Konopczyński Władysław, pseud. Dantyszek, Korzonek (1880–1952), historyk, profesor UJ, poseł na sejm, założyciel i redaktor Polskiego Słownika Biograficznego. Ur. 26 XI w Warszawie jako drugi z trzech synów Ignacego (1849–1915), inżyniera komunikacji, i Ludwiki z Obrąpalskich. Ojciec, wychowanek Szkoły Głównej i Instytutu Inżynierów Dróg Komunikacji w Petersburgu, był do r. 1892 kierownikiem ruchu na Kolei Nadwiślańskiej, a w r. 1901 nabył niewielki majątek ziemski Młynik pod Ojcowem. Matka, córka pracującego w głębi Rosji inżyniera kolejowego Erazma Obrąpalskiego, amatorsko uprawiała śpiew i malarstwo. W domu rodzinnym, w kręgu inżynierów i techników, panowała atmosfera «pozytywistyczna». Zainteresowania humanistyczne rozbudzał w chłopcu stryj Emilian, znany pedagog i filolog, oraz dziadek Obrąpalski, posiadacz zasobnej biblioteki i przyjaciel Tadeusza Korzona. Chłopięce rozmowy z Korzonem określił później K. jako swoje «pierwsze, najowocniejsze seminarium». Ze szkoły W. Górskiego w Warszawie, przeszedł do IV Gimnazjum. Przez cały czas nauki (1891–9) był pierwszym uczniem. Poza programem rosyjskiego gimnazjum dokształcał się drogą samouctwa w zakresie literatury, historii, psychologii oraz języków. Obdarzony wybitną pamięcią, ćwiczył ją systematycznie oraz w oparciu o psychotechniczne poradniki (Payota) pracował nad wyrobieniem woli. Dążenie do samokontroli znalazło wyraz w prowadzonym od r. 1895 i kontynuowanym do końca życia dzienniku. Wśród kolegów starał się organizować kółka «filaretów» i «etystów». Od VI klasy należał do tajnego kółka samokształcenia, w którym był bibliotekarzem oraz wykładowcą i egzaminatorem historii Polski. Od r. 1896 pisywał artykuły historyczne dla kółkowego pisemka. Ideowo-polityczny kierunek kółka był inspirowany przez starszą młodzież z «Zetu».
Po maturze studiował w l. 1899–1903 na Wydziale Prawnym Uniw. Warsz., interesując się zwłaszcza przedmiotami historycznymi i prawem państwowym. Pewien wpływ na niego wywierali profesorowie Rosjanie: T. Ziegel, A. Błok (ojciec poety) i Gorbunow. W celach zarobkowych redagował skrypty i pod wpływem „Poradnika dla samouków” przystąpił wraz z kolegą i przyjacielem Karolem Lutostańskim, do tłumaczenia dzieł prawno-politycznych. Wynikiem tej współpracy był przekład „Zasad prawa konstytucyjnego” A. Esmeina (1. wyd. W. 1904). Studia nad Esmeinem, A. F. Pollockiem, G. Jellinkiem i G. Simmlem nakierowały zainteresowania K-ego na problematykę historii parlamentaryzmu. Uzyskał stopień kandydata nauk prawnych i politycznych (23 XII 1904) na podstawie rozprawy: Geneza liberum veto (wydanej w r. 1905 w „Przegl. Hist.”), przyjętej przez T. Ziegla (profesora historii prawodawstw słowiańskich). Od r. 1902, na zamówienie Korzona, pisywał artykuły historyczne do „Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej”. Kontynuowana do r. 1914 współpraca z „Encyklopedią” rozbudziła w K-m zamiłowanie do biografistyki. Tak więc w latach studenckich zaznaczyły się kierunki późniejszych prac. Mniej wyraźnie zarysowała się postawa polityczna. Od II roku studiów K. był czynny w Bratniej Pomocy (pozostającej pod wpływem Ligi Narodowej i «Zetu»). Kiedy w r. 1902 nastąpił w tej organizacji rozłam, opowiedział się jako «narodowiec» przeciw socjalistycznej «Spójni». Odmówił jednak formalnego przystąpienia do «Zetu», obstając przy swej niezależności «etysty».
