Szenajch (do r. 1915 Schoeneich) Władysław Ludwik, pseud. dr Rafał Judym (1879–1964), lekarz pediatra, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Medycznej w Warszawie.
Ur. 3 V (wg niektórych źródeł 13 V) w Warszawie, pochodził ze spolonizowanej w poł. XIX w. rodziny niemieckich osadników wyznania ewangelicko-reformowanego, był synem Edwarda Schoeneicha (zm. 1879), właściciela kilkumorgowego gospodarstwa warzywno-owocowego i wiatraka na Woli (przy obecnej ul. Bema) w Warszawie, oraz Emilii z domu Wanke (1836–1925). Miał sześcioro rodzeństwa, m.in. brata Aleksandra Edwarda (zob. Schoeneich Aleksander Edward).
W r. 1887 rozpoczął S. naukę w szkole rzemiosł Jerzego Kühna w Warszawie, ale po roku przeniósł się do tamtejszego VI Gimnazjum (tzw. ewangelickiego) na Krakowskim Przedmieściu, gdzie w r. 1898 zdał maturę. Od t.r. studiował na Wydz. Lekarskim Uniw. Warsz.; dodatkowo słuchał wykładów Henryka Struvego i przez cztery lata uczestniczył w odbywających się w jego mieszkaniu poniedziałkowych zebraniach filozoficznych. W listopadzie 1903 uzyskał dyplom lekarza «cum eximia laude». Już od marca t.r. pracował jako wolontariusz w Domu Wychowawczym im. ks. Gabriela Boduena pod kierunkiem Józefa Brudzińskiego, co wpłynęło na wybór pediatrii jako specjalizacji. Ogłosił wówczas pierwszą pracę Przyczynek do rozpoznawania różniczkowego zrostów osierdzia i wad zastawkowych w wieku dziecięcym („Gaz. Lek.” R. 39: 1904 nr 36). W kwietniu 1904 został nadetatowym asystentem kliniki chorób wewnętrznych Szpitala Dzieciątka Jezus. W r. 1905 zaprzestał pracy w Domu Wychowawczym i od marca t.r. przebywał przez pół roku w Berlinie na stażach w klinikach L. Briegera i I. Zabludowsky’ego; odbył też wtedy kurs dotyczący chorób dziecięcych w klinice O. Heubnera oraz przeprowadził badania doświadczalne nad przemianą wodną (Refraktometryczne badania surowicy krwi, tamże R. 41: 1906 nr 21, 23).
Na zaproszenie Brudzińskiego, wówczas naczelnego lekarza nowo powstałego Szpitala Anny-Marii dla dzieci w Łodzi, S. objął tam 1 VII 1906 stanowisko lekarza oddz. zakaźnego i lekarza ambulatorium. Opisał zbieżność powikłań węzłowych z zapaleniem nerek po przebyciu szkarlatyny (O zapaleniu nerek w przebiegu płonicy, „Czas. Lek.” R. 9: 1907 nr 6–8, 9–10, O analogii w czasie występowania zapalenia płoniczego gruczołów i nerek, „Przegl. Lek.” R. 48: 1909 nr 39). Po wyjeździe Brudzińskiego do Warszawy został 1 VII 1910 lekarzem naczelnym i ordynatorem oddz. wewnętrznego tego szpitala. T.r. wyjechał powtórnie za granicę dla zapoznania się z prowadzeniem szpitali, klinik i placówek pediatrycznych w Budapeszcie, Wiedniu, Berlinie, Monachium, Kolonii oraz Düsseldorfie, gdzie także w klinice A. Schlossmana wziął udział w specjalnym kursie dotyczącym chorób niemowląt i zapoznał się z organizacją opieki nad dziećmi w Zagłębiu Ruhry. Po powrocie zwiększył w Szpitalu Anny-Marii liczbę łóżek z 80 do 120, uruchomił pierwszy w Król. Pol. oddział dla niemowląt i oddzielną salę dla dzieci gruźliczych, a także zorganizował kursy dla pielęgniarek. Równocześnie był w Łodzi lekarzem pediatrą zakładów włókienniczych Henryka Grohmana oraz przez trzy lata lekarzem szkolnym i lekarzem domu sierot. Wchodził w skład zarządu Tow. «Kropla Mleka» i przychodni