Strzelecki Władysław Michał Ludwik, krypt. W. Strz. (1905–1967), filolog klasyczny, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ur. 20 I we Lwowie, w rodzinie inteligenckiej, był synem Adama i Wandy z Brochockich. Miał siostry Irenę i Marię oraz brata Zdzisława.
Do r. 1918 mieszkał S. we Lwowie. W r. szk. 1918/19 rozpoczął naukę w trzeciej klasie gimnazjum klasycznego w Zakopanem. Ukończył gimnazjum w r. 1924 i t.r. podjął studia z zakresu filologii klasycznej i polonistyki na UJ. Od r. 1925 kontynuował studia z zakresu filologii klasycznej na Uniw. Warsz. pod kierunkiem Tadeusza Zielińskiego i Gustawa Przychockiego. W r. szk. 1928/9 był nauczycielem języka łacińskiego w prywatnym gimnazjum Zgromadzenia Marianów w podwarszawskich Bielanach. Pod koniec r. 1929 uzyskał na Uniw. Warsz. stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy o tradycji tragedii rzymskiej w dziele Noniusa Marcellusa, leksykografa i gramatyka IV w. n.e., pt. De tragicorum Romanorum memoria apud Nonium servata. Pars I. (niewyd.). Otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej i w l. akad. 1929/30 i 1930/1 odbywał staż naukowy na uniwersytetach: w Berlinie u E. Nordena i W. Jaegera, Getyndze u R. Reitzensteina i E. Fraenkla, z którym utrzymywał kontakty naukowe do końca życia, oraz St. Andrews u W. M. Lindsaya. W tym okresie opublikował rozprawę o miarach wierszowych u Prudencjusza pt. Prudentiana („Eos” R. 33: 1930–1). Od jesieni 1931 do r. 1937 był nauczycielem języka łacińskiego w Państw. Gimnazjum im. Ks. Józefa Poniatowskiego w Warszawie. W r. 1933 złożył państwowy egzamin nauczycielski.
Jako badacz literatury łacińskiej zajmował się S. głównie trzema dziedzinami: metryką starożytną, literaturą epoki archaicznej, zwłaszcza krytyką tekstu fragmentów tragedii i eposu, oraz łacińską gramatyką i leksykografią. Opublikowana w r. 1932 rozprawa z tego zakresu pt. Quaestiones Verrianae („Prace Tow. Nauk. Warsz.” nr 13), traktująca o Werriuszu Flakkusie, autorze leksykonu „De verborum significatu”, stała się w r. 1933 podstawą jego habilitacji na Uniw. Warsz., gdzie w r.n. uzyskał veniam legendi. Kolejne studia poświęcone Noniusowi: Zur Entstehung der Compendiosa Doctrina des Nonius („Eos” R. 34: 1932–3) oraz Zu Nonius und Fulgentius („Hermes” Bd. 68: 1933 H. 3) przyniosły S-emu międzynarodowy rozgłos. Jeszcze większe uznanie zyskał nowatorską rozprawą De Naeviano Belli Punici carmine quaestiones selectae („Rozpr. PAU” T. 65: 1935 nr 2), która otworzyła wieloletnią dyskusję na temat pierwszego rzymskiego eposu historycznego. W r. 1935 ogłosił też artykuł De Horatio rei metricae Prudentianae auctore („Commentationes Horatianae”, Kr.), a w r. 1936 kolejną rozprawę leksykograficzną pt. De Flavio Capro Nonii auctore („Rozpr. PAU” T. 65 nr 3). Od t.r. opracowywał hasła dla renomowanego wydawnictwa encyklopedycznego „Pauly Wissowa Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft” (Stuttgart), m.in. w tomie siedemnastym (1936) Nonius Marcellus, w tomie dziewiętnastym (1938) Philemon. Opublikował w r. 1936 ponadto: De Phocae vita Vergiliana („Munera Philologica Ludovico Ćwikliński […] oblata”, P.) oraz Quaestionum de Phoca grammatico specimen (Lw.), a w r. 1937 Miscellanea Latina („Eos” R. 38 z. 4). Badania S-ego z zakresu metryki, m.in De Senecae trimetro iambico quaestiones selectae („Rozpr. PAU” T. 65: 1938 nr 5), wyróżniały się w międzynarodowej filologii klasycznej. W r. szk. 1937/8 uczył S. języka łacińskiego w Państw. Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego w Warszawie. Wiosną 1939 został powołany na stanowisko profesora nadzwycz. filologii klasycznej na Wydz. Nauk Humanistycznych KUL, jednak wskutek wybuchu drugiej wojny światowej pracy tej nie podjął. We wrześniu t.r. spłonęło warszawskie mieszkanie S-ego wraz z biblioteką, notatkami i projektami prac badawczych. Lata okupacji niemieckiej spędził S. u rodziny we wsi Nieciecza (pow. Dąbrowa Tarnowska). W wydawnictwie „Pauly Wissowa Realencyclopädie…” ukazały się w tym czasie jego kolejne hasła: w tomie dwudziestym (1941) Phocas, a w tomie osiemnastym (1942) Orthographia.
