Serwatowski Władysław Józef (1873–1940), ziemianin, działacz gospodarczy i polityczny, poseł do Rady Państwa w Wiedniu, potem do Sejmu Ustawodawczego RP. Ur. 4 VII w Bucniowie w pow. buczackim, był synem Teodora Alfreda (zob.) i Henryki Stefanii Skarbek Kruszewskiej.

Szkołę średnią S. ukończył u jezuitów w Kalksburgu pod Wiedniem, maturę zdał w r. 1892 w wiedeńskiej Akademii Terezjańskiej. Po odbyciu jednorocznej służby w austriackim 2. p. ułanów (później, w r. 1895, ukończył jeszcze oficerską szkołę wojskową we Lwowie), rozpoczął studia prawnicze na Uniw. Lwow., skąd po dwu latach przeniósł się na uniwersytet w Wiedniu. Po ukończeniu prawa studiował przez dwa lata na wydz. rolniczym w wiedeńskiej Hochschule für Bodenkultur, ukończonym w l. 1898. Od t. r. zaczął gospodarować w Rajtarowicach (w pow. samborskim) – w majątku swego stryja Macieja Zenona (zob.). Ok. r. 1900 wyjechał na Podole, gdzie przejął od ojca majątek Jezierzany z folwarkiem Hrehorów w pow. buczackim, a w r. 1906 nabył od rodziny Lewickich-Siemińskich Złotniki w pow. podhajeckim.

Przez kilkanaście lat poprzedzających wybuch pierwszej wojny światowej S. udzielał się w instytucjach gospodarczych i społecznych. M. in. w Galicyjskim Tow. Gospodarskim we Lwowie był (1901–5) członkiem oddziału podolskiego i od r. 1912 członkiem Komitetu tego Towarzystwa; był członkiem: Rady Powiatowej w Buczaczu z grupy większych posiadłości (od r. 1904), Wydziału Okręgowego Galicyjskiego Tow. Kredytowego Ziemskiego we Lwowie (od r. 1906, detaksator od r. 1911), Wydziału Ligi Pomocy Przemysłowej we Lwowie (1906–8), Rady Nadzorczej Banku Melioracyjnego we Lwowie (od r. 1907), Wydziału Powiatowej Kasy Oszczędności w Buczaczu (od r. 1909, przewodniczący Dyrekcji Kasy od r. 1911), Rady Nadzorczej Związku Rolników dla zbytu produktów rolnych w r. 1912.

W r. 1911 został S. z ramienia konserwatystów wybrany w okręgu wiejskim Wiśniowczyk-Podhajce na posła do parlamentu austriackiego i pełnił tę funkcję do zakończenia wojny w r. 1918. Był także w l. 1913–14 posłem do Sejmu Krajowego, wybrany w I kurii w obwodzie tarnopolskim. Powołany 1 VIII 1914 do wojska austro-węgierskiego, S. służył do poł. 1918 r.; przydzielony do 2. p. ułanów austriackich, był komendantem uzupełnień wojennych na Węgrzech, potem w Dobromilu. Awansował z podporucznika na rotmistrza.

W momencie rozpadu Austro-Węgier S. wszedł w skład przejmującej w Galicji władzę Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie, utworzonej 28 X 1918, jako przedstawiciel Zjednoczenia Narodowego. Dn. 1 XI t. r., gdy w związku z obroną Lwowa wybrano Komitet Obywatelski, S. został obrany do Komitetu Zastępczego, powołanego na wypadek utraty swobody ruchów przez Komitet Obywatelski. W czasie listopadowych walk we Lwowie S. służył w Milicji Obywatelskiej.

