Osmolski Władysław Leon (1883–1935), lekarz wojskowy, teoretyk wychowania fizycznego, działacz sportowy, pierwszy dyrektor Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego w Warszawie. Ur. 28 VI w Warszawie, był synem Władysława i Marii z Japowiczów. W r. 1902 ukończył V Gimnazjum w Warszawie i wstąpił na Wydział Lekarski Uniw. Warsz. W r. 1905 relegowany za udział w strajku szkolnym, kontynuował studia w Krakowie na UJ, a po otrzymaniu absolutorium wyjechał do Dorpatu, gdzie w grudniu 1907 uzyskał dyplom lekarza. Pracował początkowo w szpitalach warszawskich jako bezpłatny asystent, później w powiecie uszyckim jako lekarz ziemski, a następnie w Instytucie Bakteriologicznym w Odessie prowadził pod kierunkiem doc. Czesława Chęcińskiego badania bakteriologiczne. W l. 1909–11 pracował jako delegat rządu rosyjskiego, a potem Międzynarodowej Komisji do Walki z Dżumą w kwarantannie przeciwdżumowej w Arabii. Na podstawie swej pierwszej pracy Przyczynek do anatomii patologicznej moru („Gaz. Lek.” 1911) został członkiem Tow. Lekarskiego Warszawskiego. Pracował przez rok na oddziale chirurgicznym Franciszka Kijewskiego, później specjalizował się w okulistyce w Instytucie Oftalmicznym pod kierunkiem Walentego Kamockiego jako asystent (1912–14) i lekarz ambulatorium (1915–20). Jednocześnie związał się z ruchem higienicznym, pełniąc m. in. funkcję lekarza ogrodów dziecięcych Raua. Po wybuchu pierwszej wojny światowej został przydzielony do II Szpitala Chirurgicznego w Warszawie, później do oddziału polowego 24 dyw. piechoty. W lipcu 1915 po kryjomu przedostał się do Warszawy. Od 4 VIII 1915 do lutego 1916 był komisarzem Straży Obywatelskiej XIII Okręgu, a po jej rozwiązaniu w marcu 1916 otrzymał stanowisko naczelnego lekarza Okręgu Warszawskiego z ramienia Polskiej Organizacji Wojskowej, z którą wcześniej już współpracował. Pracował również w szkole. Uczył na pierwszych kursach lotniczych. Wspólnie z T. Heryngiem zredagował podręcznik pt. „Hygiena sportu” (W. 1917). Dn. 15 I 1918 został mianowany naczelnikiem referatu higieny szkół i wychowania fizycznego w Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Opracował wtedy pierwsze ogólnopolskie przepisy z tych dziedzin, ogłosił też Nauczanie higieny w szkole elementarnej oraz w seminarium nauczycielskim (W. 1918). Jesienią t. r. rozpoczął wydawanie czasopisma „Sport Polski”, został współorganizatorem I Zjazdu Towarzystw Gimnastycznych i Sportowych w Warszawie w r. 1918, prezesem jego Komitetu Wykonawczego i Sekcji Odczytowej.
Od chwili odzyskania przez Polskę niepodległości O. był w WP lekarzem pułkowym 33 p. piechoty (Legii Akademickiej), od 15 II 1919 szefem sanitarnym brygady, od 1 VI t. r. szefem wydziału wychowania fizycznego w Departamencie V Naukowo-Szkolnym Min. Spraw Wojskowych, a od 24 I 1920 szefem sanitarnym 2 dyw. piechoty. Przyjęty do WP w stopniu kapitana, został w r. 1920 zweryfikowany w stopniu podpułkownika, ze starszeństwem od 1 VI 1919. Był współorganizatorem i członkiem I Polskiego Komitetu Olimpijskiego, wiceprezesem I Rady Wychowania Fizycznego i Kultury Cielesnej. W r. 1922 odbył 2-miesięczny staż w szkole gimnastyki i szermierki w Joinville-de-Pont pod Paryżem. W czerwcu t. r. został szefem wydziału wychowania fizycznego w Oddziale III Sztabu Generalnego. Redagował „Lekarza Wojskowego” (1922–6), założył dwutygodnik „Wychowanie Sportowe i Wojskowe” (1923), przekształcony w t. r. na tygodnik „Stadion”. Był prezesem komitetu organizacyjnego I Kongresu Sportowego (Warszawa 1923), prezesem Polskiego Związku Narciarskiego, kierownikiem drużyny polskiej na zimowe Igrzyska Olimpijskie w Chamonix (1924), pierwszym prezesem Związku Dziennikarzy Sportowych. Dn. 30 IV 1924 otrzymał nominację na dowódcę Batalionu Szkolnego w Szkole Podchorążych Sanitarnych, a w grudniu 1925 – na wykładowcę. W lutym 1926 został komendantem Centralnej Wojskowej Szkoły Gimnastyki i Sportu w Poznaniu. W r. n. zgłosił w Radzie Naukowej Wychowania Fizycznego projekt utworzenia Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego. W r. 1929 powstał Instytut na Bielanach w Warszawie, a w marcu 1930 O. został jego pierwszym dyrektorem. Z dn. 1 I 1930 awansował na pułkownika. W październiku 1931 mianowano go komendantem Szkoły Podchorążych Sanitarnych, a po 2 latach szefem sanitarnym przy Dowództwie Okręgu Korpusu nr VII w Poznaniu. Prowadził wykłady z teorii wychowania fizycznego w Centralnej Wojskowej Szkole Gimnastyki i Sportu w Poznaniu (1926–9), Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego (1929–31), na Wydziale Humanistycznym Uniw. Warsz. przez 5 lat i na Uniw. Wil. przez 3 lata.
