Morsztyn (Morstin) Władysław z Raciborska h. Leliwa (zm. 1689), bachmistrz wielicki, działacz sejmikowy i poseł sejmowy woj. krakowskiego, starosta kowalski. Był wnukiem Krzysztofa «młodszego» (zob.), synem Stefana, współdziedzica Raciborska, arianina, i Sabiny z Arciszewskich, siostry Krzyszofa (zob.), bratankiem Seweryna «starszego» (zob.). Prawdopodobnie uczył się w szkole rakowskiej (świadczą o tym jego podpisy na egzemplarzach książek pochodzących z rakowskiej biblioteki). W r. 1648 uczestniczył w elekcji Jana Kazimierza, brał następnie udział w wojnach kozackich. Wg Niesieckiego w r. 1652 dostał się pod Batohem do tatarskiej niewoli, z której sam się wykupił. Po najeździe szwedzkim w październiku 1655, wraz z innymi arianami, schronił się w Krakowie pod opiekę króla Karola Gustawa. W r. 1657 wspomagał finansowo zabiegi arian o szwedzką opiekę nad emigrantami. W marcu 1660 uczestniczył w dyspucie teologicznej, zorganizowanej przez kasztelana wojnickiego Jana Wielopolskiego w jego zamku w Rożnowie. W r. 1661 należał do obozu regalistów: w styczniu t. r. zobowiązywał się popierać elekcję vivente rege, t. r. został sekretarzem królewskim. Zapewne w tym czasie, lub może nieco wcześniej, przeszedł M. na katolicyzm. Dn. 5 VII przejmował już po krewnym, arianinie Hieronimie Gratusie Moskorzowskim, kaduki, które mu król przekazał, a w r. 1665 uzyskał jeszcze w spadku po nim drogą zapisów 7 500 zł. Kupił też inne majątki ariańskie, np. Koźmiczki koło Wieliczki w pow. krakowskim zobowiązując się do płacenia różnych legatów krewnym na emigracji lub też pozostającym w kraju.
Sejmik proszowski stwierdzając 19 II 1665 przejście M-a, wraz z dziećmi, na katolicyzm wstawił się za nim, by mu pozwolono żyć z uporczywie trzymającą się arianizmu żoną Barbarą Moskorzowską, wnuczką Hieronima (zob.), gdyż pragnie ją nawrócić; co też udało mu się do grudnia 1667. Ściągnął za to na siebie potępienie ze strony ministra Stanisława Lubienieckiego «młodszego» w wierszu „Do konwertyty Władysława Morsztyna” (napisanym dopiero 17 XII 1673). M. utrzymywał jednak nadal potajemne związki z arianami, bywali oni często w jego domu w Raciborsku. Zbyt silne były bowiem jego powiązania z innymi rodzinami ariańskimi. Jego siostra Anna była żoną Władysława Lubienieckiego, Katarzyna – poety Wacława Potockiego. Szczególnie bliskie i długotrwałe były jego kontakty ze Zbigniewem Morsztynem (zob.), który interesował się przebywającymi pod opieką ministra Daniela Jaszkiewicza na nauce w Gdańsku synami M-a – Michałem i Aleksandrem.
Dn. 23 VII 1668 podpisał M. konfederację woj. krakowskiego, uchwaloną na sejmiku w Proszowicach, w związku z zapowiedzianą abdykacją Jana Kazimierza. Wybrany przez ten sejmik na posła na sejm warszawski, 16 IX położył M. swój podpis pod aktem abdykacji Jana Kazimierza. Na konwokacji warszawskiej w listopadzie t. r. wyznaczono M-a do rewizji skarbu kor. Był M. marszałkiem sejmiku proszowskiego, odbytego 8 VI 1671 w odpowiedzi na ogłoszenie przez króla pospolitego ruszenia z powodu zagrożenia tatarskiego i podpisał laudum w sprawie realizacji uniwersału królewskiego. W r. 1672 był deputatem do Trybunału Kor. Nie jest jasne stanowisko M-a w okresie poprzedzającym zawiązanie konfederacji gołąbskiej i w czasie jej trwania. W końcu czerwca 1672 znajdował się M. w Warszawie i 1 VII podpisał konfederację malkontentów skierowaną przeciw Michałowi Korybutowi z żądaniem jego abdykacji. Nie wiadomo jednak, co robił w miesiącach następnych. T. r. otrzymał M. grodowe starostwo kowalskie w woj. brzesko-kujawskim. Być może więc, iż tam spędził najgorętsze miesiące. Dn. 13 XII 1672 uczestniczył – już jako regalista – w zwołanym uniwersałem królewskim sejmiku konfederackim woj. krakowskiego w Proszowicach i został wybrany na jednego z deputatów na zjazd generalny (czyli tzw. kontynuację konfederacji gołąbskiej) do Warszawy na 4 I 1673. W końcu lutego, kiedy pertraktacje między malkontentami a konfederatami dochodziły do pomyślnego końca, M. – jako jedyny ze szlacheckich deputatów – wyjechał obok przedstawicieli dworu na powitanie przybywających do Warszawy przywódców malkontentów: Mikołaja Prażmowskiego i Jana Sobieskiego. Po przekształceniu się konfederacji w sejm walny M. brał udział w jego obradach i wszedł