach Artyst.-Liter.” za r. 1911, Wyd. 2., Lw. 1911 s. 55 (fot.); „Nowa Reforma” 1911 nr 577 s. 2–3; „Świat” 1911 nr 52 (fot.); – Nekrologi z r. 1923: „Czas” nr 261 s. 3, nr 264 s. 2, „Nowa Reforma” nr 242 s. 2, nr 243 s. 2–3, nr 244 s. 2, nr 245 s. 2, nr 246 s. 2, nr 247 s. 2, „Nowości Ilustr.” nr 47 s. 10 (fot.), „Świat” nr 48 s. 23 (fot.) ; – Arch. UJ: S II–514 (418), WP II 200–201, 204–205, 208–209, 212–213, 215, 484 nr 108; B. Jag.: rkp 7300 k. 104 (Bąkowski K., Notaty biograficzne różnych krakowian), rkp. 8787 k. 62 (Szukiewicz M., Fraszki); IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara).

Rościsław Skręt