Smólski Władysław (1909–1986), literat. Ur. 24 VII w Kijowie, był synem Jana, aptekarza, i Heleny z domu Zboźniakiewicz, bratankiem Stefana (zob.). W r. 1919 rodzina przeniosła się do Warszawy.
S. uczęszczał do V Gimnazjum im. ks. Józefa Poniatowskiego w Warszawie, gdzie w r. 1928 zdał maturę. Jako uczeń pisywał do szkolnego pisemka oraz ogłaszał (ok. r. 1926) satyryczne wiersze w „Musze”. W r. 1928 podjął studia polonistyczne na Wydz. Humanistycznym Uniw. Warsz., ukończył je w r. 1935, otrzymując stopień magistra na podstawie pracy Prus jako fizjonomista (nie druk., promotorem był Józef Ujejski). Miał wówczas sympatie lewicowe, należał do organizacji Polska Asocjacja Pisarzy Proletariackich. Przez jakiś czas mieszkał w Lublinie. W r. 1930 jego farsa w 3 aktach z życia studenckiego pt. Błędny bokser została wystawiona w bardzo dobrej obsadzie w Wilnie; grano ją potem także w Łodzi, Poznaniu i Lwowie. W r. 1933 wydał tom humoresek Awantury studenckie (W.), a w r. 1939 wystawiono w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie jego «dramat awanturniczy» w trzech aktach Pieśń o Beniowskim (Narodziny wodza), na podstawie pamiętników Maurycego Augusta Beniowskiego i ukazujący jego przygody na Kamczatce.
Okupację niemiecką S. przeżył w Warszawie; pozostawał tam głównie na utrzymaniu rodziców, którzy chcieli, by wykorzystał ten czas na pisanie pracy doktorskiej, której jednak nie napisał. Od r. 1942 uczestniczył w ratowaniu zagrożonych śmiercią Żydów. Kandydatów przysyłanemu m.in. zaprzyjaźnieni z nim Wanda i Stefan Żółkiewscy. Wyrabiał ukrywającym się Żydom fałszywe papiery, znajdował dla nich schronienie, dostarczał im środków na życie. Wg własnej relacji złożonej w r. 1982 w Żydowskim Inst. Historycznym dysponował na ten cel stosunkowo dużymi środkami pieniężnymi dostarczanymi mu przez Daniela Guzika, w przeszłości dyrektora finansowego «Jointu» na Polskę, a wtedy działacza Żydowskiego Komitetu Narodowego. Fundusze te pochodziły najpewniej ze środków «Żegoty». Sam S. obracał się wtedy głównie w kręgach lewicowych intelektualistów (jak wspomniany już S. Żółkiewski). Opisał te swoje działania w dwóch na wpół zbeletryzowanych relacjach książkowych: Losy dziecka (W. 1961), Zaklęte lata (W. 1964). W czasie powstania warszawskiego 1944 r. przebywał w Warszawie i, wg własnej relacji, uczestniczył w obronie przeciwlotniczej. Nic nie wskazuje na jego jakąś afiliację polityczną. Później został osadzony w obozie w Pruszkowie, skąd się wydostał pod pozorem choroby i udał do krewnych do Gnidowa pod Milanówkiem. Również i tam udzielał pomocy ukrywającym się Żydom. Wyjeżdżał w tych sprawach do Krakowa i Częstochowy, gdzie zastało go wejście Armii Czerwonej. Powrócił wówczas do Grudowa, z początkiem r. 1945 osiadł w Łodzi, skąd po dwu latach powrócił do Warszawy. W czasie powstania uległ zniszczeniu jego obfity, a nie drukowany dorobek literacki z okresu przedwojennego i okupacji.