jako przedstawiciel poselski z Małopolski do rady wojennej przy królu. Na sejmiku proszowskim w czerwcu 1673 został M. wybrany na jednego z komisarzy dla przeglądu pospolitego ruszenia woj. krakowskiego oraz na deputata do weryfikacji asygnat skarbowych w związku z trudnościami skarbowymi. Marszałkował M. 14 XI 1673 sejmikowi woj. krakowskiego, który uchwalił nadzwycz. podatek na cele wojenne. Na wojnę z Turcją wystawił chorągiew kozacką pod dowództwem Bogusława Łepkowskiego, złożoną ze 100 koni, która walczyła (oczywiście w różnej liczebności) do końca 1678 r. W okresie bezkrólewia po śmierci Michała Korybuta podpisał M. konfederację swojego województwa uchwaloną 29 XII 1673 na sejmiku w Proszowicach i został wówczas wybrany na posła na konwokację do Warszawy. Jako jej uczestnik podpisał konfederację generalną warszawską, został powołany do rady przy boku prymasa. Na konwokacji popierał Hieronima Lubomirskiego, chorążego kor., w jego staraniach o bogatą ordynację ostrogską. Uczestniczył w sejmie elekcyjnym w r. 1674.
Podczas sejmu koronacyjnego Jana III Sobieskiego, w którym uczestniczył jako poseł woj. krakowskiego, domagał się w obszernej mowie, aby zostawić królowi dzierżone dotychczas przez niego starostwa: jaworowskie, stryjskie i kałuskie, gdyż poniósł on znaczne koszty w ostatnich kampaniach. Popierał wówczas także ponownie pretensje Lubomirskiego. Na tymże sejmie król wyznaczył M-a na deputata małopolskiego z grona izby do rady wojennej, wybrano go nadto do komisji mającej dopilnować spłacenia długów króla Jana Kazimierza i królewicza Karola obciążających dobra żywieckie oraz do komisji dla uregulowania sporów na pograniczu śląsko-węgierskim (do komisji tej wchodził M. także w l. 1677 i 1678). Wybrany przez sejmik proszowski 10 XII 1676, posłował M. na sejm 1677. Sejmik deputacki woj. krakowskiego, odbywany w Koniuszy 21 III 1678, wybrał M-a na jednego z deputatów do króla z postulatem zwołania sejmu ordynaryjnego w celu obmyślenia nowych środków na opłacenie wojska. Posłował na sejm grodzieński (5 XII 1678 – 4 IV 1679). Uzyskał M. na nim zniesienie kondemnaty, jaką został obłożony z powodu wmieszania się w spór mieszczan ze starostwa kowalskiego z kapitułą włocławską. Na tymże sejmie, wraz z innymi posłami krakowskimi, protestował przeciw uchwałom sejmowym dotyczącym wysokości poboru i sposobu opłacenia wojska, a także przeciwko opuszczeniu w konstytucji «o deputatach do boku królewskiego» przedstawicieli woj. krakowskiego. Posłował M. następnie na sejmy 1682 i 1683 r. Szlachta krakowska, podnosząc jego zasługi zalecała go królowi do nagrody. Podczas konfliktu z królem krewniaka, podskarbiego w. kor. Jana Andrzeja Morsztyna, M. pozostał wierny Janowi III i choć prosił króla o łaskę dla winowajcy, to raczej myślał chyba o kadukach po podskarbim dla siebie i rodziny. W r. 1683 M. wystawił na wyprawę wiedeńską chorągiew pancerną, która weszła do pułku marszałka nadwornego kor. Hieronima Lubomirskiego i walczyła do końca 1689 r.
W r. 1660 wykupił M. bachmistrzostwo wielickie od Aleksandra Morsztyna za 12 000 złp. Stanowisko to przynosiło mu rocznie 6 711 złp. W r. 1668 w odnowieniu przywileju z r. 1660 udało mu się uzyskać stwierdzenie prawa dziedzicznego do owego urzędu. Wprawdzie stwierdzenie to zostało w dwa lata później zakwestionowane, niemniej jednak w r. 1683 przywilej na bachmistrzostwo uzyskał syn M-a – Michał. W r. 1672 w manifeście oblatowanym w aktach grodzkich krakowskich protestował M. przeciwko rabunkowej gospodarce w żupach wielickich, w r. 1680 odbył, wspólnie z podkomorzym krakowskim Franciszkiem Lanckorońskim, ich rewizję. Będący w l. 1671–3 podżupnikiem wielickim poeta Wespazjan Kochowski dedykował M-owi wiersz pt. „Latumie solne”. Jako starosta kowalski wykazał M. pewną dbałość o należne do niego dobra, odrestaurował zniszczony zamek starościński. Gniazdem rodzinnym M-a był Raciborsk oraz Pawlikowice w woj. krakowskim; nadto posiadał kilka wsi dziedzicznych w pow. szczyrzyckim, m. in. Witkowice, Gorzków, Taszyce, w pow. pilzneńskim miał Chyszów, Chyszówek i Świerczków, a w pow. wiślickim Czarkowy, w których rozbudował pałac. M. zmarł w r. 1689; pogrzeb odbył się w Wieliczce 20 VI t. r.; żona wystawiła mu w wielickim kościele parafialnym murowaną kaplicę.