W styczniu 1919 S. wszedł do Sejmu Ustawodawczego RP w okręgu wyborczym nr 60 (pow. sądowe: Buczacz, Monasterzyska, Wiśniowczyk i Podhajce) jako były poseł do parlamentu austriackiego (ponieważ wybory na tym terenie nie mogły się odbyć ze względu na sytuację wojenną). W Sejmie był członkiem Komisji: Likwidacyjnej, Skarbowo-Budżetowej i Wojskowej; należał do Klubu Narodowego Zjednoczenia Ludowego. Występował w Sejmie przede wszystkim w sprawie pomocy dla powiatów wschodnich Małopolski. M. in. 1 VIII 1919 (83 posiedzenie) jako sprawozdawca Komisji Budżetowej zgłosił wniosek, by uchwalić wyasygnowanie 235 mln koron dla uruchomienia gospodarstw rolnych; wniosek przyjęto bez głosowania. Podczas wyborów do Sejmu I kadencji w r. 1922 S. odmówił podania swej kandydatury, uważając, że w parlamencie winni pracować ludzie młodsi.

S. zajął się następnie gospodarowaniem w swoich majątkach. Oprócz Jezierzan i Złotnik należały do niego odziedziczone po śmierci ojca (1918): w pow. tarnopolskim – Bucniów, Seredynki, Nastasów, oraz w pow. liskim – Berehy Górne i Nasiczne. W wykazie wielkich właścicieli ziemskich z r. 1922 W. Roszkowski umieścił go na dwusetnym miejscu. Do szczególnie zniszczonych wskutek kolejnych ofensyw wojennych należały Jezierzany. Fundusze na odbudowę swoich majątków S. uzyskiwał w drodze parcelacji i do r. 1939 majątki jego «w zasadzie» (jak pisał jego syn, Jan) zostały odbudowane. W Jezierzanach prowadził głównie gospodarstwo mleczno-hodowlane i nasienne. Hodował wyborowe krowy rasy simentalskiej, owce rasy merinos-prekos. Rozpoczął też hodowlę koni remontowych półkrwi. Uprawiał m. in. buraki cukrowe dla cukrowni i nasiona buraków dla firmy «Udycz», jak również nasiona kminne i rzepaku. Miał w swoich gospodarstwach gorzelnie, młyny, cegielnię, kamieniołomy. Zainicjował założenie w Jezierzanach pierwszej fabryki nawozów fosforowych «Fosfor», która jednak wskutek kryzysu rolnego została w r. 1929/30 zlikwidowana. Był też współzałożycielem w l. dwudziestych Syndykatu Zbożowego we Lwowie i współpracował z nim do września 1939.

Wraz z grupą ziemian S. był w 2. poł. l. dwudziestych udziałowcem i założycielem Polsko-Amerykańskiego Syndykatu Kolonizacyjnego w Peru. Mimo jednak otrzymania koncesji rządu peruwiańskiego i aprobaty rządu polskiego oraz podjęcia czynności przygotowawczych, sprawa upadła, gdyż po pierwszych wyjazdach kolonistów organizowanych przez inne przedsiębiorstwa bez zgody władz polskich, władze te zabroniły w ogóle kontynuowania tej działalności. S. był członkiem sekcji przemysłowej Izby Przemysłowo-Handlowej we Lwowie w l. 1929–31. Był w r. 1935 inicjatorem założenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością «Bieszczady» dla eksploatowania lasów w Berehach Górnych i Nasicznem. Wspierał m. in. Tow. Szkoły Ludowej, dla którego przeznaczył 2 morgi pola, oddał też 1/2 morgi pod budowę domu ludowego.

W czasie drugiej wojny światowej S. został 11 IV 1940 aresztowany we Lwowie przez organa radzieckie. Od tej chwili ślad po nim zaginął; zginął zamordowany w r. 1940 na terenie Ukrainy. Był odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta (1921).

S. był żonaty (od r. 1904) z Wandą z Kozielska Puzynianką (ur. 24 IV 1881), działaczką społeczną, która w kilka dni po aresztowaniu męża została wywieziona do Kazachstanu (razem z najmłodszą córką), gdzie zmarła 3 IV 1942. Serwatowscy mieli pięcioro dzieci: Jadwigę (1905–1990), zamężną za Józefem Dwernickim (prawnukiem generała, zob.), Władysława, Marię (1908–1967), zamężną za Zbigniewem Plucińskim, Jana (1912–1990), inżyniera rolnika, absolwenta Wyższej Szkoły Handlu Zagranicznego we Lwowie, wieloletniego pracownika Min. Handlu Zagranicznego i eksperta FAO, i Wandę (ur. 1916), żonę Jana Sołtysika.

