Szczawiński właśc. Skolarczyk Władysław (1879–1951), aktor, śpiewak, reżyser i dyrektor teatrów operetkowych.

Ur. 30 XI w Krakowie, był synem Antoniego Skolarczyka (ur. 15 II 1882 we Lw., zm. 1 II 1966 w Nowym Jorku) i Doroty z Kukulskich (Kukowskich?). Miał brata Napoleona Skolarczyka, aktora, znanego jako Sawicki, używającego też niekiedy pseud. Szczawiński, śpiewaka i reżysera, działającego w Polsce od r. 1906 do poł. l. dwudziestych, następnie w Nowym Jorku. W kwietniu 1939 wrócił do Polski, wybuch wojny zastał go we Lwowie. Aresztowany w pobliżu Hoduciszek na Litwie, został zesłany do obozu Potnia; 9 XI 1941 wstąpił do WP. Był kierownikiem teatru Żołnierza. Po wojnie ponownie wyjechał do USA.

S. uczęszczał do IV Gimnazjum Męskiego we Lwowie, następnie pracował jako praktykant bankowy, ucząc się jednocześnie aktorstwa u Franciszka Wysockiego, aktora i reżysera miejscowego teatru. Zaangażowany latem 1900 przez Juliana Myszkowskiego do nowo otwartego teatru w Kaliszu, zadebiutował 27 IX t.r. pod pseud. Szczawiński (który z czasem stał się jego nazwiskiem) w epizodycznej roli we fragmencie „Halki” Stanisława Moniuszki. W partii Margrabiego w „Dzwonach kornewilskich” R. Planquette’a «głosem miłym i wdzięcznym oraz przyjemną powierzchownością ujął sobie publiczność», choć «w prozie widoczna była [...] trema» („Gaz. Kaliska” 1901 nr 8). Z zespołem teatru kaliskiego występował od 18 V do 10 IX 1901 w teatrzyku «Bagatela» w Warszawie oraz w Siedlcach. Podczas pobytu w Warszawie doskonalił śpiew pod kierunkiem Maurycego Bruszewskiego. W Kaliszu pozostał do listopada t.r., po czym w r. 1902 przeniósł się na krótko do Łodzi, lecz t.r. wrócił do zespołu kaliskiego, z którym grał także w Sieradzu, Włocławku, Kole, Ciechocinku i Płocku; w r. 1904 wystąpił gościnnie w Lublinie.

W r. 1904 został S. zaangażowany przez Ludwika Śliwińskiego do Teatru Nowości w Warszawie, należącego do Warszawskich Teatrów Rządowych. Debiutował na początku lipca tytułową rolą w operetce E. Eyslera „Młodzieniec 114 letni”. Wg Pawła Owerłły «zgrabny, młody, świetnie tańczący, umiał ubrać się na scenę», stał się szybko jednym z najpopularniejszych warszawskich artystów operetkowych. Śpiewał najważniejsze partie operetkowe, m.in. w r. 1909 doktora Falke w „Zemście nietoperza” J. Straussa syna i Scropa w „Rozwódce” L. Falla, a w r. 1910 Lörenthyego w „Manewrach jesiennych” I. Kálmána i Brissarda w „Hrabim Luxemburgu” F. Lehára. W poł. r. 1910 wytwórnia «Syrena Record» wydała płyty z jego nagraniami, m.in. z „Rozwódki” i „Hrabiego Luxemburga”. Następnie S. występował m.in. jako Godet w „Cnotliwej Zuzannie” J. Gilberta (1911) i Szofer w „Romantycznej żonie” K. Weinbergera (1912). W roli syna szejka partnerował 8 VIII 1913 Poli Negri w pantomimie „Sumurun” F. Freksa (reż. Ryszard Ordyński). Występował gościnnie poza Warszawą, m.in. w lutym 1913 w Kaliszu we „Wrogu kobiet” Eyslera (z Napoleonem Sawickim) i „Hrabinie” Moniuszki na jubileuszu 35-lecia pracy Myszkowskiego. Ok. r. 1914 zagrał w kilku nieznanych z tytułu filmach tanecznych. T.r. w farsie filmowej „Prasowane róże”/„Ach, te spodnie!” (reż. Edward Puchalski), występując jako Władek, partnerował Kazimierze Niewiarowskiej, z którą był przez wiele lat związany prywatnie. W „Niewolnicy zmysłów” (1914) jako kochanek i w „Żonie” (1915) jako mąż grał z Negri (oba filmy reż. Jan Pawłowski), a w filmie „Szpieg” (1915, reż. Aleksander Hertz) wystąpił z Haliną Starską.