przeciwgruźliczej, pierwszych tego typu placówek na ziemiach polskich. Należał w Łodzi do Tow. Lekarskiego i od r. 1911 był przewodniczącym jego Sekcji Pediatrycznej. Opublikował broszurę Dziecko w pierwszym roku życia (Ł. 1907), a w ramach Tow. Krzewienia Oświaty i Tow. Higienicznego wygłaszał odczyty. W lipcu 1913 przeniósł się do Warszawy, gdzie objął stanowisko ordynatora i pomocnika lekarza naczelnego (Brudzińskiego) w nowo otwartym 8 XI t.r. Szpitalu im. Karola i Marii dla dzieci. Wziął udział w końcowym okresie organizacji szpitala; opracował instrukcję dla personelu lekarskiego, pielęgniarskiego i administracyjnego oraz przepisy przyjmowania dzieci i odwiedzania ich przez rodziców.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej włączył się S. w organizację publicznej służby zdrowia; powołany w styczniu 1915 przez Komitet Obywatelski m. Warszawy na lekarza naczelnego Sekcji Sanitarnej, przyczynił się do powstania 35 oddziałów lekarskich z ambulatoriami oraz kolumnami odkażającymi i szczepiennymi, 16 szpitali czasowych dla chorych zakaźnie, a także kilku domów izolacyjnych. Po wkroczeniu w sierpniu 1915 Niemców do miasta zmienił niemiecką pisownię nazwiska (Schoeneich) na polską (Szenajch). Pod okupacją niemiecką w Radzie Głównej Opiekuńczej objął w styczniu 1916 stanowiska członka zarządu i lekarza naczelnego Wydz. Opieki nad Dziećmi; wg jego planu zorganizowano sieć placówek społeczno-higienicznych dla dzieci. Opublikował wielokrotnie wznawiane Rady dla matek o karmieniu i pielęgnowaniu niemowląt (W. 1916, od wyd. 9 pt. O karmieniu i pielęgnowaniu niemowląt, W. 1953, wyd. 18, W. 1968), podręcznik na kursy dla lekarzy powiatowych Zasady organizacji opieki nad dziećmi (W. 1917) oraz obszerne sprawozdanie Organizacja i działalność Sekcji Sanitarnej w 1915 roku (W. 1917). Jako delegat Rady Głównej Opiekuńczej przebywał od kwietnia 1917 w Niemczech i Austrii w celu zapoznania się z organizacją opieki nad dziećmi podczas wojny. Po powrocie w lipcu t.r. do Warszawy przeszedł do służby państw. jako referent ds. higieny społecznej dziecka w Dyrekcji Służby Zdrowia, a następnie naczelnik Wydz. Opieki Państw. nad Dzieckiem i Matką w Min. Zdrowia Publicznego. Powołany 3 XI 1918 na kierownika Min. Zdrowia i Opieki Społecznej, przejmował od Niemców i Austriaków instytucje sanitarne i tworzył urzędy zdrowia publicznego w niepodległej Polsce. Po objęciu przez Tomasza Janiszewskiego Min. Zdrowia w rządzie Ignacego Paderewskiego był od stycznia do sierpnia 1919 dyrektorem departamentu, który organizował opiekę nad dziećmi i młodzieżą. Działalność tę opisał m.in. w pracach: Zadania opieki państwowej nad dzieckiem i matką (W. 1918) oraz Rząd Polski dla dzieci (W. 1919). W kwietniu 1919 współtworzył Polsko-Amerykański Komitet Pomocy Dzieciom i wszedł w skład jego Prezydium i Dyrekcji. Po włączeniu Komitetu na początku r. 1921 w działalność Amerykańskiego Czerwonego Krzyża przewodniczył Komisji Lekarskiej, pełniącej funkcję jego organu naukowo-opiniodawczego (do zakończenia działalności misji amerykańskich w Polsce w grudniu 1922). Podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. brał udział w pracach Sekcji Szpitalnej Rady Obrony Stolicy. Od r. 1920 wchodził w skład redakcji czasopisma „Pielęgniarka Polska”.
