Sołtan Władysław (1870–1943), wojewoda warszawski, delegat rządu polskiego na Litwie Środkowej, minister spraw wewnętrznych. Ur. 7 VII w Twerze, był synem Władysława (zob.) i Oktawii z Sołtanów, wujem Teresy Sołtanówny (zob. Sołtanówna Maria Felicyta).
W r. 1889 ukończył S. niemieckojęzyczne gimnazjum klasyczne w Rydze, od r. 1890 studiował na wydz. prawa uniwersytetu w Dorpacie. W czasie studiów był członkiem Konwentu «Polonia» oraz sekretarzem, a następnie prezesem organizacji patriotycznej studentów polskich, zarejestrowanej oficjalnie jako Tow. Przyrodnicze. Po ukończeniu studiów i uzyskaniu tytułu kandydata praw, był pomocnikiem adwokata przysięgłego w Rydze, potem od r. 1899 do marca 1911 prowadził praktykę w Rydze i w Petersburgu jako adwokat przysięgły. Działał zarazem w organizacjach polskich w Inflantach: Ryskim Katolickim Tow. Dobroczynności, którego od r. 1901 był dyrektorem, oraz w Tow. Wzajemnej Pomocy Robotników Fabrycznych «Pszczoła» (od r. 1905 był prezesem honorowym). Po wybuchu rewolucji 1905 r. uczestniczył w wiecu inteligencji polskiej w Rydze (14–21 XI); 5 XII t.r. został wybrany na zastępcę przewodniczącego tutejszego Polskiego Komitetu Organizacyjnego. Był również współzałożycielem, a następnie wiceprezesem utworzonego przez ten komitet Polskiego Tow. Oświaty oraz Związku Polskiego. Po upadku rewolucji bronił przed sądem wojskowym jej łotewskich uczestników.
Na początku 1911 przeniósł się S. do odziedziczonego po rodzicach majątku Prezma w pow. rzeżyckim, jednocześnie administrował majątkiem żony Piotrowin (pow. siebieski w gub. witebskiej). W lipcu 1911 został wybrany na radnego Rzeżyckiego Ziemstwa Powiatowego; od 1 I 1914 do 11 VI 1917 przewodniczył jego Komisji Rewizyjnej. W tym czasie był również radnym Witebskiego Ziemstwa Gubernialnego, w którym pełnił funkcję przewodniczącego Sekcji ds. Ogólnych. W styczniu 1915 został delegatem powiatowym do Polskiego Komitetu Gubernialnego w Witebsku, a w maju 1917 – członkiem jego Wydz. Wykonawczego. Z ramienia tego komitetu 18 XI 1915 wszedł w skład Polskiego Komitetu Dzielnicowego na Białej Rusi (kierującego sprawami polskimi w guberniach witebskiej, mińskiej i mohylewskiej). Po rewolucji lutowej 1917 reprezentował pow. rzeżycki w Radzie Polskiej na Inflantach (RPI), został członkiem jej Wydz. Wykonawczego i delegatem na zjazdy polskich komitetów organizacyjnych w Witebsku i w Mińsku (21–2 V), 9 VI t.r. wszedł jako jej przedstawiciel do Tymczasowej Rady Ziemskiej Łatgalii, utworzonej dla zarządzania powiatami: rzeżyckim, lucyńskim i dyneburskim. W dwa dni później został sędzią pokoju w pow. rzeżyckim, która to funkcja była do tej pory dla Polaków niedostępna. Po rewolucji październikowej urzędy ziemskie, które sprawował, zostały przez władze sowieckie zlikwidowane. W lutym 1918, po opanowaniu Łatgalii przez Niemców, S. powrócił do pracy w ziemstwie rzeżyckim, a 17 III t.r. ponownie został obrany sędzią pokoju, lecz urzędu tego nie przyjął. Dn. 8 IV 1918, za milczącą zgodą władz okupacyjnych, Rada Ziemstwa wybrała go na marszałka ziemi rzeżyckiej (urząd ten skupiał kompetencje dawniejszych władz samorządowych i rządowych), następnie od 12 IV do 23 X 1918 był naczelnikiem powiatu (Kreishauptmann), mianowanym