Po ukończeniu studiów K. nawiązał kontakt z Szymonem Askenazym i pod jego kierunkiem podjął prace monograficzne nad schyłkiem czasów saskich. Askenazy skierował go do archiwów i późniejszy «archiwożerca» rozpoczął eksploatować warszawskie zasoby rękopiśmienne, wykradając wolny czas w okresie jednorocznej służby w artylerii III brygady gwardii (1903–4). Mimo wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej udało się K-emu uzyskać zwolnienie z wojska i od jesieni 1904 r. rozpoczął w trudnych warunkach materialnych wędrówkę po archiwach Krakowa, Lwowa, Wiednia, Drezna, Paryża, Londynu, Kopenhagi, Berlina. Zbierał materiały równocześnie do okresu wojny siedmioletniej, sejmu 1752 r., historii liberum veto. Od r. 1905 ogłaszał rozprawy w „Przeglądzie Historycznym”, „Kwartalniku Historycznym”, „Bibliotece Warszawskiej”, „Przeglądzie Polskim”. Odkrycia archiwalne podsuwały coraz to nowe tematy i odtąd charakteryzować będzie K-ego równoległa praca nad wieloma wątkami oraz nawracanie, nieraz po upływie kilkudziesięciu lat, do tematów niegdyś podjętych. W swych pierwszych publikacjach wytyczył podstawowe kierunki trwałych zainteresowań: zagadnienia ustrojowo-porównawcze, literatura polityczna (Konarski), parlamentaryzm polski, dzieje polityczne schyłku czasów saskich i początku stanisławowskich na tle międzynarodowym, a w zakresie regionalnym historia Wielkopolski i sprawy pomorsko-bałtyckie.
W lecie 1906 r. wrócił K. do Warszawy i w r. szk. 1906/7 uczył w gimnazjum swego stryja Emiliana. W t. r., za sprawą Korzona, był wykładowcą Tow. Kursów Naukowych w Warszawie. Równocześnie (1906) zbliżył się z R. Dmowskim i Z. Balickim. Wynikła stąd współpraca z „Gazetą Polską” i „Przeglądem Narodowym” oraz akcja odczytowa w ramach Polskiej Macierzy Szkolnej. Na r. akad. 1907/8 osiadł we Lwowie, gdzie uczęszczał na seminarium Askenazego. W czasie lwowskich studiów należał równocześnie do dwóch rywalizujących kółek historycznych: «narodowego» przy Czytelni Akademickiej i «postępowego» (któremu przewodniczył E. Kipa). Doktorat filozofii uzyskał u Askenazego 16 XI 1908 r. Bliskie zrazu stosunki z mistrzem uległy zerwaniu w r. 1910 w związku z ostrą polemiką na temat stosunku Pitta Starszego do Polski („Kwart. Hist.”). Jako recenzent K. nie oszczędzał też uczniów Askenazego (K. Rudnickiego, a zwłaszcza M. Skibińskiego). Choć zerwał ze «szkołą», pozostawiła ona jednak w pisarstwie historycznym K-ego trwały ślad. Powróciwszy do Warszawy podjął w r. 1908/9 wykłady na Kursach Naukowych. W Warszawskim Tow. Naukowym (członek od 1908) i Tow. Miłośników Historii wysuwał wiele inicjatyw w kierunku zorganizowania wymiany informacji, gromadzenia dokumentacji historycznej, wydawnictw źródłowych. Pierwszy okres swych prac naukowych zamknął K. w książkach: Polska w dobie wojny siedmioletniej, T. 1–2 („Monografie” Askenazego, Kr. 1909 i 1911), Mrok i świt (W. 1911, zbiór studiów wcześniej ogłaszanych), „Diariusze sejmowe” (1748 i 1746, W. 1911 i 1912).