Dn. 1 I 1921 został S. mianowany lekarzem naczelnym Szpitala dla dzieci im. Karola i Marii w Warszawie. Wraz z Julianem Kramsztykiem opracował memoriał, który stał się podstawą artykułu 103 Ustawy Konstytucyjnej z r. 1921 dotyczącego opieki nad macierzyństwem, dziećmi i młodzieżą. Dn. 28 II 1922 otrzymał stopień doktora medycyny, nadany przez Wydz. Lekarski Uniw. Warsz. na podstawie opublikowanej w r. 1906 pracy o refraktometrycznych badaniach surowicy krwi, a uchwałą Rady Wydziału z 2 VI 1922 veniam legendi z pediatrii. Odtąd wykładał tam wybrane zagadnienia pediatrii klinicznej (zwłaszcza choroby zakaźne) i pediatrii społeczno-zapobiegawczej; dodatkowo w r. 1930 wykładał opiekę społeczną na Wydz. Teologii Ewangelickiej. Opracował zagadnienie opieki nad dzieckiem oraz higieny i karmienia niemowląt w starożytnym Rzymie (Filozof Favorinus o karmieniu niemowląt, „Opieka Nad Dzieckiem” R. 1: 1923 nr 4). W opracowniu Szpital im. Karola i Marii dla Dzieci. Budowa, organizacja, działalność (W. 1926) przedstawił pierwsze dziesięć lat jego funkcjonowania (do r. 1923). Zajmował się klinicznymi postaciami płonicy i wartością leczniczą surowicy przeciwpłoniczej oraz przydatnością różnych skórnych odczynów odpornościowych; opublikował m.in. wspólnie z Janem Bogdanowiczem prace Ocena zespołów objawowych w płonicy w związku z leczeniem surowicą swoistą, („Pediatria Pol.” R. 8: 1928 nr 1) i Odczyny Dicków i Levaditi-Fanconiego (tamże). W r. 1921 zainicjował wydawanie „Pediatrii Polskiej”, którą redagował do r. 1933; równocześnie w l. 1923–31 był współredaktorem czasopisma poświęconego pediatrii społeczno-zapobiegawczej „Opieka Nad Dzieckiem”. Dn. 2 X 1929, na wniosek Wydz. Lekarskiego, został mianowany przez prezydenta RP profesorem tytularnym. Od r. 1931 był przewodniczącym Komisji Kursów Uzupełniających dla lekarzy, organizowanych przez Wydz. Lekarski, a od r. 1932 przedstawicielem Wydziału w Radzie Fundacji Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa; w r. 1936 został prezesem zarządu tej Fundacji (przez kilka lat wykładał w Szkole pediatrię). Pełnił również (od 1 I 1932) funkcję dyrektora Szpitala im. Karola i Marii. Był autorem propozycji utworzenia stanowisk lekarza domowego i pielęgniarki społecznej (O podniesieniu kwalifikacji fachowych lekarzy Kas Chorych i utworzeniu stanowisk lekarzy domowych. Sprawozdanie z Konferencji przedstawicieli Izb Lekarskich w roku 1929 w sprawie lecznictwa w kasach chorych, W. 1929), które zostały wprowadzone przez Min. Opieki Społecznej do lecznictwa powszechnego. Zajął się znaczeniem izolacji chorych dzieci wobec wtórnych zakażeń szpitalnych oraz jej wpływu na psychikę dziecka, ogłosił m.in. Walka z zakażeniami wewnątrzszpitalnymi („Now. Społ.-Lek.” R. 3: 1929 nr 23), Izolacja indywidualna chorych w celkach zamkniętych i jej wartość („Zdrowie Publ.” R. 49: 1934 nr 12) oraz Ambulatorium dla chorych dzieci (tamże R. 51: 1936 nr 6). W pracy Przysięga i przykazania Hipokratesowe (W. 1931) skrytykował postępującą komercjalizację medycyny i pauperyzację lekarzy, wskazując równocześnie na cechy dobrego lekarza oparte na wartościach moralnych, wiedzy i koleżeńskości. W rozprawie Ideologia szpitala („Zdrowie Publ.” R. 49: 1934 nr 5) określił główne idee powstania i rozwoju szpitalnictwa.
