Poniński Władysław h. Łodzia (zm. 1731), starosta wschowski, podkoniuszy koronny i referendarz w. koronny. Był synem Hieronima Adama (zob.) i Teresy z Chociszewskich, bratem Adama, kaszt. poznańskiego (zob.), Karola (zob.) i Franciszka, starosty kopanickiego (zob.). W młodości prawdopodobnie uczył się w kolegium jezuickim w Poznaniu. W maju 1683 zaciągnął się do armii koronnej; od 1 V 1683 do 30 X 1685 był kapitanem i dowódcą kompanii w regimencie piechoty niemieckiej Marcina Zamoyskiego. Uczestniczył w kampanii wiedeńskiej 1683 r. i wyprawach do Mołdawii 1684 i 1685 r. W armii koronnej służył zapewne do r. 1689, później m. in. pomagał ojcu w sprawach majątkowych i w związku z nimi jeździł do Anny Zamoyskiej, podskarbiny w. kor., do Zamościa (1692) i na dwór królewski do Warszawy (1693). Dn. 12 X 1693 objął w wyniku cesji ojca starostwo wschowskie (ustąpił zeń zapewne na rzecz Franciszka Radzewskiego, który był starostą wschowskim 25 II 1702). Został także dworzaninem królewskim. Posłował z woj. kaliskiego na sejm 1695 r. Włączył się wówczas do zatargu między Krzysztofem Towiańskim, kasztelanicem łęczyckim, a swoim krewnym Piotrem (Andrzejem?) Nieżychowskim, dworzaninem królewskim. Broniąc Nieżychowskiego sięgnął P. do szabli; aresztowany przez straż marszałkowską, został uwolniony dzięki poręce prymasa Michała Radziejowskiego. Na dworze królewskim przebywał P. zapewne do śmierci Jana III w r. 1696.
W lipcu 1696 na konfederacji szlachty wielkopolskiej w Środzie został P. wybrany na sędziego kapturowego. Związki z Zamoyskimi i Sobieskimi, a zwłaszcza przyjaźń z królewiczem Jakubem, skłoniły P-ego po śmierci króla do opowiedzenia się początkowo za kandydaturą syna Jana III, jednakże po odsunięciu się Jakuba P. poparł elektora saskiego Fryderyka Augusta. Na sejmie koronacyjnym 17 IX 1697, zaraz po wejściu posłów do izby, P. wypowiedział się za wyborem, wg przyjętej tradycji, posła litewskiego na marszałka sejmowego. W tej sprawie był spór między zwolennikami Augusta II a kontystami; wypowiedź P-ego przyczyniła się do zgody w izbie i wyboru w dn. 26 IX marszałka oraz skłoniła posłów do poparcia nowego króla. Dn. 27 IX t. r. P. otrzymał od Augusta II urząd podkoniuszego koronnego; nie odsunął się jednak od Jakuba Sobieskiego, prowadząc z nim ożywioną korespondencję i spełniając rolę jego agenta w Wielkopolsce; był już wówczas w bliskich kontaktach z Leszczyńskimi i pośredniczył w wielu ich sprawach. W r. 1703 P. był posłem na sejm lubelski i konsyliarzem zawiązanej w dn. 9–11 VI t. r. w Środzie konfederacji wielkopolskiej, popieranej przez Sapiehów i Szwedów. Został też 13 VIII t. r. wyznaczony przez sejmik średzki na jednego z rotmistrzów chorągwi wojewódzkich, które miały się zebrać 27 VIII pod Środą. W dalszym ciągu popierał kandydaturę Jakuba na króla polskiego. Toteż aresztowanie w lutym 1704 obu królewiczów przez Augusta II przyjął P. z oburzeniem. W maju t. r., wraz z Janem Sapiehą, pisarzem polnym lit., towarzyszył w drodze do kwatery Karola XII w Heilsbergu (Lidzbarku) Aleksandrowi Sobieskiemu, który omawiał z królem szwedzkim warunki swej kandydatury do tronu polskiego. Misja ta zakończyła się niepowodzeniem i P. powrócił 15 V t. r. do Warszawy. Po odmowie Aleksandra i zrzeczeniu się pretensji do tronu przez Jakuba P. poparł starania Stanisława Leszczyńskiego i w lipcu 1704 uczestniczył w jego elekcji. Dn. 27 VII dostał od Stanisława Leszczyńskiego pięcioletnią dzierżawę żup bocheńskich i wielickich. P. rychło stał się przyjacielem i doradcą króla, który hojnie go nagradzał; 21 XI 1706 otrzymał P. urząd referendarza koronnego, 24 XI 1707 – starostwo ojcowskie, 13 VIII t. r. obfity kaduk po zmarłym bezpotomnie Obrębskim. Prawdopodobnie uczestniczył P. w kampanii 1706 r. W r. 1707 pośredniczył, wraz z Janem Stanisławem Jabłonowskim, woj. ruskim, w rozmowach z ramienia króla Stanisława z Sobieskimi w sprawie odzyskania tymczasowej asekuracji do korony polskiej, podpisanej 26 VI 1704 przez Leszczyńskiego. Podpisany układ miał być następnie zatwierdzony przez sejm.
