Myszkowski (Gonzaga-Myszkowski) margrabia na Mirowie Władysław h. Jastrzębiec udostojniony (zm. 1658), wojewoda krakowski, IV ordynat pińczowski. Był najmłodszym synem Zygmunta, marszałka w. kor. (zob.), i Elżbiety z Ziemblic Boguszówny. Podobno pierwotnie przeznaczony do stanu duchownego, jako młodzieniec miał mieć w r. 1619 godność kanonika krakowskiego będąc dopiero klerykiem. Jednakże wskutek wczesnej śmierci najstarszego brata Jana (w r. 1621) nie przyjął święceń i zrzucił suknię duchowną. W r. 1622 studiował w Bolonii; ponownie odwiedził Włochy w r. 1642, wpisując się 3 V do albumu uniwerstytetu padewskiego z tytułem starosty grodeckiego (gubernator Grodensis). Za młodu służył w wojsku i w r. 1630 był rotmistrzem wojsk kor. W r. 1632 podpisał elekcję Władysława IV z woj. krak. W r. 1635 stał na czele chorągwi husarskiej, złożonej ze 130 ludzi, z którą udał się do Prus, by wziąć udział w kampanii szwedzkiej. Chorągiew M-ego pozostała w kompucie nawet po rozpuszczeniu wojsk i jest wymieniana w spisach z r. 1640 i 1643. W latach pokoju posłował z woj. krak. na sejmy, m. in. na sejm zwycz. 1637 r. W r. 1646 w ogólnym kompucie wojsk kor., przygotowywanym przez króla na wojnę turecką, M. był przewidziany z husarską chorągwią w 200 koni. W r. 1648 sejmik proszowski powierzył mu 25 VI rotmistrzostwo chorągwi 100 husarzy z płacą 4 000 zł spośród 1 200 koni, wystawionych przez województwo pod wodzą Jerzego Lubomirskiego. Podczas elekcji 1648 r. popierał kandydaturę Jana Kazimierza; podpisał akt jego obioru.
W listopadzie 1648 po klęsce piławieckiej woj. Jeremi Wiśniowiecki, którego M. darzył szczególną przyjaźnią i gościł w swych dobrach, powierzył mu obronę Zamościa, obleganego przez Chmielnickiego; hetman kozacki podobno życzliwie odnosił się do M-ego jako do jednego z nielicznych polskich magnatów, pisywał też do niego z usprawiedliwieniami swych czynów i propozycjami pokoju. Sejm elekcyjny t. r. naznaczył M-ego na jednego z komisarzy do przyjęcia przysięgi od mianowanych regimentarzy, Andrzeja Firleja i Jeremiego Wiśniowieckiego. Widocznie dobrze się sprawił w kampanii 1648 r., skoro sejmik proszowski w grudniu t. r. przypominał jego wojenne zasługi i zwracał się do sejmu z prośbą o wyrażenie zgody na oddanie w dzierżawę dóbr ordynacji na 6 lat dla pokrycia długów zaciągniętych przez M-ego na wojnę; sejm koronacyjny (styczeń–luty 1649) taką konstytucję uchwalił. M. wziął udział w tym sejmie, wyróżniając się wśród magnatów bogactwem swego stroju, co spotkało się z naganą współczesnych («jako paw upierzony jechał»). W marcu 1649 wszedł M. do senatu jako wojewoda bracławski, po Adamie Kisielu. W czerwcu t. r. był na konwokacji w Warszawie, a w listopadzie na sejmie zwycz. wygłosił «uczone» votum. Dn. 14 XI t. r. został wojewodą sandomierskim po zmarłym w końcu października 1649 Andrzeju Firleju. Odtąd pilnie uczestniczył w sejmach i radach senatu, ale nie zapomniał też o innych obowiązkach. W r. 1649 wystawił własną chorągiew husarską ze 100 koni, zamienioną z kozackiej.