S. był współzałożycielem powstałego w r. 1916 Tow. Medycyny Społecznej (w l. 1921–39 jego wiceprezesem), a także powstałego w r. 1918 Polskiego Tow. Pediatrycznego (wszedł w skład jego zarządu, w l. 1920–3 pełnił funkcję prezesa, a od 2 III 1927 dożywotniego sekretarza stałego). Był też współzałożycielem i autorem statutu powstałego w r. 1929 Polskiego Tow. Szpitalnictwa; pełnił funkcję jego wiceprezesa (do r. 1936), a następnie prezesa (do r. 1939); w r. 1938 otrzymał jego członkostwo honorowe. Był przedstawicielem Towarzystwa w Międzynarodowym Tow. Szpitalnictwa, gdzie przewodniczył Sekcji Pediatrycznej. Działał w Izbach Lekarskich od ich powstania w r. 1923, m.in. był przewodniczącym Sądu Izby Warszawsko-Białostockiej (1923–5), członkiem Sądu Naczelnej Izby Lekarskiej (1926–31), a następnie prezesem Izby Warszawsko-Białostockiej i wiceprezesem Naczelnej Izby Lekarskiej. W r. 1928 brał udział w pracach komisji opracowującej statut Rady Lekarskiej Warszawskiej Kasy Chorych; był jej pierwszym przewodniczącym (1929–32), a następnie wiceprezesem (1932–3). W dalszym ciągu wyjeżdżał za granicę. W r. 1924 w klinice C. Pirqueta w Wiedniu odbył kurs poświęcony opracowanemu tam systemowi odżywiania dzieci. W r. 1930 uczestniczył w II Międzynarodowym Zjeździe Pediatrycznym w Sztokholmie; tam, a także w Uppsali, zapoznał się ze szwedzkimi instytucjami dziecięcymi oraz stanem i organizacją opieki nad dziećmi. Podczas dwukrotnego pobytu we Włoszech (1931, 1937) zwiedził tamtejsze uzdrowiska nadmorskie oraz kliniki i szpitale dziecięce w Mediolanie, Florencji i Genui. Uczestniczył również w dwóch międzynarodowych zjazdach szpitalnictwa, w Austrii (Wiedeń, 1931) oraz Szwajcarii (1934).
Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu Warszawy przez Niemców został S. pozbawiony stanowisk zarówno prezesa Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej (w listopadzie 1939), jak i dyrektora Szpitala im. Karola i Marii (w styczniu 1940). Prowadził odtąd tylko prywatną praktykę oraz napisał (opublikowane po wojnie) pracę Florencja Nightingale i Zofia Szlenkierówna (W. 1946) oraz rozprawy z zakresu szpitalnictwa, m.in. O liczebności personelu lekarskiego i pielęgniarskiego w szpitalach i klinikach w świetle potrzeb chorego oraz wymogów nauki i nauczania („Dzien. Zdrowia” R. 1: 1945 nr 3) i Służba opiekuńczo-społeczna w szpitalach („W Służbie Zdrowia” R. 1: 1946 nr 8, 9–10). Dla tajnego Wydz. Lekarskiego opracował projekt (Portrety budowlane współczesnej kliniki pediatrycznej), wzorowego dziecięcego zakładu leczniczego wraz ze szkołą pediatrii klinicznej i profilaktycznej. Brał udział w tajnych naradach poświęconych organizacji służby zdrowia w przyszłej Polsce i pod pseud. dr Rafał Judym napisał rozprawę pt. Ideologia służby zdrowia oraz wychowanie i kształcenie lekarza, która w postaci powielonego maszynopisu była przedmiotem dyskusji na zebraniach organizacji niepodległościowych. Podczas powstania warszawskiego 1944 r. opiekował się rannymi żołnierzami w placówce sanitarnej przy ul. Brzozowej na Starym Mieście. Po upadku powstania mieszkał w Milanówku, gdzie prowadził salę noworodków w zakładzie położniczym przeniesionego z Warszawy Szpitala Dzieciątka Jezus.