W l. 1909–12 znów objechał archiwa zagraniczne (Rosja, Anglia, Francja, Niemcy, Austria, Dania), gromadząc materiały do konfederacji barskiej i genezy Rady Nieustającej. W kwietniu 1911 r. habilitował się na UJ u Wacława Tokarza, a w lipcu t. r. ożenił się z Jadwigą Lutostańską (1887–1961), siostrą Karola. Po usilnych staraniach w r. 1913 założył w Krakowie, pod prezesurą F. Papéego, Koło (później Oddział) Tow. Historycznego. W t. r. brał udział w Międzynarodowym Kongresie Historycznym w Londynie z referatem o liberum veto. Jako prywatny docent rozpoczął wykłady na UJ w r. akad. 1913/4, współpracując równocześnie z Tow. Wykładów Naukowych w Poznaniu. Wybuch wojny 1914 r. zastał go na wakacjach w Gdyni, skąd wydalony, jako rosyjski poddany, udał się do Szwecji. Zarabiając na życie dawaniem lekcji, zbierał materiały w szwedzkich i duńskich archiwach. W r. 1915 nawiązał współpracę z Ajencją Lozańską, dla której wspólnie z K. Lutostańskim napisał A brief outline of Polish History (Genewa 1919). Do Krakowa wrócił w lutym 1916 r. Kiedy po śmierci Stanisława Krzyżanowskiego (15 I 1917) zawakowała katedra historii Polski, K. współzawodniczył o nią z S. Zakrzewskim, O. Haleckim i L. Kolankowskim. Kandydat przedstawił dwa nowe dzieła: Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej (Kr. 1917, uzupełnienie: „Materiały do dziejów genezy…”, Kr. 1919) i Liberum Veto (Kr. 1918, skrócona wersja w jęz. francuskim, Paryż 1930). W grudniu 1917 r. został profesorem nadzw. (w 1921 r. zwycz.). Wówczas też rozpoczął się okres bezpośredniej działalności politycznej K-ego. Od dawna «sympatyk» Narodowej Demokracji, ale chodzący raczej luzem, po powrocie ze Szwecji silnie zaangażował się przeciw orientacji na «państwa centralne». W r. 1917 został przez F. Bujaka wprowadzony do tajnej Ligi Narodowej (po S. Rowińskim był komisarzem Ligi na Kraków), a w rok potem został członkiem Organizacji Narodowej. Współpracował z organem Ligi „Rok Polski”. W maju 1918 r. brał udział w Zjeździe Słowiańskim w Pradze, a w listopadzie t. r. odbył z ramienia Polskiej Komisji Likwidacyjnej misję do Belgradu w celu uzyskania interwencji aliantów w walkach o Lwów. W czasie konferencji pokojowej przebywał w Paryżu (luty–czerwiec 1919) jako ekspert polskiego Biura Prac Kongresowych. W kraju działał w Tow. Żeglugi Polskiej (1917), Związku Inteligencji Polskiej (1919), Tow. Etycznym (1919). W r. 1920 (lipiec–październik) ochotniczo służył w wojsku jako instruktor artylerii pospolitego ruszenia. W czasie walk o konstytucję, w zimie 1920/1 organizował wśród profesorów wyższych uczelni manifestacje na rzecz zasady dwuizbowości w parlamencie.
W r. 1922 został wybrany posłem na Sejm z Krakowa z listy 8 (blok Narodowej Demokracji i Chrześcijańskiej Demokracji; K. wszedł na miejsce firmującego listę W. Korfantego). W czasie kadencji tego sejmu (1922–7), jako członek klubu poselskiego Związku Ludowo-Narodowego (ZLN), zasiadał w Komisjach: Oświatowej i Konstytucyjnej, czasowo Regulaminowej i Prawniczej, dorywczo w innych. Był referentem licznych wniosków w sprawach szkolnictwa wyższego, prawa autorskiego, ustawy o wolności zgromadzeń. Dbając o uzyskanie trwałej większości w sejmie był zwolennikiem współdziałania prawicy z PSL «Piast». W r. 1923 (styczeń–czerwiec), jako referent wniosku złożonego przez klub ZLN, prowadził kampanię w sprawie numerus clausus (ograniczenie dla młodzieży żydowskiej dostępu na wyższe studia do stopy procentowej ludności żydowskiej w kraju). Poza sejmem K. odwoływał się do opinii rad wydziałowych (poniósł porażkę na swoim Wydziale Filozoficznym UJ). Projekt w sejmie nie przeszedł, ale jego zwolennicy wprowadzali go w życie drogą uniwersyteckiej praktyki. Sprawa numerus clausus poróżniła K-ego z liberalną profesurą (natomiast bardziej zdeklarowani od niego antysemici zarzucali mu potem wprowadzenie na katedrę Józefa Feldmana). Po krakowskich wypadkach listopadowych (1923) K. ostro starł się w sejmie z socjalistami, domagając się oddania pod sąd posłów: Z. Marka, E. Bobrowskiego i J. Stańczyka. Kiedy w r. 1925 J. Piłsudski oskarżył Biuro Historyczne Sztabu Generalnego (kierowane wówczas przez gen. M. Kukiela) o fałszowanie dokumentów tyczących wojny 1920 r., K. (wraz z W. Tokarzem, B. Gembarzewskim i S. Zakrzewskim) został powołany przez gen. W. Sikorskiego do komisji mającej zbadać zasadność zarzutów. Sprawa wywołała głośną kampanię w prasie i w sejmie. Niezadowolony z kompromisowego orzeczenia komisji, ogłosił K. broszurę Prawda o Biurze Historycznym… (P. 1926), w której dowodził całkowitej bezpodstawności oskarżeń. Za swe główne zadanie w sejmie uważał pracę nad reformą konstytucji. Zrazu bronił Konstytucji Marcowej, widząc w jej liberalizmie zabezpieczenie przed możliwością silnego rządu lewicy. Później dążył do wzmocnienia stanowiska rządu oraz prezydenta z przydanym mu doradczym ciałem fachowym – Radą Stanu. W tym duchu, już po przewrocie majowym, opracował dla klubu ZLN projekt zmiany Konstytucji, który zreferował na plenum sejmowym 16 VII 1926 r. Natomiast nie wszedł na obrady jego projekt zmiany ordynacji wyborczej, którą chciał oprzeć na «systemie pluralnym, według cenzusu wykształcenia» (dodatkowe głosy za umiejętność czytania i pisania po polsku oraz dalsze za niższe, średnie i wyższe wykształcenie), aby ograniczyć przedstawicielstwo mniejszości narodowych i zwiększyć znaczenie sfer burżuazyjno-inteligenckich (temu ostatniemu celowi miała służyć i projektowana Rada Stanu). Po ukończeniu kadencji wydał broszurę: Sejm 1922–1927 bez obsłonek (Kr. 1928), w której bronił polityki sejmowej swego stronnictwa oraz samej instytucji sejmu.
