Łebiński Władysław, pseud. Saława Władysław, Domarat (1840–1907), publicysta i działacz wielkopolski. Ur. 3 X w rodzinnym majątku Stążki w pow. świeckim, był synem Jana i Konstancji z Trembickich. Ojciec był więźniem politycznym w r. 1846. Ł-ego wychowywał wuj Stanisław Trembicki. Uczył się w gimnazjum chełmińskim, po ukończeniu którego (1858) studiował filologię i historię na Uniw. Wrocł. (1858–62). W czasie studiów w l. 1861–2 przewodniczył Tow. Literacko-Słowiańskiemu. W r. 1863 uzyskał doktorat na podstawie rozprawy De nuntiorum terrestrium in Polonorum Reipublicae origine, conditione, rebus gestis pars prior (1468–1668), (Vratislaviae 1863). Wkrótce po promocji pospieszył do powstania, po kilku miesiącach powrócił do Wrocławia. W r. 1867 rozpoczął karierę dziennikarską od pracy w „Gazecie Toruńskiej”. W r. 1870 przeniósł się do Poznania, gdzie pozostał do końca życia. Nabył w czerwcu 1871 drukarnię, założoną przez J. I. Kraszewskiego w Dreźnie, przywiózł ją do Poznania, rozwinął, sam nauczywszy się zecerstwa.

Jednocześnie rozpoczął Ł. długoletnią działalność organizacyjną (od r. 1870) w Tow. Przemysłowców Polskich. Ł. był najpierw w Komisji wykonawczej Komitetu Teatralnego, a następnie (od 1871) płatnym radcą w 3-osobowej Dyrekcji Spółki Akc. teatralnej. Udział w dyrekcji Tow. Oświaty Ludowej (1872) świadczył, że bliski był wówczas liberałom; przeciwnicy nawet zarzucali mu później, że popierał walkę rządu z Kościołem, w rzeczywistości sugerował możliwość porozumienia hierarchii polskiej z rządem nad głową Kurii. Rozwój oświaty propagował i później, należąc do założycieli Tow. Czytelni Ludowych (1880), w dyrekcji Towarzystwa sekretarzował od r. 1885, a potem pełnił funkcje redaktora. Działał także w innych stowarzyszeniach (Tow. Ubezpieczeń «Westa» jako członek rady nadzorczej, potem też dyrektor techniczny); w r. 1884 był radnym miejskim, w r. 1885 sekretarzem komitetu wyborczego dla wyborów w Poznaniu, a w r. 1886 współdziałał przy założeniu Banku Ziemskiego. W Tow. Przyjaciół Nauk (TPN) był sekretarzem (1875), następnie redaktorem „Roczników” (1882–9). W 1879 r. wysunął projekt nadania honorowej prezesury J. I. Kraszewskiemu, poniósł jednak porażkę. W 1889 ustąpił z zarządu. Najżywiej pracował w wydziale historycznoliterackim, w którym wygłosił kilka odczytów i zainicjował powstanie komisji do zbierania polskich nazw polnych.

W oparciu o posiadaną drukarnię rozpoczął pracę redaktorską od wydawania „Wiarusa” (1873–5), pisma «dla stanu średniego», rzucając w nim hasła pracy organicznej i unikania walki (zwłaszcza w cyklu artykułów Drogi wyjścia). W l. 1882–3 próbował w redagowanej przez siebie „Polnische Correspondenz” oddziaływać bez powodzenia na opinię niemiecką, a w r. 1886 wydawał i redagował „Trud”, efemeryczny tygodnik «dla Polskiej zarobkowości». Jak większość redaktorów nie uniknął więzienia, a brutalne traktowanie go wywołało interpelację K. Kantaka w Berlinie (1884). W latach osiemdziesiątych ugruntowały się jego poglądy umiarkowane czy wręcz ugodowe. W r. 1888 należał do komitetu witającego cesarzową Wiktorię. W czasie ery Capriviego brał udział w deputacji, która wręczyła min. R. Bossemu memoriał o stosunkach w szkolnictwie (1893) i przygotował wiec polsko-katolicki (1894). Miał też należeć do polsko-niemieckiego związku antysocjalistycznego. Będąc korespondentem pism we wszystkich zaborach, pisywał artykuły w duchu ugodowym do „Czasu” i petersburskiego „Kraju” (pod pseud. Domarat).

