Pusłowski Władysław (1871–1964), ziemianin, działacz społeczny. Ur. 8 X w Albertynie w pow. słonimskim, był prawnukiem Wojciecha (zob.), synem Franciszka (1847–1908) i Leontyny z Włodków, bratankiem Zygmunta (zob.). Ojciec P-ego był dziedzicem wielkich dóbr w pow. słonimskim (Szydłowicze z Albertynem, Synkowicze, Szulaki, Pieski) i pińskim (Telechany, Planta, Kuźliczyn) oraz części Hotelu Europejskiego w Warszawie. Dobra te w połowie przeszły na P-ego (w r. 1922 posiadał 38 130 ha z Albertynem), w połowie na jego młodszego brata Wojciecha (w r. 1922 miał on 36 180 ha z Telechanami).

P. gospodarował w odziedziczonych majątkach. Przed pierwszą wojną światową Albertyn stanowił centrum przemysłowe Nowogródczyzny; były tam m. in. fabryki sukna i gobelinów, fabryka papieru, smarów. Po odzyskaniu niepodległości P. został członkiem Komitetu Obrony Kresów (KOK), utworzonego w listopadzie 1918 w Warszawie (na wniosek wcześniej istniejącej Komisji Litewskiej, powołanej przez Eustachego Sapiehę) jako organizacja społeczna, która miała pomóc rządowi pod względem organizacyjnym i finansowym w tworzeniu polskich oddziałów na Kresach Wschodnich. Głównym zadaniem KOK była akcja werbunkowa do dywizji litewsko-białoruskiej. P., obok E. Sapiehy, Antoniego Jundziłła i Czesława Krasickiego, reprezentował w KOK Grodzieńszczyznę. W czasie działań wojennych polsko-radzieckich P. towarzyszył jako tłumacz brytyjskiemu obserwatorowi frontu H. Alexandrowi (późniejszemu dowódcy wojsk alianckich na froncie śródziemnomorskim), a krytycznego lata 1920 odegrał znaczącą rolę w sprawie dostawy dla Polski sprzętu wojennego z zagranicy, zatrzymywanego w Gdańsku. Udało mu się przekonać niechętnie wobec Polski usposobionego lorda D’Abernon (wysłannika premiera Wielkiej Brytanii D. Lloyd George’a), by wydał polecenie wyładowywania broni w Gdańsku. Ten nieznany epizod przywołał w poświęconym P-emu wspomnieniu pośmiertnym Oskar Halecki, który w ostatnich latach życia P-ego pozostawał w bliskim z nim kontakcie korespondencyjnym. W r. 1921 P. został członkiem Rady Nadzorczej Kresowego Związku Ziemian na woj. nowogródzkie, poleskie i wołyńskie.

Po zniszczeniach spowodowanych działaniami wojennymi P. uruchomił w Albertynie dawne warsztaty, tartaki, fabrykę tektury, młyn; miał też fabrykę smarów, cegielnie, smolarnie, gorzelnię, elektrownie. Zatrudniał w przemyśle kilkuset robotników. W Warszawie (Mokotów, ul. Tenisowa 7) wybudował willę z fasadą będącą repliką – w pomniejszeniu – fasady pałacu w Albertynie. Dzięki P-emu Albertyn stał się w latach międzywojennych ważnym ośrodkiem akcji na rzecz unii kościelnej. Powstała tam w r. 1924 pierwsza w Polsce stacja Misji Wschodniej. P., wielki przyjaciel Tow. Jezusowego, dowiedziawszy się o potrzebie założenia klasztoru OO Jezuitów obrządku wschodniego, ofiarował na ten cel dom w Albertynie. Był to dawny budynek mieszkalny dyrektorów kilku nie istniejących już fabryk, z ogrodem, który później P. powiększył jeszcze o kawałek przylegającego lasu, dzięki czemu powstał park dla młodzieży nowicjackiej. Kiedy grono ziemian z pow. słonimskiego podjęło u władz kościelnych kroki, by doprowadzić do zaprzestania propagowania obrządku wschodniego przez jezuitów, P. przeciwstawił się ich staraniom w prasie. Po wybuchu drugiej wojny światowej Pusłowscy znaleźli się we Francji. Po klęsce Francji wyjechali do Hiszpanii, potem do Meksyku. Po wojnie wrócili do Francji, gdzie ostatecznie zamieszkali w Attichy (koło Compiégne). Z zamiłowaniem zajmował się badaniami historycznymi, co jednak utrudniała postępująca utrata wzroku. Zmarł 10 IV 1964 w Attichy, pochowany został na cmentarzu Père Lachaise.