Na lata kadencji poselskiej przypada okres najżywszej działalności publicystycznej K-ego (publicystyką polityczną parał się i wcześniej, i później). Pisywał wiele do „Głosu Narodu”, „Warszawianki”, „Gazety Warszawskiej”, „Kuriera Warszawskiego”, „Myśli Narodowej”, Przeglądu Wszechpolskiego”. Po przewrocie majowym założył i redagował w Krakowie periodyk „Trybuna Narodu” (1926–8), ostro zwalczający Piłsudskiego i często konfiskowany. W swej publicystyce K. obficie posługiwał się argumentami i analogiami historycznymi. Federalistycznym koncepcjom Piłsudskiego przeciwstawiał swoją koncepcję idei jagiellońskiej (stopniowa asymilacja i inkorporacja). Przeciw marszałkowi kierował wywody o wybujałości staropolskiego hetmaństwa, stawiał go w szeregu historycznych rokoszan i «pogromców sejmowładztwa». W XVIII-wiecznych Czartoryskich widział prawicę, w «republikantach» Potockich lewicę, w kamarylli J. Mniszcha bezideowy «blok bezpartyjny». Snuł analogie między liberum veto a strajkiem, Radą Nieustającą a projektowaną Radą Stanu, a nawet zestawiał r. 1926 z 1772. Odmawiał działaczom PSL «Wyzwolenie» prawa powoływania się na Staszica, a piłsudczykom na Konstytucję 3 maja, wywodząc za S. Grabskim z reform XVIII w. genealogię programu Narodowej Demokracji. W swych «szkicach historyczno-politycznych» (zebrał je w książce Umarli mówią, P. 1929) głosił K. prawo historyka do zaangażowania politycznego, bronił «partyjności z punktu widzenia etyki». Z korzyścią jednak dla nauki przepadł w wyborach do senatu w r. 1930 i wg własnych słów, «od r. 1931 [po Brześciu] w atmosferze rosnącego sanacyjnego ucisku, ale też w związku ze wzrostem wodzowskich tendencji w Stronnictwie Narodowym, wycofuje się z czynnej polityki». Na politykę krakowsko-uniwersytecką miał K. pewien wpływ za pośrednictwem tzw. «herbatki profesorskiej» (1922–39), którą zorganizował z pomocą ks. Zimmermana. W ostatnich latach przed drugą wojną sympatyzował z «Frontem Morges».