Współpraca Ł-ego z „Dziennikiem Poznańskim” zaczęła się od drukowania gazety (1873), potem Ł. sprzedał redakcji „Dziennika” drukarnię, zaczął pisywać na jego łamach, a wreszcie po F. Dobrowolskim objął naczelną redakcję (15 XI 1896), którą sprawował do śmierci. Zapewnił „Dziennikowi” znaczny rozwój przez zmiany organizacyjne (zamiast przygodnych współpracowników wprowadził 5 stałych redaktorów, wyszukał stałych korespondentów w różnych miastach Polski, Europy, nawet Ameryki). Nadał pismu charakter konserwatywny, bronił pozycji ziemiaństwa, zwalczał prądy demokratyczne i radykalną walkę narodową, a nawet pochwalał niektóre poczynania rządu (politykę celną i podatkową). Jako redaktor najbardziej wpływowej w zaborze pruskim gazety występował często publicznie. Wiele także publikował. Poza artykułami (często pod pseudonimami) zostawił liczne broszury związane ze swą działalnością: Kółka rolniczo-włościańskie i rozwój pracy około rolniczej oświaty ludowej w W. Księstwie Poznańskim i Prusach Zachodnich (odb. z „Ateneum”, W. 1881), O podstawach przemysłu i słówko o handlu (P. 1883), życiorysy działaczy (K. Kantak, odb. z „Ateneum” i „Kur. Pozn.”, P. 1887; I. Łyskowski. Odb. z „Dzien. Pozn.”, P. 1907, O ideach, historycznym stanowisku i przyszłym życiorysie Karola Marcinkowskiego, P. 1907), rozprawy naukowe, zwłaszcza historyczne i onomastyczne, związane z działalnością w TPN: Materiały do słownika łacińsko-polskiego średniowiecznej łaciny i starożytności polskich („Roczniki TPN” 1885), O wojnach i rycerzach polskich „Ateneum”, W. 1885), Pogrzeb królewski. Z wycieczki archeologicznej (P. 1887), Co Al-Bekri opowiadał o Słowianach i ich sąsiadach („Roczniki TPN” 1887), Materiały do słownika historycznego języka i starożytności polskich („Roczniki TPN” 1889), Wielkopolskie nazwy polne (P. 1901), a także powiastki i popularne sztuki przeznaczone dla teatrów amatorskich (Piekło zwyciężone, P. 1880; Pożar czyli żywcem spalonych dzieci pięcioro, sielanka, P. 1883; Zajęcze głowy, P. 1883; Zabawna historia jak Grzelę wykarało w Ameryce, P. 1883; Kamieniarz albo piosnka swatem. Komedia, P. 1884; Wybory w szwalni, Krotochwila, P. 1885; Sen Turkawki ongi woźnicy króla Jana III, P. 1885; Amerykanie. Sielanka dramatyczna, P. 1885). Ł. zmarł po kilkomiesięcznej chorobie w Poznaniu 9 X 1907 i tam też został pochowany (12 X). Z małżeństwa (1870) z Marią Mieczkowską (zm. 1894) zostawił czworo dzieci: Witolda, inżyniera w Warszawie, Stanisława, Annę zamężną za Adamem Karwowskim (zob.) i Marię, zamężną za Sz. Zabłockim z Galicji. Żonaty powtórnie z Marią z Gościckich Bogusławską (1896), miał z nią syna Tadeusza.

Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1938 I; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; – Barycz H., Polska młodzież akademicka we Wrocławiu, „Sobótka” 1946; [Fijałkowski T. R.] W. Kozyra, Teatr polski w Poznaniu, P. 1898; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski, P. 1965 III; Karwowski S., Historia W. Księstwa Poznańskiego, P. 1918–31 I–III; Kowalenko H., Społeczna organizacja funduszu i budowa gmachu teatru polskiego w Poznaniu w latach 1871–1896, „Kron. m. P.” R. 23: 1958 z. 4; Książka jubileuszowa Dziennika Poznańskiego, P. 1909 s. 85 (fot.); – „Czas” 1907 nr 234; „Dzien. Pozn.” 1937 nr 234 i n.; „Gaz. Tor.” 1871 nr 137; „Praca” 1907 nr 42 s. 1327 (fot.); „Przegl. Pozn.” 1896 nr 51 s. 556–8; – Arch. Uniw. Wrocł.: Allg. Studenten-Register, Philosof. Fakultät, vol. XV, Acta über Promotionen 1862–5.

Adam Galos