W małżeństwie z Krystyną Marią Pignatelli de Aragon (1881–1963), z włosko-hiszpańskiej rodziny książęcej, miał P. troje dzieci: Franciszka (ur. 20 IV 1903 – zm. 18 IV 1988 w Nowym Jorku), zamieszkałego w Stanach Zjednoczonych, pracownika Sekcji Polskiej Radia «Głos Ameryki», potem wiceprezydenta Instytutu Polskiego w Nowym Jorku, Ksawerego (ur. 29 IX 1905), uczestnika kampanii wrześniowej, później oficera PSZ we Francji, po przyjeździe do Wielkiej Brytanii adiutanta prezydenta RP Władysława Raczkiewicza; po demobilizacji pracownika American Automobile Association, i Marię Krystynę (ur. 27 IX 1913 – zm. 2 X 1982), żonę Andrzeja Karola Olizara, która w czasie pobytu w Hiszpanii ratowała Polaków internowanych w obozie Miranda, a po upadku Francji m.in. kurierów polskich i dowoziła ich do Portugalii.

Fot. (zbiorowa) w: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, s. 168; PSB (Pietkiewicz Włodzimierz); Słown. Geogr., XV (Albertyn); Przewodnik po zbiorach pałacu hr. Pusłowskich w Krakowie, Kr. 1936 s. 5 (tu o zniszczeniu zbiorów artystycznych w Albertynie); – Abramowicz W., Strony nowogródzkie, Lida 1938 s. 130–2; Deruga A., Polityka wschodnia Polski wobec ziem Litwy, Białorusi i Ukrainy (1918–1919), W. 1969; Halecki O., Ś. p. Władysław Pusłowski, „Nowy Świat” 1964 nr z 5 VI; Kasprzycki J., Warszawskie pożegnania. 410. Po Pusłowskich, „Życie Warszawy” 1978 nr 24; Lorentz S., Wycieczki Słonimskie, Słonim 1933 s. 17; Piątkiewicz W., Prawda o Albertynie, Kr. 1932; Roszkowski W., Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., „Przegl. Hist.” T. 74: 1983 s. 283; Rottermund A., Hotel Europejski, W. 1972 s. 26; Życka L., Łęska M., Działalność popowstaniowa Polaków na ziemi mińskiej, W. 1939; – Glinka W., Pamiętnik z wielkiej wojny, W. [1927] I; Księga adresowa Polski…, W. 1928 s. 1033, 1046, 1109; Lednicki W., Pamiętniki, Londyn 1967 II; Pierwszy Informator Województwa Poleskiego. Rok 1932, Brześć nad Bugiem [b. r. w.] s. 249, 279, 282, 284, 289; Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu, W. 1938 nr 7907; Woyniłłowicz W., Wspomnienia 1847–1928, Wil. 1931 I; – „Nasze Wiadomości” T. 8: 1926–7 s. 206–8, 296; „Oriens” 1933 s. 26–7, 43–7, 1936 s. 92–4, 124–5, 1937 s. 172–4; „Przegl. Ziemiański” 1921 nr 7–8 s. 4; Mater. do biogr…. II 264–5; – Muz. UJ: Arch. Pusłowskich, pudło 34 (działy majątkowe między braćmi Franciszkiem a Zygmuntem Pusłowskimi); – Informacje i uzupełnienia syna Ksawerego z Londynu.

Alina Szklarska-Lohmannowa