Pawlicki Władysław (1831–1923), lekarz, działacz polonijny w Stanach Zjednoczonych. Ur. 26 XII w Lachowcach w pow. ostrogskim na Wołyniu. O rodzicach brak wiadomości. Jego wuj ks. Koźmiński wysłał go w r. 1846 do gimnazjum w Żytomierzu. Następnie P. studiował medycynę na uniwersytecie w Kijowie. W pierwszym roku studiów utrzymywał się z korepetycji, przez następne lata był na «skarbowym koszcie», zobowiązany za to po ukończeniu medycyny do podjęcia pracy w charakterze lekarza Floty Czarnomorskiej (1855). Przebywał w Sewastopolu przez ostatnie 3 miesiące oblężenia, później pracował tam w szpitalu morskim. W r. 1858 objął stanowisko lekarza na pokładzie okrętu wojennego patrolującego wybrzeża Kaukazu. Zimą 1859 został przeniesiony do Floty Bałtyckiej. Początkowo pracował w szpitalu w Kronsztadzie, potem był w eskadrze admirała G. I. Butakowa. jesienią 1861 należał do eskadry admirała A. A. Popowa, odbywającej podróż dookoła świata. W San Francisco P. dowiedział się o wybuchu powstania styczniowego. Na wieść o tajnym rozkazie szybkiego wypłynięcia eskadry i powrotu do Rosji opuścił okręt, zawiadomiwszy o tym listownie dowódcę. Obawiając się wydania przez Amerykanów władzom rosyjskim, ukrywał się przez parę miesięcy w górach, korzystając z pomocy osiadłego w Kalifornii Polaka. Początkowo jego sytuacja była bardzo trudna z powodu nieznajomości języka i miejscowych stosunków, po kilku jednak latach zdobył w San Francisco pozycję jako lekarz, praktykując głównie w środowisku irlandzkim i miejscowej kolonii rosyjskiej.

P. był członkiem Tow. Polaków w Kalifornii (kontynuującego działalność powołanego w r. 1863 Komitetu Polskiego w San Francisco) i w końcu lat siedemdziesiątych oraz w latach osiemdziesiątych – jego wiceprezesem, a następnie prezesem. W r. 1880 przystąpił do powstałego właśnie Związku Narodowego Polskiego (ZNP), od początku propagując jego idee. Został wybrany na delegata na I Sejm Związku we wrześniu 1880 w Chicago, ale ze względów rodzinnych nie wziął w nim udziału. Jednak niewątpliwie pod wpływem P-ego Tow. Polaków w Kalifornii przyłączyło się wkrótce do ZNP, najpierw jako grupa nr 4, a następnie jako grupa nr 7. P. utrzymywał bliskie stosunki z Heleną Modrzejewską, która podarowała Towarzystwu bibliotekę. Współpracował ściśle z Muzeum w Raperswilu, zabiegając dla niego w Kalifornii o pomoc finansową. Od r. 1894 był członkiem korespondentem Tow. Muzeum Narodowego Polskiego w Raperswilu, był też współpracownikiem Muzeum Polskiego w Chicago. Propagował sprawę polską na gruncie amerykańskim, urządzając obchody rocznic narodowych, publikując w prasie kalifornijskiej artykuły, np. na temat jubileuszu J. I. Kraszewskiego. Na Wystawie Międzynarodowej w r. 1894 w San Francisco zorganizował 20 V w Festival Hall Dzień Polski z udziałem Modrzejewskiej. Dn. 3 V 1899 w San Francisco na uroczystym obchodzie rocznicy Konstytucji 3 maja wygłosił odczyt na temat stosunków wewnętrznych w Polsce w okresie Sejmu Czteroletniego. Rozwijał różnorodne akcje, aby zaznajomić opinię amerykańską z uciskiem stosowanym wobec ludności polskiej w zaborach pruskim i rosyjskim, m. in. przygotowywał w tej sprawie memoriał na Kongres Katolicki w Chicago we wrześniu 1893. Nie doszło jednak do postawienia tej sprawy wskutek oporu zmartwychwstańców.