przez dowództwo Ober-Ostu; na tym urzędzie S-owi udało się utrzymać dobre stosunki z niechętnie nastawioną wobec mniejszości polskiej społecznością łotewską. W kwietniu t.r. powołany też został do stworzonego przez władze okupacyjne Głównego Zarządu Prow. Inflanckiej. W tym czasie kontaktował się z S-em Tadeusz Hołówko, emisariusz Polskiej Organizacji Wojskowej za pośrednictwem swego stryja, Antoniego Hołówki z Dyneburga. Dn. 23 X 1918 powołany został S. na prezesa Wydz. Wykonawczego RPI i podjął inicjatywę wspólnego z tajną łotewską Łatgalską Radą Narodową zorganizowania wojska i administracji, ale propozycja ta została przez Łotyszów odrzucona. Dn. 7 XI 1918 RPI powierzyła mu reprezentowanie interesów Inflant Polskich wobec rządu polskiego. Dn. 28 XI t.r. uciekł S. wraz z rodziną przed wojskami sowieckimi z Inflant i przeniósł się do Warszawy. Dn. 10 XII wraz z pozostałymi przywódcami RPI (Wojciechem Dowgiałłą i Zenonem Manteufflem) złożył na ręce Władysława Grabskiego w Warszawie memoriał, zachęcający władze polskie do ścisłego związku z Łotwą (bez precyzowania, jak ten związek miałby wyglądać). Wg Michała Świerzbińskiego, w tym czasie S., w odróżnieniu od większości działaczy polskich z Inflant, skłaniał się do koncepcji federalistycznej; uważał, że Inflanty Polskie winny być przyłączone do Łotwy niepodległej, ale związanej unią z Polską.
Dn. 1 II 1919 wstąpił S. do polskiej służby państwowej i tegoż dnia mianowany został komisarzem rządowym na pow. kielecki. Dn. 23 V 1919 oddelegowany przez Min. Spraw Wewnętrznych (MSW) do Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich (ZCZW), objął tam stanowisko kierownika Wydz. Łotewskiego. Na przełomie maja i czerwca t.r. o oficjalne lub poufne wysłanie S-a na Łotwę naciskał na premiera Ignacego Paderewskiego naczelnik państwa Józef Piłsudski. Dn. 5 VI t.r. został S. powołany przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż na przedstawiciela w krajach bałtyckich dla zbadania warunków bytu uchodźców i robotników polskich. Dzień później otrzymał nominację na członka Misji Państwowego Urzędu ds. Jeńców, Uchodźców i Robotników dla zorganizowania powrotu jeńców polskich z tego obszaru. Głównym jednak celem wyjazdu (6–29 VI 1919), który S. przedsięwziął, również w porozumieniu z urzędującym w Warszawie Wydz. Wykonawczym RPI, było rozpoznanie tamtejszej sytuacji politycznej oraz nawiązanie poufnych stosunków z obu miejscowymi rządami: liberalnym (popieranym przez Wielką Brytanię) K. Ulmanisa w Libawie i rozłamowym (konserwatywnym, cieszącym się poparciem Niemiec) A. Niedry w Rydze. Po zakończeniu tej misji S. przedstawił 10 VII t.r. obszerny memoriał w Min. Spraw Zagranicznych (MSZ). Następnie od 16 VII do 1 VIII, oddelegowany przez ZCZW do MSZ, zajmował się utrzymaniem stałych kontaktów z rządem Ulmanisa, który utrwalił się 7 VII t.r. i wrócił do Rygi. W r. 1919 dwukrotnie otrzymywał propozycję objęcia funkcji posła polskiego przy rządzie łotewskim. W r. 1920 rząd łotewski przy realizacji reformy rolnej wstrzymał całkowitą parcelację majątku S-a w Prezmie do r. 1932 (pozostawiono mu siedzibę wraz z 50-hektarową resztówką). Udało się S-owi również wywieźć do Warszawy bibliotekę prezmeńską z bogatym działem historycznym.