Po wojnie, w r. 1946, powołano S-ego na stanowisko profesora kontraktowego, a w r. 1947 profesora zwycz. filologii klasycznej na Uniw. Wrocł. T.r. został członkiem Wrocławskiego Tow. Naukowego (WTN). Od r. 1948 pełnił wiele funkcji naukowych: dyrektora Inst. Filologii Klasycznej (do r. 1958), wiceprzewodniczącego Wydz. I WTN (do r. 1953) oraz współredaktora, z Wiktorem Steffenem, czasopisma „Eos” (do r. 1960). Po śmierci Przychockiego, swego mistrza i współpracownika, opublikował wspomnienie o nim na łamach „Eosu” (R. 42: 1947 z. 2). Założycielowi szkoły prawniczej za panowania cesarza Augusta Atejuszowi Kapitonowi poświęcił obszerny artykuł pt. De Ateio Capitone nuptialium caerimoniarum interprete („Prace WTN” 1947 nr 9). Szczegółowe studia nad archaiczną tragedią rzymską zawierała rozprawa Meletematon tragicorum specimen („Eos” R. 42: 1947 z. 1). Z badaniami nad gramatyką łacińską łączyły się studia S-ego z zakresu ortografii, m.in.: Czterej reformatorzy ortografii łacińskiej (Akcjusz, Lucyliusz, Nigidiusz Figulus, cesarz Klaudiusz) („Meander” R. 2: 1947 nr 9–10), De litterarum Romanarum nominibus („Prace WTN” 1948 nr 19), De Ps. Capri „Orthographia” („Eus. Suppl.” Vol. 21: 1949) oraz Quaestionum orthographicarum specimen („Eos” R. 44: 1950 z. 1). Do tragedii rzymskiej powrócił w notach krytycznych do fragmentów Liwiusza, Andronika i Enniusza pt. Coniectanea scaenica („Eos” R. 43: 1948/9 z. 1). Szczególnie często wracał do twórczości Seneki, m.in. w rozprawie De Senecae Agamemnone Eurypidisque Alexandro („Prace WTN” 1949 nr 33) prześledził w jego twórczości zależność od wpływów greckich. W okresie wrocławskim opublikował dwuczęściową rozprawę z zakresu metryki starożytnej pt. Studia prosodiaca et metrica („Rozpr. PAU” T. 68: 1949 nr 3); ogłosił ponadto De polymetris Senecae canticis quaestiones („Eos” R. 45: 1951 z. 1) oraz dwa artykuły w opracowanym z uczniami pierwszym tomie serii „Tragica”: De re metrica tragicorum Romanorum quaestiones i Ad Pacuvii Antiopam adnotationes („Prace WTN” 1952 nr 41). Od r. 1950 współpracował z ukazującą się we Wrocławiu serią „Biblioteka Narodowa” (BN); przygotował do druku, opracował i wstępem poprzedził komedie Plauta w przekładzie Przychockiego: „Bracia (Menaechmi)” (1950) i „Kupiec. (Mercator)” (1951, wyd. łącznie „Bracia, Kupiec”, W. 2006), a także przygotował do druku opracowaną i przetłumaczoną przez Przychockiego komedię „Żołnierz Samochwał (Miles Gloriosus)” (1951), przetłumaczył, opatrzył wstępem i komentarzem wybrane partie dzieła Liwiusza „Ab urbe condita”, które opublikował