Po wyzwoleniu Warszawy spod okupacji niemieckiej wznowił S. w lutym 1945 wykłady na Wydz. Lekarskim Uniw. Warsz. Przyczynił się do utworzenia tam II Katedry Pediatrii, którą objął 30 X 1947 jako profesor zwycz. Równocześnie doprowadził do umieszczenia całkowicie zniszczonego Szpitala im. Karola i Marii w przedwojennych ambulatoriach i biurach Ubezpieczalni Społecznej przy ul. Działdowskiej i uzyskał wyposażenie od szwajcarskiej organizacji społecznej «Don Suisse»; t.r. uruchomił sześć oddziałów (ze 152 łóżkami), ambulatorium, pracownie i poradnie społeczno-zapobiegawcze, a także salę wykładową dla ponad stu słuchaczy. Od stycznia 1948 prowadził tam zajęcia dla studentów, a szpital pełnił funkcję II Kliniki Pediatrii. Ponownie wykładał opiekę społeczną na Wydz. Teologii Ewangelickiej Uniw. Warsz., a także dodatkowo biologię wieku dziecięcego w Studium Pedagogicznym na Wydz. Humanistycznym oraz w Inst. Pedagogicznym ZNP. Wznowił też działalność w izbach lekarskich: w r. 1945 reaktywował Warszawską Izbę Lekarską (objął w niej funkcję prezesa) oraz Naczelną Izbę Lekarską (wiceprezes). W r. 1946 został członkiem Państw. Rady Zdrowia, a w r. 1947 Rady Naukowej Lekarskiego Inst. Naukowo-Wydawniczego.
Po utworzeniu w r. 1950 Akad. Med. przeniesiono II Klinikę Pediatrii do szpitala przy ul. Litewskiej, a Szpital im. Karola i Marii, przemianowany na Państw. Szpital Kliniczny nr 3, stał się bazą nowo utworzonego Oddz. Pediatrycznego. S. powołany na jego kierownika doprowadził do powstania katedr: propedeutyki pediatrii, dwóch internistycznych (diagnostyki chorób dzieci i terapii chorób dzieci), chorób zakaźnych wieku dziecięcego, chirurgii dziecięcej, radiologii pediatrycznej i gruźlicy dziecięcej; planowanych trzech klinik dziecięcych: neurologicznej, dermatologicznej i otolaryngologicznej oraz katedr teoretycznych (anatomia, fizjologia, farmakologia i in.) nie udało mu się zrealizować. Działania te opisał w pracy Oddział Pediatryczny Akademii Medycznej w Warszawie. Kronika dziesięciolecia w latach 1950–1960 (W. 1961). W listopadzie 1953, z okazji 50-lecia pracy lekarskiej S-a, Zarząd Główny Polskiego Tow. Pediatrycznego i absolwenci Oddz. Pediatrycznego zorganizowali uroczystości jubileuszowe, podczas których wręczono poświęcony mu zeszyt „Pediatrii Polskiej” (T. 28: 1953 nr 10). S. był autorem książki deontologiczno-filozoficznej Myśli lekarza (W. 1958, wyd. 2, W. 1965) oraz biograficznej Trzy pielęgniarki. Florencja Nightingale, Katarzyna Bakunina, Zofia Szlenkerówna (W. 1959, wyd. 2, W. 1974). W r. 1959 przeszedł na emeryturę, ale nadal publikował, m.in. rozprawy Szpitale i domy dla dzieci opuszczonych w dawnej Polsce („Jednota” 1960 nr 3), Asklepios – Eskulap. Łacina a medycyna („Meander” R. 15: 1960 nr 2) i Szpitalne lub domowe leczenie („Służba Zdrowia” R. 13: 1961 nr 26). Zmarł 23 X 1964 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym (kw. 4 rząd 2 grób 13). Był odznaczony m.in. Krzyżami Oficerskim (1922) i Komandorskim (1953) Orderu Odrodzenia Polski, trzykrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1938, 1946, 1952), Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1928) i Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955).