Do ważniejszych prac O-ego, poza wspomnianymi, należą: Lekka atletyka (W. 1920), Rola sportu w wychowaniu etycznym (W. 1922), Stosunek sportu do wychowania fizycznego („Lekarz Wojsk.” 1926), Budowa terenów i urządzeń sportowych (W. 1928; O. był jej współautorem i współredaktorem), Biologiczne znaczenie ćwiczeń fizycznych („Now. Lek.” 1931), Psychofizjologia rozwoju sprawności ruchowej (W. 1931), Wychowanie fizyczne w Polsce („Tętno” 1932), Podstawy biologiczne ćwiczeń ruchowych (w: „Medycyna sportowa. Biologia, fizjologia, klinika i higiena ćwiczeń ruchowych”, 1935, pod red. O-ego), Teoria sprawności ruchowej (W. 1935). O. ogłaszał także prace popularyzatorskie, recenzje, pisał przedmowy do książek, tłumaczył i redagował książki. Był autorem ponad 110 publikacji. Ogłaszał artykuły m. in. w „Lekarzu Polskim”, „Nowinach Lecznictwa Farmaceutycznego i Fizykalnego”, „Przeglądzie Fizjologii Ruchu”, „Przeglądzie Sportowo-Lekarskim”, „Warszawskim Czasopiśmie Lekarskim”, „Wychowaniu Fizycznym”, „Wychowaniu Fizycznym w Szkole”, „Wychowaniu Sportowym i Wojskowym”. W pracach swoich podkreślał zależność struktury i funkcji organizmu ludzkiego od środowiska zewnętrznego, propagował sport jako czynnik rozwojowy, higieniczny i hartujący oraz pedagogiczny, zwracał uwagę na wychowawcze znaczenie zabawy. Pragnął upowszechnić w całym kraju kulturę fizyczną, domagał się wprowadzenia obowiązkowych ćwiczeń ruchowych dla studentów wszystkich wyższych szkół. Był obrońcą etyki sportowej, potępiał wszystkie formy zarobkowania związane z uprawianiem sportu. Dążył do zrównania wychowania fizycznego i sportu z innymi dziedzinami życia społecznego.
O. był współzałożycielem Lekarskiego Tow. Wydawniczego, wchodził do komitetów redakcyjnych czasopism lekarskich i sportowych, jak „Medycyna”, „Wychowanie Fizyczne” i in. Był członkiem Rady Naukowej Wychowania Fizycznego (1927–35), pracował w jej Komisjach Lekarskiej i Miernika Sprawności w Wychowaniu Fizycznym, reprezentował Radę na międzynarodowych kongresach i zjazdach naukowych. O-ego cechowała rzutkość, inicjatywa, żywotność i zmysł organizacyjny, dlatego często przerzucano go na najtrudniejsze odcinki pracy. W marcu 1935 został zaproszony przez rząd republiki liberyjskiej na stanowisko kierownika sekcji chorób tropikalnych. Podczas podróży zasłabł koło stacji Zbąszyń i zmarł w drodze do szpitala w Świebodzinie (wówczas w Niemczech) 7 IV 1935. Pochowany został w Warszawie na cmentarzu wojskowym na Powązkach. Odznaczony był m. in. Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych (4 razy), szwedzkim Orderem Wazy II kl., rumuńskim Orderem «Meritul Sanitar», czeskim Orderem Białego Lwa i in.
Był O. żonaty dwukrotnie: z Laurą z Wilczyńskich, artystką dramatyczną; rozwiedziony z nią w r. 1932, ponownie ożenił się w r. 1933 z Odettą Marią Zybert z domu Porret.
Fot. w zbiorach Red. PSB; – Enc. Wojsk.; W. Enc. Powsz. (PWN); Słownik biograficzny wychowania fizycznego i sportu, „Wych. Fizyczne i Sport” T. 11: 1967 nr 2 s. 115–17; Zieliński, Mały słownik pionierów; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Melanowski W. H., Dzieje Instytutu Oftalmicznego, W. 1948 s. 217, 315; tenże, Rys dziejów okulistyki w Polsce, W. 1948 s. 39; – Nasza walka o szkołę pol., I–II; – „Arch. Hist. Med.” T. 29: 1966 nr 4 s. 458; „Lekarz Wojsk.” R. 16: 1935 s. 553–8 (fot., spis prac); „Morze” 1935 nr 5 (fot.); „Pol. Gaz. Lek.” 1935 s. 343; „Wych. Fizyczne” 1935 nr 6 s. 227–34 (fot.); „Wych. Fizyczne w Szkole” 1959 nr 3 s. 11–12 (fot.); – Notki i nekrologi z r. 1935: „Kur. Warsz.” nr 97, 99, „Medycyna” R. 9 s. 325, „Warsz. Czas. Lek.” R. 12 nr 15 s. 316; – CAW: Akta personalne t. 200; – Brągiel B., Życie i działalność W. O-ego, W. 1961 (mszp. pracy magisterskiej Akad. Wych. Fizycznego, fot., spis prac); – Informacje Wincentego Jerzego Babeckiego z Warszawy.
Teresa Ostrowska