U progu swej działalności profesorskiej zorganizował w Krakowie w r. 1917 cykl odczytów o przyczynach rozbiorów, wydanych w książce Przyczyny upadku Polski (W. 1918), a obejmując katedrę wygłosił inauguracyjny wykład O wartości naszej spuścizny dziejowej (15 I 1918). W związku z tymi wystąpieniami wywiązała się ostra polemika między nim a M. Bobrzyńskim na temat „optymistycznego” czy „pesymistycznego” poglądu na przeszłość Polski. W dyskusjach tyczących oceny Rzpltej szlacheckiej K. zajmował stanowisko pośrednie między krytykami «złotej wolności» a jej apologetami. Bronił wartości kultury szlacheckiej i staropolskiego parlamentaryzmu, na którego wynaturzenia widział lekarstwo nie w absolutyzmie, ale w «wolności rządnej». W toku zajęć uniwersyteckich swoje zainteresowania rozszerzył na wiek XVI i XVII. Jeszcze jako docent starał się skoordynować pracę zespołową, ogarniającą całość dziejów Polski. Zamierzenie to nie przyniosło spodziewanych wyników. Sam opracował okres 1648–1775 dla „Historii politycznej Polski” PAU (1923). Wreszcie w r. 1936 ogłosił dwutomowe Dzieje Polski Nowożytnej (1507–1795, W.), stanowiące pierwsze tak źródłowe opracowanie historii politycznej owych trzech stuleci przez jednego autora. Do „The Cambridge History of Poland” dał wykład czasów saskich (1941). Dla „Wielkiej Historii Powszechnej” opracował Czasy absolutyzmu 1648–1788 (W. 1938). Ponadto uczestniczył w takich dziełach zbiorowych, jak „Polska w kulturze powszechnej” (Kr. 1918), „Wielkopolska w przeszłości” (P. 1926), „Pomorze i ziemia chełmińska” (P. 1927), „Encyclopaedia of the Social Sciences” (Londyn 1933), „Pologne-Suisse” (W. 1938), „Repertorium der diplomatischen Vertreter aller Länder” (Wiedeń 1936, 1950). Prace monograficzne szły różnymi wątkami. Dwudziestopięcioletnie badania nad historią konfederacji barskiej przyniosły liczne publikacje źródłowe, jak: pamiętniki W. Mączyńskiego (Kr. 1911), T. Sapieżyny (Kr. 1914) i S. Lubomirskiego (Kr. 1925), „Wybór tekstów” („Bibl. Narod.” 1928), „Polityka i ustrój Generalności” („Arch. Kom. Hist. PAU”, Kr. 1918), „Materiały do dziejów wojny konfederackiej” („Arch. Kom. Hist. Wojsk. PAU”, Kr. 1931). Obok wielu artykułów ukazała się książka o Kazimierzu Pułaskim (Kr. 1931, skrócona wersja po angielsku, Chicago 1947), a w l. 1936–8 dwutomowe dzieło: Konfederacja barska (W.). Podsumowaniem również wieloletniego zainteresowania osobą i programem politycznym Konarskiego była monografia Stanisław Konarski (W. 1926), owocem zaś pobytu w Skandynawii w latach wojny książka Polska a Szwecja… 1660–1795 (W. 1924), w ślad za którą ukazały się liczne publikacje w jęz. szwedzkim i która przyniosła K-emu członkostwo Królewskiej Akademii w Stokholmie (1931). W zakresie historii stosunków międzynarodowych ogłosił również książkę Polska a Turcja 1683–1792 (W. 1936), a w zakresie historii powszechnej popularnie ujęte, lecz znamienne dla zainteresowań i upodobań autora Dzieje parlamentaryzmu angielskiego (W. 1923). Po wieloletniej przerwie wznowił w r. 1937 edycję diariuszy sejmowych (1750, 1752, 1754 i 1758). W polskich i zagranicznych czasopismach historycznych, pamiętnikach zjazdów i księgach pamiątkowych ogłosił liczne przyczynki i artykuły problemowe (m. in. tyczące spraw litewskich i bałtyckich), oraz wiele recenzji. Część tych rozsianych prac zebrał w tomie Od Sobieskiego do Kościuszki (Kr. 1921).
Poza uniwersytetem rozwijał K. ożywioną działalność w Polskiej Akademii Umiejętności (od r. 1924 był członkiem korespondentem, od 1932 członkiem rzeczywistym) i w Polskim Tow. Historycznym (PTH). Aktywny uczestnik krajowych i międzynarodowych zjazdów historycznych, wielokrotnie sporządzał podsumowania dorobku historiografii, referował jej «stan i potrzeby». Jako inicjator konferencji organizacyjnej towarzystw i instytucji zajmujących się historią (Warszawa, kwiecień 1920) przyczynił się do powstania ogólnopolskiego Tow. Historycznego z oddziałami na prowincji. W oddziale krakowskim od r. 1928 prowadził (przy pomocy sekretarza J. Feldmana) Sekcję Krytyczną, w której dyskutowano recenzje przeznaczone dla „Kwartalnika Historycznego”. Jako sekretarz Komisji Historycznej PAU (1917–21), nawiązując do swoich przedwojennych inicjatyw warszawskich, dążył w r. 1920 do stworzenia w ramach komisji ogólnokrajowego ośrodka dokumentacyjno-informacyjnego pod nazwą Instytutu Historycznego (zamierzał ubiec analogiczną inicjatywę warszawską). Podjął prace inwentaryzacyjne, ale z powodu rozdźwięków z prezesem komisji J. Fijałkiem zrezygnował z sekretarstwa. Od r. 1920, po powrocie z konferencji pokojowej długo, a bezskutecznie zabiegał o wydanie „Polskich traktatów międzynarodowych”. W r. 1921 wysunął jednak najowocniejszą ze swoich inicjatyw organizatorskich – projekt wydania ogólnopolskiego słownika biograficznego. PTH podjęło w r. 1928 uchwałę w sprawie wydania słownika ograniczonego do epoki porozbiorowej, K. jednak na terenie Krakowa zorganizował Tymczasowy Komitet Redakcyjny „Polskiego Słownika Biograficznego” (PSB) czasów przedrozbiorowych. Dzięki wydajnej pracy młodych współpracowników (zwłaszcza sekretarza komitetu K. Lepszego i H. Waniczkówny-Wereszyckiej) tak szybko i sprawnie zorganizowano warsztat redakcji (kartoteki), że władze PAU udzieliły poparcia imprezie i w drodze pertraktacji z PTH postanowiono wydawać słownik ogólnopolski pod firmą PAU i redakcją K-ego. W r. 1931 ukonstytuowały się organy PSB i po czterech latach prac przygotowawczych od r. 1935 do 1939 ukazało się 5 tomów „Słownika”, w których redaktor zamieścił kilkadziesiąt życiorysów swojego pióra.