Od 1 VIII 1919 był S. naczelnikiem Wydz. Organizacyjnego w MSW. Dn. 19 XI t.r. został mianowany przez Piłsudskiego na nowo utworzony urząd woj. warszawskiego i od podstaw zorganizował Urząd Wojewódzki w Warszawie. Zajmował się też sprawami aprowizacyjnymi, zorganizował pomoc finansową i materialną dla rolników. W czasie ofensywy sowieckiej w sierpniu 1920 przeprowadził ewakuację władz i urzędów. W okresie późniejszym unormował i rozbudował samorząd terytorialny. Od 3 II 1922, urlopowany ze stanowiska wojewody, był delegatem rządu polskiego na Litwie Środkowej z zadaniem utrzymywania łączności z Sejmem Wileńskim. Popierał wówczas koncepcję inkorporacji tego obszaru do Polski. Podczas jego urzędowania sejm ten powziął (20 II 1922) uchwałę o złączeniu Litwy Środkowej z Polską. Dn. 6 III 1922 premier Antoni Ponikowski proponował mu tekę ministra spraw wewnętrznych, ale S. odmówił. Dn. 18 IV t.r. został S. formalnie mianowany przez naczelnika państwa «delegatem dla objęcia administracji terenu». Po nominacji 6 V t.r. Walerego Romana na stanowisko stałego administratora z prawami wojewody, S. powrócił do Warszawy na poprzednie stanowisko.
W dzień po zabójstwie (16 XII 1922) prezydenta Gabriela Narutowicza, mianowano S-a członkiem komisji do zbadania działalności władz administracyjnych i policji. Politycznie S. zbliżony był do Narodowej Demokracji. Dn. 19 XII 1923 objął stanowisko ministra spraw wewnętrznych w pozaparlamentarnym rządzie W. Grabskiego. Przeprowadził włączenie Min. Zdrowia Publicznego do MSW. Czynił też przygotowania do utworzenia na granicy wschodniej Korpusu Ochrony Pogranicza (powołano go do życia dopiero po zakończeniu jego urzędowania). Dn. 25 I 1924, na posiedzeniu Komitetu Politycznego rządu, przedstawił propozycję polityki w kwestii ukraińskiej, alternatywną wobec zarówno polonizacyjnego planu Stanisława Grabskiego, jak i projektu autonomii zgłoszonego przez socjalistów. Propozycja ta, przyjęta jako program rządowy, przewidywała wzmacnianie polskiego stanu posiadania w byłej Galicji Wschodniej, a zarazem tworzenie ugodowego stronnictwa wśród tamtejszych Ukraińców. S. przeprowadził delegalizację (30 I 1924) Ukraińskiej Partii Socjaldemokratycznej. Kilkakrotnie przemawiał w Sejmie, m.in. 31 I 1924 w sprawie likwidacji ujawnionej w tym czasie tajnej organizacji prawicowej Pogotowie Patriotów Polskich, dążącej do obalenia konstytucyjnych władz. Dn. 2 II t.r. w mieszkaniu Bogusława Miedzińskiego wziął udział w zebraniu politycznym z udziałem przedstawicieli Sejmu i rządu, które miało uzgodnić z Piłsudskim warunki objęcia przez niego naczelnego dowództwa WP. W tym samym miesiącu wniósł projekt ustawy o samorządzie gminnym, miejskim i powiatowym oraz zmianach w systemie kompetencji ministerstw, doprowadził też do wydania rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 11 II t.r. o organizacji i zespoleniu władz administracyjnych drugiej instancji. Jednocześnie, jako minister spraw wewnętrznych, został 8 III 1924 mianowany nadzwycz. komisarzem ds. walki z epidemiami. S. kilkakrotnie składał prośbę o dymisję; wg Macieja Rataja, «nie bardzo dorastał do swych zadań, ale trudno dobrać zastępcę, który by był tęższy, a nie był kamieniem obrazy ani dla prawicy, ani dla lewicy». Wreszcie 21 III t.r. otrzymał zwolnienie z urzędu ministra. Następnego dnia powrócił na stanowisko woj. warszawskiego. Na wiosnę r. 1924, w czasie powodzi, kierował akcją ratunkową i pomocową dla poszkodowanych. Dn. 24 IX t.r. powołany przez ministra spraw wewnętrznych Cyryla Ratajskiego, wszedł w skład komisji badającej sprawę woj. poleskiego Stanisława Downarowicza, oskarżanego przez prasę o bezsilność wobec anarchii na pograniczu wschodnim (został on wkrótce, 4 X, odwołany ze swego urzędu). Po zamachu majowym w r. 1926 podporządkował się S. nowemu rządowi i włączył się do akcji usprawniania administracji prowadzonej przez ministrów spraw wewnętrznych: Kazimierza Młodzianowskiego, a potem Felicjana Sławoja Składkowskiego, wydając w tym zakresie liczne zarządzenia. W l. 1926–8 był także prezesem Rady Głównej Ligi Obrony Powietrznej Państwa. W r. 1926 zainicjował utworzenie Tow. Przyjaciół Domu Szopena, a w r.n., jako prezes Komitetu Wykonawczego, przygotowywał obchody 25-lecia sakry biskupiej metropolity mohylewskiego Edwarda Roppa. W tym okresie otrzymał honorowe obywatelstwa Włocławka (1927) i Żyrardowa (1928). Dn. 26 V 1928 przeszedł w stan spoczynku. Następca na urzędzie wojewody, Stanisław Twardo, potwierdzając opinie wielu współpracowników S-a, ocenił go jako bardzo dobrego administratora.