P. był także aktywnym działaczem katolickim. Próbował różnymi sposobami przeciwstawić się zabiegom Kościoła prawosławnego, zmierzającym do nawrócenia unitów-emigrantów z Galicji na terenie Stanów Zjednoczonych. Publikował w tej sprawie artykuły w pismach „The Catholic American News” i „Monitor”, wywierał też wpływ na redakcję „The Catholic World”. Wspólnie z Modestem Maryańskim opracował „Statystykę Kościoła Polskiego w Stanach Zjednoczonych” (Kr. 1892, jako autor: Maryański) na Wystawę Lwowską w r. 1894 na podstawie informacji udzielonych przez proboszczów parafii polskich w Ameryce, jako odpowiedzi na ankietę rozesłaną przez P-ego i Maryańskiego. W sporze między ZNP i Zjednoczeniem Polskim Rzymsko-Katolickim P. wystąpił po stronie ZNP, krytykując działania zmartwychwstańców. Powoływał się przy tym na pozytywne wzory współpracy między organizacjami religijnymi i narodowymi wśród innych grup etnicznych w Stanach Zjednoczonych, a zwłaszcza irlandzkiej. Dążąc do zjednoczenia podzielonego wychodźstwa polskiego w Ameryce, opracował wspólnie z Maryańskim projekt utworzenia Ligi Polskiej, która powstała w r. 1894. Jednak wobec silnej opozycji uznał, że projektodawcy nie powinni wchodzić do jej zarządu. Liga istniała do r. 1896. O ostatnich latach życia P-ego brak wiadomości. P. zmarł 10 XII 1923 w San Francisco i tu pochowany został na cmentarzu Św. Krzyża.

Ożeniony w r. 1871 z Amerykanką pochodzenia irlandzkiego Ellen Durkin, P. miał dwóch synów: Kazimierza, lekarza, i Tadeusza, adwokata.

Bolek, Who’s who in Polish America; – Błoński S., Polacy w San Francisco, „Polacy Zagranicą” (W.) 1936 nr 11 s. 9; Commemoration. The Hundredth Anniversary of the Polish Society of California, 1863–1963, Berkeley (California) 1963 s. 29–30; Haiman M., Polish Pioneers of California, Chicago 1940 s. 67; Kruszka W., Historia polska w Ameryce, Chicago 1905 IV 17; Mocha F., Poles in America, Bicenntenial Essays, Stevens Point 1978; Osada S., Historia Związku Narodowego Polskiego, Chicago 1905 s. 139; Szczublewski J., Żywot Modrzejewskiej, W. 1977; Wieczerzak J. W., Roots and Links: Another look at America’s „Pre-Ethnic” Polish Exile Immigrants, „Polish-American Studies” 1979 vol. 2 s. 71; – Czyn zbrojny wychodźstwa polskiego w Ameryce. Zbiór dokumentów i materiałów historycznych, Chicago 1957 s. 31; Korespondencja Heleny Modrzejewskiej i Karola Chłapowskiego, W. 1965 I–II; [Kraszewski J. I.] Bolesławita B., Rachunki z roku 1867, P. 1868 cz. 2 s. 135; Modrzejewska H., Wspomnienia i wrażenia, Kr. 1957; Sienkiewicz H., Listy, W. 1977 I cz. 2; Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Raperswilu za rok 1910, Paryż 1911; – „Głos Pol.” 1872 nr 4; „Zgoda” (Chicago) 1809 nr 21 s, 6; – B. Jag.: rkp. 6486 IV t. 26 i 6525 IV t. 65 (P. do J. I. Kraszewskiego), Akc. 155/64, Akc. 11/71; B. Kórn.: rkp. 7704; B. Narod.: rkp. IV 8920 i akc. 8455; California State Board of Health. Bureau of Vital Statistics: Akt zgonu P-ego; Muz. A. Mickiewicza w Paryżu: rkp. 1018, 1109; New York State University, College at Buffalo, Butler Library: Listy W. P-ego do F. Fronczaka.

Halina Florkowska-Frančić