W r. akad. 1938/9 był K. dziekanem Wydziału Filozoficznego UJ (bezskutecznie starał się przeprowadzić reformę tego wydziału przez podzielenie go na wydziały: humanistyczny i matematyczno-przyrodniczy). Na r. 1940 planował wyjazd zagraniczny w związku z zamierzoną pracą o konfederacjach w dziejach powszechnych i polskich (zagadnienie to referował w r. 1938 na Kongresie Historycznym w Zurychu). Po klęsce wrześniowej jako prodziekan (zastępując nieobecnego dziekana) objął opiekę nad wydziałem i jego zakładami. W senacie UJ należał do zwolenników podjęcia wykładów i w sprawie tej był w październiku w Warszawie dla naradzenia się z tamtejszymi profesorami. Aresztowany 6 XI wraz ze 120 kolegami spędził 20 dni w więzieniu we Wrocławiu, potem 70 dni w obozie w Sachsenhausen (Oranienburg). Tam wespół z S. Kołaczkowskim, A. Heydlem i S. Skowronem organizował wykłady i dyskusje naukowe. Po powrocie do Krakowa (10 II 1940) zastał mieszkanie zajęte przez Niemców. Pozbawiony biblioteki, napisał w 1940–1 pracę Piłsudski a Polska (materiał zbierał m. in. drogą wywiadów z ludźmi czynnymi politycznie w latach międzywojennych). Po odzyskaniu księgozbioru pracował nad tematami: Pierwszy rozbiór Polski, Fryderyk Wielki a Polska, Konfederacja w rozwoju dziejowym, Kwestia bałtycka od X do XX wieku, Kiedy nami rządziły kobiety (szkice z czasów stanisławowskich). Po utworzeniu w Krakowie tajnego uniwersytetu od listopada 1942 r. podjął na nim wykłady i sprawował ogólne kierownictwo studiów historycznych.
Po wojnie (15 II 1945) został K. przewodniczącym Komisji Historycznej PAU. Powrócił do swego projektu utworzenia w Krakowie Instytutu Historycznego, którego zalążkiem miał być Gabinet Historyczny (zwany później Pracownią Historyczną). W pracowni zgromadził materiały różnych agend historycznych PAU, zaopatrzył ją w sporą bibliotekę i połączył z redakcją PSB (którego wydawanie szybko wznowił). Na zaproszenie Królewskiej Akademii w zimie 1946/7 przebywał w Szwecji. Po śmierci S. Kutrzeby (styczeń 1946) objął prezesurę Oddziału PTH w Krakowie, a na zebraniu w Łodzi został 12 IV 1947 r. wybrany prezesem PTH. Na październik 1947 r. organizował, w oparciu o Komisję Historyczną PAU, ogólnokrajową konferencję porozumiewawczą towarzystw i instytucji historycznych. W okresie jednak walk o ideologiczny i organizacyjny kierunek powojennej odbudowy i przebudowy nauki historycznej znalazł się K. w sytuacjach konfliktowych i musiał odejść z zajmowanych stanowisk. Rychło ustąpił z władz PTH, opuścił katedrę przeniesiony w październiku 1948 r. w stan spoczynku, a 18 V 1949 r. zrezygnował z prezesury Komisji Historycznej i z redaktorstwa PSB. Zabierał jeszcze głos w Sekcji Krytycznej Krakowskiego Oddziału PTH, do czasu jej zwinięcia w r. 1950. Z prac napisanych w czasie okupacji wydał K. w r. 1947 dwie książki: Fryderyk Wielki a Polska (P.) i Kwestia bałtycka (Bydgoszcz). Ogłosił ponadto kilka rozpraw, jak: Anglia a Polska w XVIII wieku („Pam. B. Kórn.” 1947), England and the First Partition of Poland („Journal of Central European Affairs” 1948), Stanisław Dunin Karwicki („Przegl. Hist.” 