Skotarek Władysław (1894–1969), grafik. Ur. 6 V w Wojnowicach koło Grodziska Wielkopolskiego, w rodzinie chłopskiej, był synem Tomasza i Józefy ze Śliwińskich.
Od r. 1906 S. uczęszczał do niemieckiego gimnazjum w Poznaniu. Po zdaniu matury w r. 1913 pracował (do r. 1917) w Zakładzie Artystycznych Witraży i Malarstwa Kościelnego «Polychromia» kierowanym przez Wiktora Gosienieckiego, gdzie nauczył się technik plastycznych. Działał w tajnych organizacjach niepodległościowych – w Tow. im. Tomasza Zana (w l. 1913–15), Polskich Drużynach Strzeleckich oraz Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego. Podczas pierwszej wojny światowej dwukrotnie powołano go do armii niemieckiej (1916, 1918). Był członkiem poznańskiej Rady Robotników i Żołnierzy oraz Naczelnej Rady Ludowej w l. 1918–19. W r. 1918 objął posadę urzędnika w Dyrekcji Poczt w Poznaniu, gdzie w r. 1919 zetknął się z pracującym tam Stanisławem Przybyszewskim i zaprzyjaźnił się z nim i jego córką Stanisławą.
Na przełomie l. 1915 i 1916 wykonywał S. rysunki do pisma „My”, nielegalnie wydawanego (technika powielania na hektografie) przez członków Tow. im. Tomasza Zana. Był w r. 1917 współzałożycielem i członkiem (do r. 1922) Zrzeszenia Artystów «Bunt» w Poznaniu, współpracował (w l. 1917–20, 1922) z pismem „Zdrój”, wydawanym przez Jerzego Hulewicza. W „Zdroju” zamieszczał swoje rysunki i grafiki. Brał udział w wystawach «Buntu» w Poznaniu i Berlinie (w galerii pisma „Die Aktion”) w r. 1918, a także w VI wystawie Formistów w Polskim Klubie Artystycznym w Warszawie w r. 1920. Utrzymywał bliskie kontakty z członkami łódzkiej grupy «Jung Idysz» – Jankielem Adlerem i Markiem Szwarcem (w r. 1920 był jego ojcem chrzestnym). Wraz z anarchistycznym skrzydłem «Buntu» (Stanisławem i Małgorzatą Kubickimi, Stefanem Szmajem) oraz J. Adlerem uczestniczył w Międzynarodowej Wystawie Artystów Rewolucyjnych w Berlinie w r. 1922. Miał wystawy w Poznaniu: wraz z J. Hulewiczem w r. 1921 w Salonie Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych oraz indywidualną w r. 1931, a także w r. 1929 uczestniczył w III Wystawie Grupy «Plastyka».
S. uprawiał grafikę (głównie linoryty) oraz rysunek tuszem, a także (rzadziej) malarstwo akwarelowe i pastel. Tworzył też rzeźby w drewnie. Pierwsze znane rysunki z r. 1917 i 1918 – «kosmiczne pejzaże» z postaciami na pierwszym planie (Improwizacja I i II, Rysunek II ze św. Markiem, Rysunek III z aktem), sceny ukazujące kataklizm wojny (Eksplozja I i II) oraz kompozycja Kochankowie łączą w sobie cechy ekspresjonistycznej deformacji i geometryzacji oraz futurystyczną dynamikę z elementami secesji (maski, gwiazdy). Zostały one wykonane piórkiem, często przy pomocy linijki, cyrkla lub krzywek, co nadaje im wycyzelowany konturowy charakter. Przeważają formy owalne, koliste lub łukowate. Z tematyką wojenną wiąże się rysunek Na pobojowisku nocą (1919) z samotną postacią wydobytą z ciemności przez światło księżyca.
Początkowa twórczość S-ka wyrażała charakterystyczny dla późnego ekspresjonizmu pacyfizm. Podobnie jak wielu ekspresjonistów niemieckich i członków «Buntu» S. odwoływał się do ikonografii Nowego Testamentu, propagując idealistyczną koncepcję Chrystusa – «nowego człowieka», uznanego za ideał etyczny i za pierwszego rewolucjonistę (Chrystus w Ogrojcu, Judasz, Ukrzyżowanie, Krucyfiks, Zdjęcie z Krzyża). W związku z sytuacją polityczną po zakończeniu wojny i oddziaływaniem ideologii anarchizmu (propagowanej w kręgu «Buntu») pojawiły się w twórczości S-ka apokaliptyczne wizje rewolucji, np. Panika (1918), Płonące miasto (1918, niezachowane) i Walka uliczna (1921), które nawiązywały do dzieł niemieckiego ekspresjonisty L. Meidnera i S. Kubickiego. W dziełach S-ka odnaleźć można także inne charakterystyczne dla ekspresjonizmu motywy, m. in. miłości i ekstatycznego tańca (Zachwyt, Salome, 1918), chorób psychicznych i depresji (Obłęd, 1918, Z chwili stagnacji, 1919).