Syn Władysław Teodor (1907–1967), z wykształcenia prawnik, od r. 1934 gospodarował w dzierżawionych od ojca: majątku Bucniów i folwarkach Nastasów, Seredynki i Złotniki. Był członkiem spółdzielczej cukrowni w Berezowicy Wielkiej pod Tarnopolem, zorganizował w Bucniowie ochotniczą straż pożarną, działał w Tow. Szkoły Ludowej. Jako podporucznik rezerwy artylerii, walczył w kampanii wrześniowej 1939 r. w 6. Dywizjonie Artylerii Konnej w zgrupowaniu armii «Poznań» gen. Tadeusza Kutrzeby. Był następnie internowany w niemieckich obozach jenieckich. Po wojnie pracował w Państwowych Nieruchomościach Ziemskich w Szczecinie, potem jako kierownik stacji Centrali Produktów Naftowych we Władysławowie. W r. 1957 wyemigrował z żoną Felicją z Gniewoszów oraz dziećmi Wandą i Janem do Argentyny. Zmarł w Buenos Aires.

Karykatura S-y przez Zygmunta Skwirczyńskiego, w: tenże, Karykatury sejmowe, Autolitografie… Z. 3: [b. m. i r. w.] s. 7 (nlb); – Freund F., Das östereichische Abgeordnetenhaus. Ein biographisch-statistisches Handbuch 1911–1917 XII. Legislaturperiode, Wien-Leipzig 1911 (fot.); Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1994; Rzepecki, Sejm 1919, s. 226 (fot.), 274, 275, 279, 280, 286; Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny, W. 1994 II; Borkowski, Almanach, s. 165; Żychliński, XXV 100; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; – Brzozowski S., Studia rolnicze, leśne i weterynaryjne Polaków w Wiedniu od XVIII do XX wieku, Wr. 1967 s. 165; Lepecki M. B., Opis polskich terenów kolonizacyjnych w Peru, W. 1930 s. 11; Obrona Lwowa 1–22 listopada 1918, Lw. 1939 III; Rolnik 1867 1937, [Lw.] 1938 s. 39, 138; Rezmer W., Armia «Poznań» 1939, W. 1992 (dot. Władysława Teodora); Roszkowski W., Gospodarcza rola większej prywatnej własności ziemskiej w Polsce 1918–1939, W. 1986, s. 95, 365; Zachara T., Prawnicy z Ukraińskiej Listy Katyńskiej upamiętnieni w Bykowni, „Przeszłość i Pamięć” T. 42: 2013 s. 222; – Grodziski S., Sejm Krajowy galicyjski 1861–1914, W. 1993 I–II; Księga adresowa Polski…, W. 1930 s. 632, 1654, 1668, 1672, 1730; Lasocki Z., Wspomnienia szefa administracji P. K. L. i K. Rz., Kr. 1931 s. 19; Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicji, Lw. 1906 s. 80; Sprawozdanie z czynności Izby Przemysłowo-Handlowej we Lwowie za r. 1929, Lw. 1930 s. 140; toż za r. 1930, Lw. 1931 s. 187; toż za r. 1932, Lw. 1933 s. 246; Swieżawski S., Wielki przełom, 1907–1945, L. 1989 (dot. Władysława Teodora); Szematyzmy Król. Galicji, 1902–14; – Kalendarz J. Czecha 1912–14, 1917; „Tyg. Powsz.” 1990 nr 42 (nekrolog syna, Jana); „Życie Warszawy” 1990 nr 206, 210, 211 (nekrolog syna, Jana); – Mater. Red. PSB: Mater. do życiorysów obu Serwatowskich otrzymane od Jana, syna Władysława Józefa, Mater. rodzinne otrzymane od wnuka, Władysława z W.

Alina Szklarska-Lohmannowa