1948), Feldmarszałek Flemming („Rocz. Hist.” 1949), wydawnictwo tekstów z XVII w., pt. „Reforma elekcji czy naprawa Rzeczypospolitej” („Arch. Kom. Hist. PAU” Kr. 1949), oraz zestawienie informacji o diariuszach sejmowych, pt. Chronologia sejmów polskich 1493–1793 („Arch. Kom. Hist. PAU”, Kr. 1948). Poza wielu pomniejszymi studiami (m. in. liczne artykuły dla PSB) w latach powojennych opracował dzieje polityczne lat 1914–1939, podręcznik metodologii pt. Historyka (metodologię wykładał już w r. 1920 i w czasie wojny na tajnym uniwersytecie; druk Historyki, rozpoczęty w Tow. Nauk. Warsz., nie został ukończony) i dwutomowe dzieło Polscy pisarze polityczni XVIII wieku; przygotowywał wydawnictwo traktatów międzynarodowych. Sporo fragmentów czy marginaliów związanych z Historyką i Pisarzami politycznymi opublikował w „Tygodniku Powszechnym” i „Przeglądzie Powszechnym”. W tych czasopismach oraz w innych periodykach katolickich („Tygodnik Warszawski”, „Nasza Przeszłość”) ogłosił w l. 1945–51 (częściowo anonimowo lub pod pseud. Korzonek), obok erudycyjnych przyczynków i recenzji, wiele artykułów z pogranicza publicystyki i historii. Od r. 1947 niedomagał K. na serce. Chory i osamotniony, ale naukowo czynny do ostatnich miesięcy życia (wykańczanie pracy Polscy pisarze polityczni), na wiosnę 1952 r. obchodził w swoim mieszkaniu, w niewielkim gronie uczniów, 50-lecie pracy naukowej. Zmarł w Młyniku 12 VII 1952 r. Pochowany został w Krakowie, na cmentarzu Salwatorskim. Był odznaczony krzyżem oficerskim szwedzkiego Orderu Gwiazdy Polarnej i krzyżem oficerskim francuskiej Legii Honorowej. Pozostawił trzy córki: Halinę Heitzmanową, Marię Wieczorkiewiczową i Wandę Mrozowską.
W oparciu o zapiski swego dziennika skreślił K. kilka szkiców autobiograficznych, z których ukazały się drukiem wspomnienia z pobytu w Krakowie w l. 1904–5, („Wspomnienia z życia i działalności Koła Historyków Uczniów UJ”, Kr. 1928), wspomnienia z obozu w Oranienburgu (Pod trupią główką, „Tyg. Powsz.” 1945), Jak zostałem historykiem („Znak” 1958). Pozostawił bardzo obfitą spuściznę rękopiśmienną, z której część (138 tek) nabyła Biblioteka Jagiellońska, resztę zatrzymała rodzina. Ze spuścizny tej wydano dwie książki: Kiedy nami rządziły kobiety (Londyn 1960) i pierwszy tom Polskich pisarzy politycznych (W. 1966). Pod koniec życia K. obliczał, że pełny zbiór jego pism i wydawnictw objąłby ok. 50 tomów. Był człowiekiem niezwykle pracowitym i skrzętnym. Sumując godziny zmarnowane «na Wydziale Prawnym, w wojsku, w sejmie, w więzieniu», szacował je na około 3 lata. Odprężenia po pracy umysłowej szukał w pracy fizycznej (w odziedziczonym w r. 1915 Młyniku) i w sporcie (łowiectwo, taternictwo). Tępiąc «staropolskie wady»: lenistwo i rozrzutność, prowadził tryb życia prawdziwie spartański. Wśród studentów krążyły na temat profesora legendy (np. że potrafi wykonywać korektę jadąc na rowerze z Młynika do Krakowa), które nie były dalekie od prawdy (w trakcie swych pieszych wędrówek z ołówkiem w ręku czytał i egzaminował, z lat szkolnych wyniósł nawyk czytania pod pulpitem, korekty robił m. in. w czasie posiedzeń sejmowych).