W linorytach z r. 1918 S. wprowadził ekspresjonistyczne ujęcie ruchu oraz deformację postaci i architektury (m. in. w Idącym). W Uścisku napięcie potęgują łukowate, jakby wirujące formy w tle. W Okrzyku, nawiązującym do twórczości E. Muncha i Przybyszewskiego, artysta wprowadził po raz pierwszy elementy abstrakcyjne. Z l. 1919–20 pochodzi cykl abstrakcyjnych linorytów Formy. Forma I z tego cyklu to kompozycja fakturowa z łuków, kół, owali i zygzaków, inspirowana kształtem postaci ludzkiej na tle gwiazd. Forma III zbudowana została z poruszonych, nakładających się geometrycznych form. Z innych dzieł S-a z r. 1920 wymienić trzeba rysunek Improwizację VII – zaskakującą w jego twórczości kompozycję fantastyczną, a także pastel Roślinne z nakładającymi się prostokątnymi płaszczyznami i centralnym motywem, przypominającym zgeometryzowaną klęczącą postać ludzką.
S. projektował okładki m. in. do „Aruny” J. Hulewicza i „Szalonego łowcy” Zenona Kosidowskiego, wydanych nakładem „Zdroju” w r. 1922. Ok. l. 1925 i 1926 przejściowo zajmował się rzeźbą (Głowa, Postać). Twórczość S-ka należy do najwybitniejszych zjawisk w międzywojennej grafice polskiej. Prace S-ka znajdują się w Muz. Narodowym w Poznaniu. Większość jego linorytów i reprodukcje cynkograficzne rysunków S-ka były zamieszczone w „Zdroju” (T. 1–14: 1917–21, 1922), w „Die Aktion” ([Berlin] 1918 Nr 21/22 Bunt. Sonderheft „Polnische Kunst”, nr 33/34 reprint, München 1967), w „Brzasku epoki” (P. 1921, reprint, Würzburg 1973). Po swej indywidualnej wystawie w r. 1931 S. przerwał działalność artystyczną. Do r. 1939 pracował i zajmował różne stanowiska w Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Poznaniu (w r. 1920 organizował placówkę pocztową w Gdańsku). W czasie drugiej wojny światowej przebywał na Rzeszowszczyźnie, w Mielcu, Radomyślu Wielkim, Łoniowej i Przecławiu. Po wojnie powrócił do Poznania, pracował w Dyrekcji Okręgowej Poczty i Telekomunikacji. Należał do Stronnictwa Demokratycznego (1947–54). Na emeryturę przeszedł w r. 1965. Pod koniec życia tworzył ekspresjonistyczne rzeźby. Zmarł 29 XII 1969 w Poznaniu, został pochowany na tamtejszym cmentarzu Sołackim.
S. był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy (od r. 1920) z Janiną Przybylską, nauczycielką gimnazjalną, poetką, współpracowniczką „Zdroju”. Miał z nią dwie córki: Barbarę i Mirosławę. Po raz drugi ożenił się (w r. 1951) z Haliną Łęcką, lekarką.
Brat S-a Jan (1 VI 1883 – 3 III 1968), był absolwentem politechniki w Berlinie, gdzie uzyskał dyplom inżyniera architekta; w r. 1919 brał udział w powstaniu wielkopolskim, w l. 1919–29 (w stopniu podpułkownika) pracował w Dowództwie Okręgu Korpusu w Toruniu i Poznaniu, w l. 1929–39 prowadził prywatne biuro budowlane w Poznaniu. Po wojnie był naczelnikiem Wydz. Budowlanego Zarządu Miejskiego, od r. 1948 kierownikiem technicznym odbudowy katedry poznańskiej.
Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Od awangardy do postmodernizmu, W. 1996; Mulczyński J., Słownik grafików Poznania i Wielkopolski XX wieku, P. 1996; Wpol. Słown. Biogr. (T. Lewandowski); Ausstellung der polnischen Künstlervereinigung „Bunt”. Gemälde (Graphik) Plastiken. Verzeichnis der ausgestellten Werke, „Die Aktion” 1918 nr 21/22 szp. 287–8; Berlinische Galerie 1913–1933, Vol. 1 [Oprac.] U. Prinz, E. Roters, Berlinische Galerie, Berlin (West) 1978; „Bunt”, P. 1918 (katalog wystawy); Ekspresjonizm w grafice polskiej, Oprac. Z. Kudelska, J. Malinowski, Muzeum Narodowe w Krakowie 1976; Ekspresjonizm w sztuce polskiej, Oprac. P. Łukaszewicz, J. Malinowski, Muzeum Narodowe we Wrocławiu 1980; Expressionistische Tendenzen in der polnischen Graphik [Oprac. Z. Kucielska, J. Malinowski], Herzog Anton Ulrich-Museum, Braunschweig 1979; Formiści, Pod red. I. Jakimowicz, Muzeum Narodowe w Warszawie 1989; Internationale Ausstellung revolutionärer Künstler, Arbeiter-Kunst-Ausstellung, Berlin 1922 [zaproszenie z wykazem uczestników]; Die Jahre der Krise. Margarete Kubicka und Stanislaw Kubicki 1918–1922, Berlinische Galerie, Berlin 1992; Od Młodej Polski do naszych dni. Rysunki i studia malarskie, Oprac. I. Jakimowicz, Muzeum Narodowe w Warszawie 1959; Versuch einer Rekonstruktion: Internationale Ausstellung revolutionärer Künstler 1922 in Berlin, [Oprac.] P. Mantis. Neuer Berliner Künstverein, Berlin (West) 1975; Współczesna grafika poznańska, Wstęp i oprac. A. M. Swinarski, Muzeum Wielkopolskie w Poznaniu 1932; – Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., III; Dziesięć wieków Poznania, III; Helsztyński S., Przybyszewski, Wyd. 2, Kr. 1966; Hulewicz B., Wielkie wczoraj w małym kręgu, Wyd. 2, W. 1973; Grońska M., Nowoczesny drzeworyt polski do 1945 roku, Wr. 1971; Jakimowicz A., Kronika polskiej awangardy, „Przegl. Artyst.” 1958 nr 1; Kosidowski Z., O „Zdroju i „zdrojowcach”, P. 1977; Lam W., Życie artystyczne Poznania w ostatnim dziesięcioleciu, „Dzien. Pozn.”, dod. Literatura i Sztuka, 1928 nr 20/21; Lewandowski T., Dramat intelektu. Biografia literacka Stanisławy Przybyszewskiej, Gd. 1982; Malinowski J., Ekspresjonizm polski, w: Richard L., Encyklopedia ekspresjonizmu, W. 1996; tenże, Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „Nowej sztuki” w Polsce 1918–1923, W. 1987; tenże, Sztuka i nowa wspólnota Zrzeszenie Artystów „Bunt” 1917–1922, Wr. 1991; tenże, Zrzeszenie Artystów „Bunt”, w: Co robić po kubizmie? Studia o sztuce europejskiej pierwszej połowy XX wieku, Pod red. J. Malinowskiego, Kr. 1984; Marcinkowski W., Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu, „Dzien. Pozn.”, dod. Literatura i Sztuka, 1928 nr 20/21; Markwicz A., 100 lat historii organizacji Towarzystwa im. Tomasza Zana. Filareci 1818–1920. Wielkopolska, Londyn 1975; Pollakówna J., Formiści, Wr. 1972; Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Poznaniu 1917–1969, Wstęp Z. Kępiński, P. 1971; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Ratajczak J., Zagasły „brzask epoki”. Szkice z dziejów czasopisma „Zdrój”, P. 1980; Ruszczyńska M., Bunt (Przyczynek do historii sztuki i kultury w Wielkopolsce), „Gaz. Narod.” 1918 nr 80; Urbański A., Au Salon des Amis des Beaux-Arts à Poznań. L’Oeuvre de Skotarek, „L’Est Polonais” 1921 nr 19/29; – Kasprowicz-Jarocka, A., Córki mówią, W. 1966; Przybyszewska S., Listy, Oprac. T. Lewandowski, Gd. 1978 I; Przybyszewski S., Listy, Oprac. S. Helsztyński, Wr. 1954 III; – „Dzien. Pozn.” 1929 nr z 10 I (W. Lam); „Zdrój” T. 3: 1918 z. 2 s. 59 (J. Hulewicz); – Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu: Polanowski E., Ekspresjonizm poznański (mszp. pracy doktorskiej, 1967); – Malinowski J., Ekspresjoniści poznańscy. Zrzeszenie Artystów „Bunt”, katalog wystawy złożony do druku w Muzeum Narodowym w Poznaniu [zawiera pełny katalog dzieł S-ka oraz bibliogr.].
Jerzy Malinowski