w ramach BN pt. „Dzieje od założenia miasta Rzymu: wybór” (W. 1953, wyd. 2 poszerzone, Wr. 1955, wyd. 3, W. 2004). Również w ramach BN wydał w r. 1955, opracowany niegdyś wspólnie z Przychockim, wybór tekstów w tłumaczeniu Anny Świderkówny pt. „Rzymska elegia miłosna” (wyd. 2, W. 2005). Rekonstrukcji tekstu „Ifigenii” Enniusza poświęcił artykuł Enniana („Charisteria Thaddaeo Sinko quinquaginta abhinc annos amplissimis in philosophia honoribus ornato ab amicis collegis discipulis oblata”, W. 1951). Wyniki swych badań nad zjawiskiem hiatu (rozziewu) zawarł w rozprawie Quaestiones tragicae („Eos” R. 16: 1952/3 z. 1). Z dziedziny metryki napisał do drugiego tomu serii „Tragica” („Spraw. WTN” 1954 nr 54) artykuły: De septenariis anapaesticis oraz De peculiari quodam tragicorum Romanorum versu. Seneką interesował się również jako teoretykiem władzy państwowej, m.in. w rozprawie pt. Aluzje polityczne w niektórych tragediach Seneki („Eos” R. 47: 1954/5 z. 2). W l. 1954–6 był przewodniczącym WTN, a w l. 1956–8 dziekanem Wydz. Filologicznego Uniw. Wrocł., a także członkiem zarządu Wrocławskiego Koła Polskiego Tow. Filologicznego (później został jego prezesem). Od r. 1957 brał udział w pracach zespołu rzeczoznawców filologii klasycznej w ramach Sekcji Studiów Uniwersyteckich. Powracając do zagadnień ortografii, opublikował Die lateinischen Buchstabennamen und ihre Geschichte („Das Altertum” Bd. 4: 1958). Na Uniw. Wrocł. zgromadził grono uczniów, m.in. Ludwikę Rychlewską, Herberta Myśliwca, Stefana Zabłockiego, Józefa Mantke; stali się oni jego współpracownikami.
W r. 1958 przeniósł się S. do Krakowa i 1 X t.r. objął katedrę latynistyki na UJ. Noniusowi poświęcił kolejną rozprawę Ein Beitrag zur Quellenbenutzung des Nonius (Berlin 1959), dla BN opracował „Fedrę” Seneki w przekładzie Świderkówny (Wr. 1959), a do redagowanej wspólnie z Marią Dłuską syntezy pt. „Metryka grecka i łacińska” (Wr. 1959) napisał rozdział Zarys metryki łacińskiej. Badania nad eposem rzymskim zaowocowały wydaniem (poprzedzonym artykułem Miscellanea Naeviana, „Eos” R. 49: 1957/8 z. 1) fragmentów Cn. Naevii Belli Punici Carminis que supersunt (Wr. 1959, Leipzig 1964, seria „Bibliotheca Teubneriana”); edycja ta wzbudziła znaczne zainteresowanie w świecie filologicznym. Był S. wydawcą (poprzedzonych rozprawami: Spicilegium Ateianum, „Eos” R. 49: 1957/8, oraz Über die „Coniectanea” des Ateius Capito, „Hermes” 1958) „C. Atei Capitonis fragmenta” (Wr. 1960). Ogłosił też rozprawę Przyczynki do wpływu tragedii Seneki u Jana Kochanowskiego („Eos” R. 50: 1959/60 z. 2).