Dn. 29 XII 1929, na IX Zjeździe Walnym, S. został wybrany na przewodniczącego Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP), z którym związany był od r. 1922. Funkcję tę sprawował do 2 II 1931; jego ustąpienie łączone jest z utratą przez endecję wpływów w ZHP. W r. 1932 objął prezesurę Zarządu Głównego Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS), doprowadził m.in. do zespolenia z nią odrębnej organizacji działającej w Wilnie. Dn. 4 XI t.r. mianowany został członkiem Państwowej Rady Oświecenia Publicznego; wypowiadał się w niej przeciw planowanej przez władze reformie szkół wyższych, ograniczającej ich autonomię. Należał do władz licznych organizacji społecznych, m.in. był członkiem Komitetu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża (od września 1921), prezesem Rady Naczelnej Organizacji Pomocy Młodzieży Akademickiej (1924–31), brał udział w akcji budowy Sanatorium Akademickiego w Zakopanem i kościoła Opatrzności w Warszawie, od r. 1931 był wiceprezesem koła warszawskiego Związku Polskiej Inteligencji Katolickiej. Działał też w Związku Filistrów Konwentu «Polonia» (jako prezes) i w Związku Polaków z Inflant, gdzie znany był przede wszystkim jako organizator pomocy dla polskiej młodzieży akademickiej z Łotwy. Dn. 4 VII 1932 Min. WRiOP zatwierdziło założoną przez S-a Fundację im. Wojewody Władysława Sołtana (z kapitałem założycielskim 5 tys. dolarów), której celem było udzielanie stypendiów akademickich.
W okresie okupacji niemieckiej S. mieszkał nadal w Warszawie. W październiku 1939 starał się w wydz. politycznym Gestapo w Warszawie o zwolnienie aresztowanych pracowników Biura PMS. Jesienią t.r. został przewodniczącym Naczelnej Rady Harcerskiej, związanej ze Stronnictwem Narodowym organizacji Harcerstwo Polskie (działającej pod krypt. Hufce Polskie). W r. 1941 wszedł w skład konspiracyjnego Tow. Patriotycznego, które popierało rząd emigracyjny gen. Władysława Sikorskiego. W r. 1942 Harcerstwo Polskie przedstawiło emisariuszowi tego rządu Tadeuszowi Chciukowi (pseud. Marek Celt), kandydaturę S-a na kierownika komórki harcerskiej przy Delegaturze Rządu na Kraj. Zmarł 7 II 1943 w Warszawie. Odznaczony był m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1922), Złotym Krzyżem Zasługi (1933), Złotą Odznaką Honorową LOPP i harcerską odznaką honorową «Za zasługę» (1924).
Ożeniony w r. 1902 z kuzynką, Heleną Korsakówną (1885–1935), córką Bronisława Korsaka i Emilii Sołtanówny, S. miał córki: Konstancję (ur. 1903), niepokalankę w klasztorze w Jarosławiu (imię zakonne Maria Pia), i Marię (ur. 1905), również niepokalankę, w klasztorze we Wrzosowie pod Warszawą (imię zakonne Maria Alma), oraz syna Jerzego (ur. 6 III 1913), architekta, profesora ASP w Warszawie i uniw. Harvarda w Cambridge, Mass. (USA).
Bratankiem S-a był Władysław (18 XII 1911 – 1940), syn Stanisława i Stefanii z Giedroyciów-Jurahów, ppor. rezerwy WP, zmobilizowany we wrześniu 1939 r., więzień obozu w Kozielsku, zamordowany przez NKWD w Katyniu.
