Strzelnicki Władysław, pseud. i krypt.: Zbigniew Oleśnicki, W.S., Wł.S. (1818 lub 1820–1846), poeta, powieściopisarz.
Ur. na Podolu, pochodził z rodziny szlacheckiej, był synem Mikołaja (zm. w dzieciństwie S-ego). Miał m.in. brata Józefa.
S. wychowywał się we wsi Piaseczna (pow. kamieniecki). Do gimnazjum uczęszczał w Kamieńcu Podolskim (wg Z. Starorypińskiego otrzymał wykształcenie domowe). W lipcu 1836 udał się do Kijowa, gdzie rozpoczął studia na Wydz. Filologiczno-Filozoficznym Uniw. św. Włodzimierza, ucząc się m.in. literatury antycznej i staropolskiej pod kierunkiem Maksymiliana Jakubowicza; mógł też uczęszczać na wykłady Józefa Korzeniowskiego. Już t.r. poznał na uniwersytecie Władysława Gordona, przywódcę tajnej, samokształceniowej organizacji studenckiej, która wkrótce połączyła się ze Związkiem Ludu Polskiego Szymona Konarskiego. Wraz ze studentami: Aleksandrem Czernym, Hugonem Korsakiem i Stanisławem Niemirą złożył przysięgę i pod pseud. Zbigniew Oleśnicki został członkiem tej organizacji. Po aresztowaniu w Wilnie Konarskiego, również S. został uwięziony i 29 IX 1838 stanął w Kijowie przed komisją śledczą, kierowaną przez M. Pisariewa, szefa kancelarii gen.-gubernatora D. G. Bibikowa. W marcu 1839 razem z Ksawerym Pietraszkiewiczem i Stanisławem Winnickim został skazany na wcielenie do Korpusu Kaukaskiego w stopniu szeregowca. Dn. 15 III t.r. znalazł się na Kaukazie. Po krótkim pobycie w twierdzy w Tyflisie (Tbilisi) został skierowany do pułku szerwańskiego, stacjonującego w miejscowości Szemacha w Azerbejdżanie. Przebywał następnie w Baku, Temir-Chan-Szura w Dagestanie i Chodżały w Karabachu. Wkrótce awansował na podchorążego i służył w 6. Gruzińskim Baonie Liniowym. Uczył się miejscowych języków: azerskiego, lezgińskiego i kumuchskiego; oprócz nich znał doskonale język rosyjski.
Na Kaukazie zaczął S. pisać wiersze. Obok Pietraszkiewicza, Winnickiego, Michała Butowta-Andrzejkowicza, Jana L. Janiszewskiego, Tadeusza Łady-Zabłockiego i Wojciecha Potockiego zaliczał się do «poetów kaukaskich». Zadebiutował w petersburskim „Roczniku Literackim” (T. 1: 1843) wierszem Anioł Stróż, a następnie zamieszczał swe poezje w pismach wileńskich „Athenaeum” (1845) i „Rubonie” (1846, 1847, 1849), kijowskiej „Gwieździe” (1846, 1847), grodzieńskiej „Ondynie Druskienickich Wód” oraz „Bibliotece Warszawskiej” (1847). W „Roczniku Literackim” (T. 2: 1844) ogłosił fragment Bej-Bułat. Początek poematu, którego akcja rozgrywała się w Dagestanie. Już w r. 1843 utwory S-ego oraz Łady-Zabłockiego dotarły na emigrację i zostały opublikowane (ze wstępem od redakcji) w paryskim „Dzienniku Narodowym” (nr 134–135). W swej twórczości nawiązywał S. do podań kaukaskich. Podmiot liryczny jego wierszy to postać porażona majestatem Kaukazu wobec własnej znikomości i przemijania. Opiewał górę Kazbek, najwyższy (jak wówczas uważano) szczyt pasma, na którym miała niegdyś osiąść Arka Noego; motyw Arki pojawił się też w jego katastroficznym wierszu Grecja. Podobnie jak inni «poeci kaukascy» traktował swą twórczość po części jako autoterapię. W wierszach «górskich» ulegał wpływowi „Sonetów krymskich” Adama Mickiewicza. Pisywał także do rosyjskojęzycznego dziennika „Kavkaz”, założonego w r. 1845 w Tyflisie przez gubernatora M. Woroncowa. Na jego zaproszenie uczestniczył w pracach zespołu zajmującego się badaniami Kaukazu, w związku z czym uzyskał zwolnienie ze służby wojskowej.