W badaniach naukowych pociągały K-ego tematy i okresy zaniedbane oraz sprawy heurystycznie trudne (np. dociekanie autorstwa anonimowych pism). W sposób niezwykle pełny opanował źródłowo trzydziestolecie 1744–1775, czyniąc erudycyjne zagony w późniejsze lata stanisławowskie i poprzez wcześniejsze czasy saskie do Sobieskiego. Dzięki lekturze i kierowaniu pracami uczniów posiadał gruntowną znajomość wieków XVI i XVII. Łącząc wykształcenie prawnicze ze znajomością realiów historii politycznej i upodobaniem do studiów porównawczych, najwybitniejsze może swe dzieła poświęcił zagadnieniom ustrojowym (Liberum veto, Geneza Rady Nieustającej). Do problematyki tej powrócił w nie dokończonej pracy o konfederacjach i poniekąd w Pisarzach politycznych. Największą sumę erudycji włożył w dzieje polityczne i biografistykę. K. żył równocześnie w wieku XVIII i XX. Jako publicysta chętnie patrzył na współczesność przez pryzmat historii i aktualizował przeszłość. Jako historyk, dbając o naukowe rygory, angażował się żywo po stronie pewnych ludzi i programów, miał zdecydowane sympatie i antypatie. Interesując się psychiką swych bohaterów, «z własnej – jak wyznaje – samowiedzy zrobił sobie klucz do wnętrza innych ludzi». Płynęła stąd skłonność do idealizacji i modernizacji. Przed zbytnim uleganiem tej skłonności broniła K-ego głęboka znajomość źródeł i wobec tych źródeł rzetelność. Przykładem owej rzetelności może być Konfederacja barska, w której autor nagromadził rozległy materiał świadczący niezbyt korzystnie o miłych mu konfederatach. Jako pisarz historyczny K., na modłę Askenazego, dbał o stronę literacką. Styl miał zrazu zawiły i barokowy, nieco młodopolski. Metaforyczność, obrazowość i aluzyjność niekiedy szkodziły precyzji przekazywania informacji. Z czasem styl K-ego nabrał jasności i zwartości. Jako pedagog uniwersytecki K. (w gruncie rzeczy sam samouk) wdrażał swych uczniów do samodzielności. Przywiązując dużą wagę do planowania i zespołowości pojmował je jako dobór tematów wypełniających tzw. «białe plamy». Po podsunięciu tematu pilnował kwerend źródłowych, ale nie dawał żadnych wskazówek co do ujęcia problemów i sposobu pisania prac. Na seminarium wciągał uczniów do takich poczynań zespołowych, jak sporządzanie kartoteki do dziejów parlamentaryzmu, czy tłumaczenie łacińskich i francuskich pism politycznych. Zlecał im też odrobki w postaci sporządzania indeksów do dzieł ich pozbawionych (w zamian za udostępnianie książek z własnej zasobnej biblioteki). Oddziaływał głównie przykładem «archiwożercy» oraz jako autor książek, od których wypadało rozpoczynać studia nad XVIII wiekiem. Ze szkoły Konopczyńskiego przed wojną wyszli m. in. J. Feldman, Cz. Chowaniec, W. Czapliński, J. Nieć, M. Nycz, J. Pachoński, J. Pazdur, J. Perdenia, A. Przyboś. Po wojnie przez jego seminarium przeszli: J. Gierowski, J. Michalski, E. Rostworowski, J. Wimmer.
Portret wykonany przez S. I. Witkiewicza (Witkacego), w posiadaniu rodziny; Fot. w: K. W., Polscy pisarze polityczni XVIII wieku, W. 1966; – Mościcki H., Dzwonkowski W., Parlament Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1927, W. 1928 (fot.); Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7 (fot.); – Alma Mater w podziemiu, Kr. 1964 (fot.); Czapliński W., Wspomnienie o W. K-m, „Tyg. Powsz.” R. 8: 1952 nr 36 (fot.); Dutkiewicz J., Askenazy i jego szkoła, W. 1958; Kipa E., W. K., „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” T. 45: 1952 [druk.] 1954, s. 101–3; Kościałkowski S., W. K. jako historyk, „Teki Hist.” T. 6: 1953 nr 1–2; Kukiel M., Ze wspomnień o W. K-m, „Wiadomości” T. 8: 1953 nr 1 (fot.); Wojciechowski Z., W. K., „Przegl. Zach.” R. 8: 1952, t. 3 s. 671–3; – Rataj M., Pamiętniki, W. 1965; Witos W., Moja tułaczka, W. 1967; – Arch. PAN Oddz. w Kr.: PAU I/191, W II/21, 22, 45; Arch. UJ: S. II/169, WF II/122, 137, 139; B. Jag.: Przybytki 24–162/61 (rękopiśmienna spuścizna po K-m); Zbiory Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Autobiografia K-ego.
Emanuel Rostworowski