W zawartym 10 XI 1903 małżeństwie z Eugenią z domu Pianko (1883–1953) miał S. syna Aleksandra (zob.) oraz córkę Marię (ur. 1906), zamężną z włoskim inżynierem i zamieszkałą w Mediolanie, a następnie w Turynie.
Pośmiertnie opublikowano (prócz wznowień) dwie prace S-a: Główne etapy rozwoju pediatrii (W. 1965) oraz Brudziński Józef. Pierwszy rektor i organizator wskrzeszonego Uniwersytetu Warszawskiego (w 50 rocznicę jego zgonu), („Arch. Hist. Med.” R. 30: 1967 nr 1).
Biogramy uczonych pol., Cz. 6; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. biogr. nauk med., I z. 4 (fot.); Słown. pol. tow. nauk., I; Słownik biograficzny historii Polski, Wr. 2005 II; Słownik biograficzny zasłużonych pediatrów, W. 1985 z. 1 (fot.); Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964 s. 342; Szulc, Cmentarz Ewangelicko-Augsburski; Szulcowie, Cmentarz Ewangelicko-Reformowany; Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, W. 1998 IV (fot.); Who’s Who in Central and East-Europe, Zurych 1937; – Bogdanowicz J., Myśli i wskazania etyczne w pismach Władysława Szenajcha, „Pediatria Pol.” T. 40: 1965 nr 5 s. 455–8; tenże, 50 lat pracy lekarskiej prof. dr med. Wł. Szenajcha, tamże T. 28: 1953 nr 10 s. 968–76 (częściowa bibliogr., fot.); tenże, Władysław Szenajch jako klinicysta, tamże R. 40: 1965 nr 5 s. 453–4; Grochowski L., Władysław Szenajch (1879–1964), „Szkoła Specjalna” T. 50: 1990 nr 2–3 s. 101–9; Jachowicz R., Prof. dr n. med. Władysław Ludwig Szenajch (1879–1964). Członek honorowy Polskiego Towarzystwa Szpitalnictwa, „Szpitalnictwo Pol.” T. 23: 1979 z. 1 s. 3–13 (fot.); Lejmbach Z., Prof. Władysław Szenajch, „Kwart. Akad. Med. w W.” R. 7: 1975 nr 1 s. 59–64 (fot.); Lisowski W., Profesor doktor Władysław Szenajch (1879–1964) – Pionier pediatrii społecznej, „Lekarz Wojsk.” R. 59: 1983 nr 1–2 s. 103–9 (fot.); Władysław Szenajch. Życie i praca, Red. Z. Lejmbach, W. 1976 (bibliogr. prac S-a); – Almanach lekarski na rok 1932, Lw. 1932 s. 288; Polski almanach medyczny na rok 1956, W. 1957 s. 335; Rocznik lekarski RP na 1933/34 rok, W. 1933; toż na r. 1936, W. 1936; toż na r. 1938, W. 1938; toż na r. 1948, W. 1949 s. 445; Rożyński J., Rozmowy z naszymi profesorami i wychowawcami. Dar Profesora Szenajcha, „Nowy Medyk” R. 7: 1959 nr 4 s. 1 (fot.); Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1924/5 s. 329; Zalewski T., W drugą rocznicę śmierci prof. W. Szenajcha. Wspomnienie z lat studenckich, „Służba Zdrowia” 1966 nr 45 s. 2; – „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 39: 1946 [1947] s. 73–8 (częściowa bibliogr.); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Jednota” R. 7: 1964 nr 12 s. 8–10 (Z. Lejmbach, fot.), „Pediatria Pol.” T. 40: 1965 nr 5 s. 449–52 (tenże, fot.), „Szpitalnictwo Pol.” T. 9: 1965 nr 1 s. 3–4 (J. Rutkiewicz), „Tyg. Powsz.” 1964 nr 47, „Życie Warszawy” 1964 nr 258, 260; – Mater. Red. PSB: Własnoręczny życiorys S-a (mszp. z r. 1948).
Stanisław Tadeusz Sroka