Większe znaczenie zyskał S. jako prozaik. W r. 1846 opublikował parodystyczną powieść Dwaj Uzdeni („Roczn. Liter.” T. 3, przekł. autorski, „Kavkaz” nr 18–21), ukazującą obowiązek zemsty trwający w skonfliktowanych plemionach Inguszów i Karabachów. W czasopiśmie „Kavkaz” ukazały się nadto: Novoe peredviženie narodove (1846 nr 29) i Očerki Tiflisa. Scena III (1849 nr 1). Najwybitniejsza powieść S-ego Mahmudek („Bibl. Warsz.” 1847 t. 1–2, przekł. F. O. Konstantinowa, „Kavkaz” 1848 nr 28–37) nawiązywała do powieści A. Bestużewa Marlińskiego „Mułła Nur”, a traktowała o zbójniku azerskim i jego bandzie. S. ukazał tam stosunki społeczno-kulturowe i obyczajowe oraz więzi rodzinne muzułmańskiego Orientu. ulegające przemianom w zderzeniu z kulturą rosyjską. W obu tych «azerskich» utworach zrywał, w sposób bardziej radykalny niż Bestużew Marliński, z konwencją bajronowską w opisywaniu Orientu, wprowadzając elementy ironii i komizmu. Występują one także w Szkicach Kaukazu (fragment w: „Rubon” T. 10: 1849), gdzie S. sięgnął po wzory sternowskie i skarbkowskie. Zmarł 19 X 1846 na dezynterię, został pochowany 22 X na cmentarzu katolickim w Tyflisie.
S. nie założył rodziny.
Twórczość S-ego popularyzował już za jego życia Łada-Zabłocki. W wierszu „Do Władysława Strzelnickiego” („Poezje”, Pet. 1845) przyznawał mu wybitny talent, przewyższający jego własne dokonania. W utworze poetyckim „Na śmierć Władysława Strzelnickiego” („Gwiazda” 1847 nr 2) umieścił go wśród wybitnych poetów staropolskich i romantycznych. Również Potocki poświęcił koledze «kaukaskiemu» wiersz „Na śmierć Władysława Strzelnickiego” („Rubon” T. 2: 1849). Łada-Zabłocki zatroszczył się też o spuściznę S-ego; jego bibliotekę przekazał do czytelni publicznej w Tyflisie (została umieszczona w osobnej, ozdobnej szafie), a rękopisy wysłał Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu. W czasie swego pobytu w Żytomierzu (1853–9) Kraszewski przekazał te manuskrypty bratu poety, Józefowi, który w r. 1860 wydał w Żytomierzu, w czterech tomach całość dorobku S-ego: Poezje (w tym ułomki z poematu Bej-Bułat, Dwaj Uzdeni, Mahmudek i Szkice Kaukazu); dochód został przekazany bibliotece kościelnej w Tyflisie.