W r. 1651 odegrał M. poważniejszą rolę. Już w marcu t. r. sejmik opatowski woj. sandomierskiego wzywał swego wojewodę do ogłoszenia generalnego popisu pospolitego ruszenia. Z wiosną t. r. przyjmował w swoim Pińczowie posła tureckiego, który chciał odwiedzić żonę M-ego (od r. 1644), Wołoszkę, Annę Mohylankę, córkę hospodara mołdawskiego Jeremiasza (zob.), oraz przekazać z polecenia wezyra ostrzeżenie o zagrażającym Rzpltej ze strony Chmielnickiego niebezpieczeństwie. Na kampanię berestecką przywiódł M. osobiście dwie własne nadworne chorągwie, husarską i kozacką, walczące w bitwie w pułku króla i kaszt. krakowskiego Mikołaja Potockiego, na prawym skrzydle bitewnego szyku, sam zaś stanął na czele pospolitego ruszenia z woj. sandomierskiego na lewym skrzydle, wspierając dywizję woj. Jeremiego Wiśniowieckiego. Bezpośrednio z obozu 1 VII skreślił M. krótką relację o samej bitwie (28–30 VI, 1 VII), nie zapominając pochwalić i siebie oraz swych żołnierzy. Zyskał uznanie i podziękowanie sejmików proszowskiego i opatowskiego (obu z 15 XII 1651), a ten drugi nawet proponował podwyższenie dochodów wojewody z pińczowskiego «mostowego».
W konflikcie podkanclerzego Hieronima Radziejowskiego z królem M. od początku stał po stronie Jana Kazimierza. Na nadzwycz. sejmie w sierpniu 1652 gorąco przemawiał za systemem obrony przy pomocy żołnierza łanowego; został wtedy deputatem z senatu do Trybunału Skarbowego w Radomiu, a na następnym sejmie (marzec 1653) do podobnego Trybunału we Lwowie. Na sejmie brzeskim (marzec–kwiecień 1653) domagał się w swym votum hojniejszej zapłaty dla swego wojska. W r. 1652 uwikłał się w proces z Remigianem Piaseckim, regentem mniejszej kancelarii kor., o dobra Szaniec w pow. wiślickim i o dobra należące do mszańskiej dzierżawy, rzekomo zabrane mu przez wojewodę siłą; sprawa oparła się aż o sejm nadzwycz. (czerwiec-lipiec 1654). Wprawdzie Piasecki uzyskał wyrok na M-ego i jego żonę, ale nie mógł go wyegzekwować, bo konstytucja z tegoż sejmu skasowała go. Na tymże sejmie 1 VII M. publicznie domagał się wydania należnej szlachcie soli suchedniowej. W r. 1654 (24 III) wstawiał się M. do papieża Innocentego X za Akad. Krak. w obronie jej przywilejów, wychwalając jej zasługi dla Kościoła w zwalczaniu herezji.
Na wojnę szwedzką wystawił M. husarską chorągiew (170 koni), która nawet po śmierci wojewody nadal walczyła w barwach koniuszego kor. Aleksandra Lubomirskiego aż do końca wojny, oraz drugą pancerną (kozacką), z 200 koni złożoną, następnie dowodzoną przez kuzyna M-a Franciszka Myszkowskiego, starostę korytnickiego. Sam zaś M. pociągnął w r. 1655 za królem na emigrację, na Śląsk, i po powrocie króla do kraju w lutym 1656 został wojewodą krakowskim po śmierci Władysława Dominika Ostrogskiego-Zasławskiego. Chorągwie M-ego walczyły 3 X 1655 pod Wojniczem w grupie chorążego kor. Aleksandra Koniecpolskiego i 26 X miały skapitulować wobec Szwedów wraz z innymi. Jakub Łoś, towarzysz chorągwi pancernej M-ego, twierdził, że obie chorągwie M-ego – wraz z czterema innymi – nie poddały się wówczas Szwedom, dlatego odmówiono im leż zimowych. W każdym razie wzięły udział w kampanii Stefana Czarnieckiego i Jerzego Lubomirskiego w r. 1656, a w r. 1657 ścigały ustępujące z Polski wojska Jerzego II Rakoczego i gromiły go w lipcu t. r. pod Magierowem. W lutym 1657 zjawił się M. na konwokacji w Częstochowie, 16 III podpisał wraz z innymi senatorami pełnomocnictwo dla Tobiasza Morsztyna, wysyłanego w poselstwie do Danii, przebywał w Częstochowie jeszcze w październiku t. r.