Fot. S-a w: „Kur. Warsz.” nr 340 (niedzielny dod. ilustr.), „Świat” 1923 nr 52, „Tyg. Ilustr.” 1924 nr 5; – Bibliogr. Warszawy, V; Encyklopedia historii Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1999; Leksykon harcerstwa, W. 1988 s. 143, 381; Album sterników państwa pol., s. 166–7 (fot.); Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej? (fot.); Łoza, Czy wiesz kto to jest?; Chwalewik, Zbiory pol., II; Jasiewicz K., Lista strat ziemiaństwa polskiego 1939–1956, W. 1995 (dot. bratanka S-a, Władysława); Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Albin J., Polski ruch narodowy na Łotwie w latach 1919–1940, Wr. 1993; Arski S., My Pierwsza Brygada, W. 1963; Baliński J., Władysław Sołtan, w: Straty kultury pol.; Błażejewski W., Z dziejów harcerstwa polskiego (1910–1939), W. 1985; Brykalska M., Aleksander Świętochowski. Biografia, W. 1987; Hausner R., Pierwsze dwudziestolecie Administracji spraw wewnętrznych, W. 1939; Historia katolicyzmu społecznego w Polsce, W. 1981; Jerzy Sołtan. Monografia, Red. J. Gola, W. 1995; Łossowski P., Łotwa nasz sąsiad. Stosunki polsko-łotewskie w latach 1918–1939, W. 1990 s. 6; Ługowski B., Szkolnictwo w Polsce 1929–1939 w opinii publicznej, W. 1961; Paluszyński T., Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, W. 1999; Papierzyńska-Turek M., Sprawa ukraińska w Drugiej Rzeczypospolitej 1922–1926, Kr. 1979; Piętnastolecie L.O.P.P., W. 1936 s. 288; Podlewski S., Wierni Bogu i ojczyźnie. Duchowieństwo katolickie w walce o niepodległość Polski w II wojnie światowej, W. 1982; Skrzypek A., Stosunki polsko-łotewskie 1918–1939, Gd. 1997; Srebrakowski W., Sejm wileński 1922 roku. Idea i jej realizacja, Wr. 1993; Świerkowski K., Biblioteki warszawskie w latach 1939–1945, w: Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, W. 1972 z. 2; Święcki T., Wybult F., Mazowsze Płockie w czasach wojny światowej i powstania państwa polskiego, Tor. 1932 (fot. zbiorowa); Terej J. J., Rzeczywistość i polityka, W. 1971; – Arch. Paderewskiego, IV; Baliński I., Wspomnienia o Warszawie, W. 1981; [Chciuk T.] Celt M., Raport z podziemia 1942, Wr. 1992; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, listopad 1918 – kwiecień 1920, W. 1961 II; Hartglas A., Na pograniczu dwóch światów, Oprac. J. Żyndul, W. 1996; Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965; Romer E., Dziennik, W. 1995 I–II; Ruszczyc F., Dziennik, Oprac. E. Ruszczyc, W. 1996 II; Sprawozdanie Ligi Obrony Powietrznej Państwa za 1926 r., W. 1926 s. 1–2, 4; – „Dzien. Urzęd. Woj. Warsz.” 1926 nr 11 poz. 59; „Harcmistrz” 1930 nr 1 s. 2–3 (fot.), „Muzyka” R. 3: 1926 nr 11/12 s. 634; – AAN: Kancelaria Cywilna Naczelnika Państwa, sygn. 77 k. 115, 130, 159–162, Kolekcja opracowań i odpisów dot. stosunków z Łotwą, Litwą, Rosją Radziecką, Gdańskiem, Ukrainą, t. 1 k. 29–45, t. 2 k. 102; Arch. PAN: Świerzbiński M., Martyrologia Inflant Polskich (mszp.), sygn. 57 s. 61, 62, 64–67, 74, 107; B. Jag.: rkp. Przyb. 75/88; B. Narod.: rkp. 7289 t. 3 k. 11, rkp. 7608 t. 7 k. 42, Zbiory Specjalne, Twardo S., Ogniwa jednego życia, [cz.] 19 s. 4 (mszp.); B. Nauk PAU i PAN w Kr.: rkp. 9616; CAW: Akta Krzyża i Medalu Niepodległości (wniosek dot. S-a, odrzucony 11 XII 1933); – Mater. Red. PSB: Nota autobiograficzna S-a i załącznik pt. „Ważniejsze prace urzędowe p. Władysława Sołtana”; – Dok. i mater. po Władysławie Sołtanie w posiadaniu rodziny; – Informacje bratanka Stanisława Sołtana z W.
Witold Żarnowski