Z małżeństwa z Barbarą Moskorzowską (zm. między r. 1691 a 1697) miał liczne potomstwo. Byli to: Michał (który zginął pod Wiedniem w r. 1683), Aleksander, jezuita (zmarły młodo w Kaliszu w r. 1680), Jakub Władysław (zob.), Andrzej Michał (zob.), kasztelan sądecki, i Stefan (zob.), starosta duninowski (zm. w r. 1736). Miał też kilka córek, z których Konstancja była benedyktynką, Eleonora – wizytką, Dorota poślubiła Wojciecha Wessla, późniejszego kasztelana warszawskiego, Anna wyszła w r. 1697 za Michała Jordana, woj. bracławskiego (zob.), Jadwiga poślubiła Franciszka Lanckorońskiego, podkomorzego krakowskiego (zob.), a Barbara Stanisława Derszniaka, starostę radoszyckiego.
Bratem M-a był Michał Walerian (zm. ok. r. 1696), rotmistrz, następnie podpułkownik król., komendant miasta Torunia 1660, poseł na sejmy i deputat na Trybunał Kor., podstoli krakowski ok. 1681, kasztelan zawichojski od r. 1689.
Estreicher; Niesiecki, VI 466–7, 483; Uruski; Wyczawski H. E., Katalog Archiwum Prowincji OO. Bernardynów w Krakowie, L. 1961–3, 90 [70]; – Czubek J., Wespazjan z Kochowa Kochowski, Rozpr. AU Wydz. Filol., Kr. 1901 XXXII 119, 122, 124; Dürr-Durski J., Twórczość Wacława Potockiego w okresie działalności obywatelskiej w roli podstarościego i sędziego bieckiego, w: Biecz. Studia historyczne, Wr. 1963; Keckowa A., Żupy krakowskie w XVI–XVIII wieku, Wr. 1969; Pelc J., Zbigniew Morsztyn, Wr. 1966; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936; Raków ognisko arianizmu, Kr. 1968; Stephen M. W., Do biografii i twórczości Zbigniewa Morsztyna, „Pam. Liter.” R. 54: 1963 z. 4 s. 415–42; Tazbir J., Arianie i katolicy, W. 1971; tenże, Diariusz Hieronima Gratusa Moskorzowskiego (1645–1650), „Przegl. Hist.” R. 54: 1963 z. 4 s. 648; tenże, Stanisław Lubieniecki, przywódca ariańskiej emigracji, W. 1961; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1961 VII cz. 2 s. 414, 1962 VIII cz. 1 s. 260; – Akta sejmikowe woj. krak., III, IV; Dzieje ziemi kujawskiej. Lauda i instrukcje, W. 1888 III; Kochowski W., Latumie solne, w: Pisma wierszem i prozą, Wyd. K. J. Turowski, Kr. 1859 s. 262–5; Pisma do wieku Jana Sobieskiego; Sobieski J., Listy do Marysieńki, W. 1962; Vol. leg., IV 208, 1022, 1036, V 102, 213, 241, 283, 336, 352, 359, 361, 389, 466, 552, 558, 572; Węgierski A., Libri quattuor Slavoniae reformatae, W. 1973; Wiersze Stanisława Lubienieckiego, Wyd. J. Tazbir, „Przegl. Human.” R. 9: 1965 z. 2 s. 119–21; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Sand. t. 136 s. 993–1012, Lib. Laud. Crac. II 441–4, Varia t. 49; Arch. Państw. w Ł.: Arch Ostrowskich z Maluszyna (papiery M-a) III 1, 4; B. Czart.: rkp. nr 179 (wiadomości z Warszawy); B. Jag.: rkp. nr 5656 t. I (diariusz sejmu koronacyjnego 1676); B. Kórn.: rkp. nr 356, 165 (instrument elekcji), rkp. Morstinów Kr. 75 (rewizja żupy wielickiej); B. Narod.: rkp. IV 5576 t. I (Summariusz dokumentów Morsztynów); B. Ossol.: rkp. nr 247 (diariusz konwokacji 1674 i koronacji 1676).
Adam Przyboś
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.