Dn. 1 V 1961 objął S. kierownictwo Katedry Filologii Klasycznej UJ i pozostał na tym stanowisku do śmierci. W l. 1960–4 dwukrotnie pełnił funkcję dziekana Wydz. Filologicznego. Do jego uczniów na UJ należeli m.in. Józef Korpanty, Stanisław Stabryła i Krystyna Wosiowa. Kontynuował w tym czasie współpracę z encyklopedią „Pauly Wissowa Realencyclopädie…” (Vettius Philocomus i Vibius Sequester – w tomie VIII A w r. 1958 oraz Volcacius – w tomie IX A w r. 1961), a od r. 1964 napisał kilkadziesiąt haseł, głównie z zakresu leksykografii i gramatyki rzymskiej, do wydawnictwa encyklopedycznego „Der kleine Pauly. Lexikon der Antike” (Stuttgart 1964–75 I–V). Do starożytnej miary wierszowej powrócił S. w artykułach De Dyscolo Menandrea quaestionum metricarum specimen („Eos” R. 51: 1961 z. 1) oraz De rei metricae Annaeanae origine quaestiones („Eos” R. 53: 1963 z. 1), natomiast do twórczości Newiusza w artykule Naevius and Roman annalists (Torino 1963). Z inicjatywy S-ego odbyło się w Berlinie w r. 1965 sympozjum na temat odnalezionej w Egipcie (1956) komedii Menandra „Dyskolos”; S. wystąpił wtedy z odczytem pt. Über den Gebrauch des Daktylus im trochäischen Tetrameter des Menanders: Menanders Dyscolos als Zeugnis seiner Epoche („Miscellanea Critica” T. 2: 1965). O Senece, tym razem jako filozofie, pisał w rozprawie W walce o stoicki ideał władzy („Meander” T. 20: 1965). Pracy nad edycją „De verborum significatu” Flakkusa, przygotowywaną do „Bibliotheca Teubneriana”, oraz „Tragicorum Romanorum fragmenta” nie zdołał już ukończyć. S. był członkiem: WTN, Polskiego Tow. Filologicznego, Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej PAN i Komisji Filologii Klasycznej PAN. Zmarł 15 IX 1967 w Krakowie, został pochowany 19 IX na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956).
S. należał do najwybitniejszych polskich filologów klasycznych XX w.; jego osiągnięcia w dziedzinie badań nad metryką antyczną, leksykografią i gramatyką rzymską oraz archaiczną literaturą łacińską, niedocenione w kraju, były honorowane przez naukę światową. Do dziś są one cytowane w książkach i czasopismach zagranicznych, a wypracowane przez niego rozwiązania naukowe uznawane za obowiązujące. S-ego cechowała głęboka wiedza filologiczna, intuicja naukowa, akrybia i pasja badawcza. Swe prace publikował głównie w klasycznym języku łacińskim i tego samego wymagał od swych uczniów. Na Uniw. Wrocł., z którym związany był najdłużej, zyskał przydomek Mistrza, a metodę rzetelnej i wszechstronnej interpretacji na podstawie filologicznej krytyki tekstów nazywano «Szkołą Profesora Strzeleckiego».
W małżeństwie (od r. 1949) z Bożeną z Modelskich (zob. Strzelecka Bożena), córką Teofila Emila Modelskiego (zob.), S. nie miał dzieci.
W r. 1967 ukazało się drugie wydanie C. Atei Capitonis Fragmenta (Leipzig 1967, „Bibliotheca Teubneriana”), które zostało przyjęte z wielkim uznaniem przez filologów klasycznych i znawców prawa rzymskiego.W dn. 21–22 X 2005, w setną rocznicę urodzin S-ego, odbyła się poświęcona jego pamięci ogólnopolska konferencja naukowa w Inst. Filologii Klasycznej i Kultury Antycznej Uniw. Wrocł.
Fot. w: Arch. Inst. Filol. Klasycznej i Kult. Antycznej Uniw. Wrocł.; – Brożek M., Władysław Strzelecki (20 I 1905 – 15 IX 1967), w: Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego za lata 1966/1967, Kr.; Madyda W., Z dziejów filologii klasycznej w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Historia katedr, Red. W. Taszycki, A. Zaręba, Kr. 1964; Mistrz Władysław Strzelecki (1905–1967), Red. L. Stankiewicz, Wr. 2006 (fot. S-ego na okładce); Rychlewska L., Prof. dr Władysław Strzelecki, „Eos” R. 55: 1965 (bibliogr. prac S-ego do r. 1965); taż, Władysław Strzelecki, w: Antichisti dell’ Università di Varsavia Nel novecento, Red. I. Bieżuńska-Małowist, Napoli 1992; Stabryła S., Władysław Strzelecki (1905–1967), w: Złota Księga Wydziału Filologicznego, Red. J. Michalik, W. Walecki, Kr. 2000; Uczeni wrocławscy 1945–1979, Wr. 1980; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1967: „Dzien. Pol.” nr 221, „Słowo Pol.” nr 221 (L. Rychlewska); – AAN, Kancelaria cywilna Prezydenta i Kancelaria Rady Państwa: sygn. I/23 k. 236–43 (życiorys S-ego); Arch. UJ: sygn. S III 246 (fot. S-ego).
Stanisław Stabryła