Enc. Org., XXIV; Nowy Korbut, IX (bibliogr.); Śliwowska, Zesłańcy, (bibliogr.); – Baranowski B., Polsko-azerbejdżańskie stosunki kulturalne w pierwszej połowie XIX wieku, Ł. 1979 s. 39, 57–60; Baranowski B., Baranowski K., Polaków kaukaskie drogi, Ł. 1985; Chitariszwili-Occecheli W., Polsko-gruzińskie związki literackie w XIX wieku (do 1917), „Przegl. Human.” 1977 z. 2; Chodubski A., Poeta wielkich nadziei, „Okolice” 1988 nr 2; tenże, Polacy w Azerbejdżanie, Tor. 2004; Filina M., Gruzino-pol’skie literaturnye vzaimosvjazi XIX–XX v., Tbilisi 1991; Gomulicki J. W., Władysław Strzelnicki, w: Tuwim J., Księga wierszy polskich XIX w., W. 1954 II; Inglot M., Na kaukaskim szlaku (Polacy piszący o Kaukazie w I połowie XIX w.), Acta Univ. Wratislaviensis 1979 nr 457, Prace Liter., t. 20; tenże, Polacy piszący na Kaukazie w pierwszej połowie XIX w., „Pam. Liter.” 1957 z. 2; tenże, Polskie czasopisma literackie ziem litewsko-ruskich w latach 1832–1851, W. 1966; tenże, Rosja i Rosjanie w oczach polskich kaukazczyków, w: Spotkania literackie. Z dziejów powiązań polsko-rosyjskich w dobie romantyzmu i neoromantyzmu, Red. B. Galster, J. Kamionkowa, Wr. 1973; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Kubacki W., Malwy na Kaukazie, W. 1969; Lachnitt W., Do skał Taurydy przykuci…, „Trybuna Literatów i Artystów” 1939 nr 1–2; Lijewska E., Szkice kaukaskie, P. 1998; Małek E., Proza polskich kaukazczyków wobec literatury rosyjskiej lat 30–40 wieku XIX, w: Języki i literatury wschodniosłowiańskie, Ł. 1976; Ossowska D., O poezji kaukaskiego wygnania, Studia i Mater. Wyższej Szkoły Pedagog. w Olszynie, Filol. Pol., 1989 nr 10; taż, Wojna i służba wojskowa jako przedmiot literackiego opisu w relacjach kaukaskich zesłańców, tamże 1988 nr 1; Piwnicki G., Polscy wojskowi i zesłańcy w carskiej armii na Kaukazie w XIX i na początku XX wieku, Tor. 2001; Polska litertura piękna od XVI w. do początków XX w. w wydawnictwach rosyjskich i radzieckich, Wr 1995 IV; Prokof’eva D. S., Poezija „kavkazskoj gruppy” pol’skich poetov, w: Pol’skij romantizm i vostočnoe slavjanskie literatury, Moskva 1977; Reychman J., Kilka azerbejdżańskich piosenek ludowych zapisanych przez Polaków na Zakaukaziu w I połowie XIX wieku, „Roczn. Oriental.” 1962/3 z. 2: tenże, Podróżnicy polscy na Bliskim Wschodzie w XIX w., W. 1972; tenże, Polacy w górach Kaukazu do końca XIX w., „Wierchy” T. 23: 1954; Sadychov M., Povest’ V. Stželnickogo „Mahmudka”, w: Očerki russko-azerbejdžansko-pol’skich literaturnych svjazej XIX veka, Baku 1975 s. 119–27; Warneńska M., Z ziemi polskiej na daleki Kaukaz, „Trybuna Ludu” 1959 nr 249; Żywow M., Polscy poeci kaukascy. (Materiały biograficzne), „Pam. Liter.” 1959 z. 3–4; – Giller A., Polacy na Kaukazie. Odczyt Mateusza Gralewskiego, „Dzien. Liter.” 1869 nr 52 (spraw.); Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 2; Janiszewski L., List o pracach literackich na Kaukazie, „Czas” 1851 nr 203–205; [Lasocki W.], Wspomnienia z mojego życia, Kr. 1933 I 161; [tenże] X, Ze wspomnień kresowych, „Kraj” (Pet.) 1884 nr 20 s. 16; Łada-Zabłocki T., List do R. Podbereskiego [z Tyflisu 10 VI 1843], „Roczn. Liter.” 1849 s. XI–XII (fragment); Starorypiński Z., Borowski K., Między Kamieńcem i Archangielskiem. Dwa pamiętniki z 1863 roku, Oprac. S. Kieniewicz, W. 1986; – Nekrologi: „Gwiazda” T. 2: 1847, „Kavkaz” 1846 nr 43, „Tyg. Pet.” 1846 nr 87; – Arch. Senatu RP w W.: Biuro Informacji i Dok. Kancelarii Senatu RP, stenogram z konferencji „Polska kultura emigracyjna i dziedzictwo narodowe za granicą, 25 maja 1999” (wystąpienie M. Filiny); B. Jag.: sygn. 6482/IV (listy Łady-Zabłockiego do Kraszewskiego), sygn. 6479/IV (list S-ego do Kraszewskiego); B. Narod.: rkp. akc. 8759 k. 53v; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: sygn. 7459 t. 21; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny w Kijowie: F. 470 op. I, 1838, d. 173 (protokół z przesłuchania S-ego przez śledczą komisję w Kijowie z 29 IX 1838).
Mieczysław Inglot