Od r. 1946 S. ogłaszał wiersze i prozę satyryczną głównie w „Szpilkach”, a także w „Rózgach” i w prasie codziennej, pisał również wiersze dla dzieci. Osobno wydal tom humoresek Drewniana koszula (W. 1948), opracowywał adaptacje sceniczne nowel i powieści (m.in. Nawrócony, wg noweli B. Prusa, W. 1948), tłumaczył m.in. francuskich poetów-komunardów, przełożył broszurę A. M. Jegolina „Stalin a literatura radziecka” (W. 1950), od r. 1955 współpracował z „Dziś i Jutro” i in. organami prasowymi Stow. PAX (np. „Słowo Powszechne”, „Kierunki”), którego wydawnictwo publikowało także jego książki. W „Dziś i Jutro” ogłosił m.in. fragmenty sztuk Czara miłości – o Tristanie i Izoldzie (1955 nr 5) oraz Sonety krymskie (1955 nr 48) – oparte na epizodzie z biografii Adama Mickiewicza. W r. 1956 wyszła Zaczarowana gospoda (W.) – zbiór kilku jego sztuk «kulturalnych, czasem nie pozbawionych pomysłowości teatralnej, lecz nieciekawych myślowo, estetyzujących parafraz literackich» (K. Puzyna), których bohaterami byli Herakles, św. Aleksy i Don Kichot. Do ostatniego z nich powrócił S. w utworze Podróż Don Kichota, scena z Cervantesa („Dialog” 1957 nr 7). Popularność zdobyła następna książka S-ego, wzorowany na „Kwiatkach św. Franciszka” i zarazem na prozie Kornela Makuszyńskiego, zbiór opowiadań o biedaczynie z Assyżu, utrzymanych w stylu baśniowo-balladowym – Franciszek rozdaje słońce (W. 1958, Wyd. 2, 1987). S. wydał jeszcze tomik humoresek Dziewięć narzeczonych doktora Kudełka (Kat. 1958). Jego wspomniana już «opowieść wojenna» Losy dziecka, bezpretensjonalna relacja o uratowaniu i ukrywaniu przez niego żydowskiej dziewczynki, chociaż częściowo zbeletryzowana, została odebrana jako «dokument przejmujący i ważny» (W. Mach). Książka uzyskała II nagrodę na konkursie ogłoszonym przez Stołeczną Radę Narodową, jej holenderski przekład ukazał się w r. 1965. Pamiętnikowi S-ego z okresu okupacji Zaklęte lata krytyka, dostrzegając starania autora o obiektywizm, wytykała jednak liczne nieścisłości i nieprawdopodobieństwa. S. ogłosił nadto obszerny zbiór wspomnień pt. „Za to groziła śmierć. Polacy z pomocą Żydom w czasie okupacji” (W. 1981).
S. był również autorem licznych sztuk (m.in. także dla scen amatorskich), z których tylko część była oddzielnie drukowana: Palenque, W. 1961, Latające talerze, W. 1967, Fromborska wieża, W. 1971 – o M. Koperniku), kilka z nich zrealizowała telewizja i Polskie Radio, na deski sceniczne trafiła jedynie Zaczarowana gospoda (wyst. Łódź 1962). Był członkiem Związku Literatów Polskich i PEN-Clubu. Zmarł 1 IX 1986 w Warszawie; został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (1966) i Oficerskim (1967) Orderu Odrodzenia Polski oraz Medalem «Sprawiedliwy wśród Narodów Świata».
S. rodziny nie założył.
Fot. w: Smólski W., Losy dziecka, W. 1961; – Bibliogr. dramatu pol., II–III; Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1946 i n.; Bartelski L. M., Polscy pisarze współcześni, W. 1977; Grynberg M., Księga Sprawiedliwych, W. 1993 (fot.); Kuncewicz P., Leksykon polskich pisarzy współczesnych, W. 1995 II (błędnie imię Stanisław); Niewiadowski A., Smuszkiewicz A., Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej, P. 1990; – Bury S. E., 4 debiuty Władysława Smólskiego, „Słowo Powsz.” 1967 nr 242; [Dolecki Z.] Z. D., Władysław Smólski, „Kierunki” 1986 nr 38; Jubileusz Władysława Smólskiego, „Stolica” 1968 nr 11 s. 12 (fot.); Lichański S., Legendy naszych i przyszłych dni, w: Smólski W., Franciszek rozdaje słońce, W. 1958; [Marianowicz A.] A. M., Władysław Smólski, „Szpilki” 1986 nr 40; Niewiadowski A., Literatura fantastycznonaukowa, W. 1992; Puzyna K., Dramat, „Roczn. Liter.” 1956 s. 103; [Rec. Losów dziecka]: Mach W., „Nowa Kultura” 1963 nr 17; Stanik S., Apologeta pokory – apologeta słońca, „Kierunki” 1987 nr 28; Z dziejów Liceum i Gimnazjum im. ks. Józefa Poniatowskiego w Warszawie, W. 1981; – Bartoszewski W., Lewinówna Z., Ten jest z ojczyzny mojej, Wyd. 2, Kr. 1969; [Wywiad ze S-m]: „Stolica” 1968 nr 39 (fot.); – „Więź” 1986 nr 11–12 s. 238; „Życie Warszawy” 1986 nr 205, 210; – Arch. Uniw. Warsz.; Akta egzaminacyjne i księga albumowa; B. Teatru im. J. Słowackiego w Kr.: rkp. 2496, 2497 (Pieśń o Beniowskim, afisz teatralny i wycinki prasowe dot. tego dramatu); Dom Literatury w W.: Ankieta personalna; IBL PAN: Kartoteka bibliogr. (A. Bara); Relacja S-ego złożona w Arch. ŻIH 5 II 1982 pt. Moja działalność w akcji „Żegoty” (kserokopia w Mater. Red. PSB); – Informacje Feliksa Tycha z W.
Rościsław Skręt