W kampanii 1708 r. P. towarzyszył Leszczyńskiemu w marszu wojsk szwedzkich z Brześcia Kujawskiego do Grodna, a następnie brał udział w rozmowach z królem szwedzkim w marcu t. r. w Smorgoniach na temat warunków zabezpieczenia panowania Leszczyńskiego w Polsce. W czerwcu t. r. wycofał się wraz z nim do Wielkopolski. W maju 1709 jeździł na Śląsk w sprawach Leszczyńskiego. Po jego ucieczce odsunął się od spraw politycznych, krążyły pogłoski, że zaraz po bitwie pod Połtawą opuścił króla i ukrył się w Wielkopolsce. Jeszcze jednak w r. 1711 (26 II) wydał we Wrocławiu manifest przeciwko odstąpieniu Piotra Bronisza od konfederacji warszawskiej i opowiadał się za Leszczyńskim. W r. 1717 sejm «niemy» uchwalił deklarację bezpieczeństwa dla P-ego. Nie zerwał P. korespondencji z Jakubem Sobieskim i utrzymywał kontakty z Leszczyńskim, który pomagał jego synowi Hieronimowi w uzyskaniu w r. 1722 regimentu kawalerii w armii francuskiej. W r. 1731 złożył P. urząd podkoniuszego na rzecz syna Hieronima.
P. miał połowę miasta Jutrosina z przyległymi wsiami w pow. pyzdrskim, Kamień i Zakszyn w pow. kaliskim oraz Miłkowice, Strachocice i Zaspy w woj. sieradzkim. Najchętniej przebywał w swych dobrach w Kamieniu. Współcześni określali go jako «męża wielkiego umysłu i pańskiego serca». Zmarł 12 XI 1731 w Lesznie, został pochowany w Kaliszu, w kościele Bernardynów.
P. był żonaty z Konstancją z Zaleskich (córką Andrzeja, płka województwa kaliskiego), z którą miał trzech synów: Hieronima, oficera w armii francuskiej i koniuszego kor., dziedzica Jutrosina i Kamienia, Teodora, oficera wojsk cesarskich, i Stanisława, por. wojsk francuskich i szambelana królewskiego.
Estreicher; PSB (Jabłonowski Jan Stanisław); Słown. Geogr., III 732 (Kamień), VIII 779–80 (Ponin); Świecki T., Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski. Uzupełnienia J. Bartoszewicza, W. 1858 I 247–8; Niesiecki; Uruski; Żychliński, V; – Feldman J., Polska w dobie wielkiej wojny północnej 1704–1709, Kr. 1925 s. 274–5; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II od śmierci Jana III do chwili wstąpienia Karola XII na ziemię polską, P. 1856 s. 127; tenże, Dzieje panowania Augusta II od wstąpienia Karola XII na ziemię Polską aż do elekcji Stanisława Leszczyńskiego 1702–1704, P. 1874 s. 28, 300–1, 344, 353, 446, 575–6, 600; tenże, Jan St. Jabłonowski wojewoda ruski i zatarg jego z królem Augustem II, Opowiadania i studia historyczne. Cz. 3, W. 1877 s. 64; Piwarski K., Królewicz Jakub Sobieski w Oławie, Kr. 1939 s. 21, 24–5, 32, 38, 49, 63, 65; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977 s. 60, 72, 102, 160, 192, 200; – Jabłonowski J. S., Dziennik, Cz. 1 (1694–1695), Wyd. W. Chomętowski, W. 1865 s. 63; Listy z czasów Jana III i Augusta II, Wyd. G. B. U. i W. Skrzydylka, Kr. 1870 s. 490, 492–3, 496, 500, 543–4, 546–7, 568; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958 s. 22, 23, 28, 51, 63, 67, 174–5, 178, 259, 282, 396; Teka Podoskiego, I 16, 124; Vol. leg., VI 11, 299; Załuski, Epistolae, IV 101, 105, 110, 129, 131; Zawisza K., Pamiętniki 1666–1721, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1862 s. 135, 233; – AGAD: Arch. Zamoyskich nr 483, nr 528 k. 2059–2063, nr 1223 s. 1–3 (korespondencja Hieronima Adama Ponińskiego z l. 1684–96), nr 2580 k. 43 i nr 2581 k. 16, 22 (rachunki P-ego z oberszterem regimentu Marcinem Zamoyskim w l. 1685 i 1686), Arch. Radziwiłłów t. 279 nr 12157 (korespondencja P-ego z l. 1696 i 1709); Arch. Klaszt. Bernardynów w Kr.: Wschowa, W. 27, Liber Mortuorum Leszno; Arch. Państw. w P.: Wschowa grodz. 13 k. 33, 66 k. 419 i 421, 103 k. 18, 106 k. 1 i 16, 114 k. 47 i 72–77v.; B. Czart.: rkp. 449, 470; B. Jag.: rkp. 84, 7873; B. PAN w Kr.: rkp. 978, 981, 983, 925.
Marek Wagner