M. należał do najbogatszych magnatów. Posiadał starostwa: grodeckie, drahimskie, mościskie i medyckie; dawały one duże dochody, bo tylko starostwo mościskie przyniosło w wojennym roku 1657 8 000 zł. Po zmarłym bezpotomnie w r. 1647 bracie Ferdynandzie, III ordynacie pińczowskim, objął M. ordynację oraz inne dobra. W kościele parafialnym w Książu Wielkim ufundował kaplicę w stylu wczesnobarokowym p. wezw. św. Anny. M. zmarł w r. 1658, przed 7 VI (data kazania pogrzebowego S. Stawickiego w kościele farnym w Pińczowie), wg Łosia: «w poście», «wielki Rzpltej miłośnik, który 20 lat i więcej żadnego obozu nie opuścił». Został pochowany w podziemiach kaplicy Myszkowskich w kościele Dominikanów w Krakowie.
Z małżeństwa z Anną Mohylanką (1. v. Maksymilianową Przerembską, 2. v. Janową Czarnkowską) nie pozostawił M. potomstwa. Wdowa (zm. 1667) wyszła za mąż po raz czwarty za Stanisława «Rewerę» Potockiego. V ordynatem pińczowskim został kuzyn M-ego Franciszek, starosta korytnicki (zob.).
Estreicher, XXIX 260–1; Dworzaczek; Niesiecki, I 129, 141, 221, VI 505–6; Uruski, XI 371–4; Żychliński, IX 91; Łętowski, Katalog bpów krak., III 357; – Bartoszewicz J., Bitwa pod Beresteczkiem 28–30 VI 1651 roku, w: tenże, Dzieła, Kr. 1881 X 257–72; Czapliński W., Dwa sejmy w roku 1652, Wr. 1955; tenże, Emigracja polska na Śląsku w l. 1655–56, „Sobótka” R. 10: 1955 nr 4 s. 580, 585; Kersten A., Stefan Czarniecki, W. 1963; Kubala L., Jerzy Ossoliński, W. 1924; Łoziński W., Prawem i lewem, Kr. 1957 I, II; Tazbir J., Stanisław Lubieniecki, W. 1961; Tomkiewicz W., Jeremi Wiśniowiecki (1612–1651), W. 1933; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1958–60 IV 500, 502, VI 488, 492; tenże, Wojsko polskie w drugiej połowie XVII w., W. 1965; Wojna polsko–szwedzka 1655–1660, W. 1973; – Akta sejmikowe woj. krak., II; Arch. nacji. pol. w uniw. padewskim, I, II; Elementa ad Fontium Editiones, XXXIII; Kochowski W., Lata potopu, W. 1966; [Łoś J.], Pamiętniki Łosia towarzysza chorągwi pancernej Władysława margrabi Myszkowskiego, wojewody krakowskiego, obejmujące wydarzenia od r. 1646 do 1667, Kr. 1858 XIII, XIV 10, 12, 14, 18, 33; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Oświęcim, Diariusz 1643–1651; Radziwiłł, Memoriale, IV, V; Rudawski, Historiarum Poloniae, I 95, 133, II 357; Studenci Polacy na uniwersytecie bolońskim w XVI i XVII w., Oprac. M. Bersohn, Kr. 1894 II 41; Temberski, Roczniki; Vet. Mon. Pol., III 487; Vol. leg., IV 263, 286, 363, 399, 414, 552; – AGAD: Metryka Kor. t. 191 k., 229; B. PAN w Kr.: rkp. 5637 (Codex Myszkovianae ordinationis diplomaticus, Recensuit G. Labuda, mszp.) nr 101, Teka Pawińskiego nr 21 (154).
Adam Przyboś