W czasie pierwszej wojny światowej S. jako poddany austriacki został w poł. lipca 1915 ewakuowany z Warszawy do Rosji. Występował odtąd w teatrach w Moskwie, m.in. w sezonie 1915/16 w Operetce Polskiej pod kierunkiem Mariana Domosławskiego. Następnie w Kijowie grał w operetkach rosyjskich po polsku, a w sezonie 1916/17 w teatrze Nikitskim w Moskwie po rosyjsku. W moskiewskiej wytwórni «Biofilm» wystąpił w filmach „Prodannaja slava” (1916, w roli pisarza), „Wlastelin” (1917) i „Serdce brošennoje volkam” (1917) w reż. Arnolda Szyfmana oraz, w nieznanych z tytułu, w reż. Wiktora Turżańskiego. Grał też w teatrach Petersburga i Jekaterynosławia. Od listopada 1917 do maja lub czerwca 1918 był w tzw. działówce aktorskiej w Domu Polskim w Moskwie. Ok. r. 1919 został aktorem Moskiewskiego Teatru Artystycznego (MChAT) i od 20 IV 1920 jako Pomponet partnerował Niewiarowskiej grającej rolę tytułową w przedstawieniu „Córki pani Agnot” Ch. Lecocqa reż. W. Niemirowicz-Danczenko), inaugurującym Studio Muzyczne MChAT. Następnie wystąpił tamże w „La Périchole” i „Orfeuszu w piekle” J. Offenbacha. Po kilku nieudanych próbach (trafił nawet do więzienia) wyjazdu z Rosji Sowieckiej wrócił z Niewiarowską do Polski latem 1922. Dn. 5 IX t.r. w Warszawie w Teatrze Nowości wystąpił jako Bonifacy w „Księżniczce czardasza” Kálmána, razem z Niewiarowską; rolę skrytykowano za nadmiar rusycyzmów. Od jesieni kierował w Warszawie Teatrem Nowym; na jego otwarcie zagrał 20 X Ryszarda Wajntrauba w operetce „Blondynka” Gilberta. Od maja 1923 Teatr Nowy występował na scenie «Wodewilu». W r. 1924 został S. dyrektorem Teatru Nowości, otwierając 6 X t.r. sezon wznowieniem „Marietty” W. Kollo, w której także grał. «Z usposobienia wprawdzie lekkoduch, bez doświadczenia, nie nadający się na dyrektora, miał szczęście do zespołu» (L. Sempoliński). T.r. wystąpił gościnnie w Wilnie, a latem 1925 z częścią zespołu w Krynicy. Dn. 28 X 1925 po bankructwie Teatru Nowości ustąpił z jego dyrekcji. T.r. rozstał się z Niewiarowską.

Przez następne sezony, do r. 1928, S. nadal grał (m.in. Hansa von Schlicka w „Księżniczce dolara” Falla, reż. Wacław Julicz) i reżyserował w Teatrze Nowości (także gdy kierowała nim Niewiarowska). W kwietniu 1926 występował w teatrzyku «Mignon», a latem z Ignacym Sołtysem współkierował operetką «Wodewil», wystawiając m.in. „Manewry jesienne” Kálmána. W październiku zagrał Wielkiego Księcia w operetce „Orłow” B. Granichstaedtena w teatrze w Białymstoku. Z zespołem Niewiarowskiej występował wiosną i latem 1927 w Krakowie, Pradze, Wilnie i Krynicy. Dn. 28 II 1928 obchodził w Teatrze Nowości jubileusz pracy scenicznej, śpiewając w operetce „Tylko ty” Kollo (reż. Domosławski). W r. 1929 związał się najpierw z efemeryczną Operetką Warszawską, w lipcu kierował w Poznaniu rewią „Jazda na Wystawę”, a jesienią śpiewał w warszawskiej Operetce Reprezentacyjnej; t.r. grał oraz prowadził konferansjerkę w warszawskich teatrach «Znicz» i «Rewia». W r. 1930 występował w warszawskim kinie «Pan» oraz we Lwowie. Po ponownym otwarciu Teatru Nowości wystąpił w r. 1931 w roli m.in. Ferriego w „Wiktorii i jej huzarze” P. Ábraháma (prapremiera polska 23 IV t.r.) i Nikołaja Nikołajewicza w „Carewiczu” Lehára (oba reż. Marian Wawrzkowicz). Jako przemysłowiec Nowak grał t.r. w „Świecie bez granic” (reż. Ryszard Ordyński), jednym z pierwszych polskojęzycznych filmów dźwiękowych, wyprodukowanym w podparyskim Joinville przez amerykańską wytwórnię «Paramount Pictures»; stąd wzięły się zapewne pogłoski, że grał w Hollywood i Paryżu. Od t.r. był aktorem Teatru Komedii Muzycznej «Lutnia» w Wilnie; śpiewając m.in. w operetkach: „Czar walca” O. Strausa i „Wiktoria i jej huzar” (obie w r. 1932), prezentował «humor, szyk, nonszalanckie przechodzenie tanecznym krokiem i z piosenką na ustach poprzez lataninę tragikomedii życia» („Kur. Wil.” 1935 nr 120). Dn. 14 X 1933, ucharakteryzowany na Hitlera, zagrał Agamemnona w „Pięknej Helenie” Offenbacha. Na scenie «Lutni» obchodził 2 V 1935 kolejny jubileusz, grając w „Rozwódce” (reż. Domosławski). Po sezonie 1936/7, spędzonym w Teatrze Dramatycznym na Pohulance, wrócił do «Lutni», gdzie wystąpił m.in. jako Książę Monaco w „Diabelskim jeźdźcu” Kálmána (1937) i René w „Królu włóczęgów” R. Frimla (1938, reż. Karol Wyrwicz-Wichrowski). Następnie przeniósł się do Lwowa i w sezonie 1938/9 należał tam do zespołu Teatru Rozmaitości. Latem 1939 wrócił do Wilna, gdzie pozostał także w czasie okupacji litewskiej, grając w r. 1940 m.in. w „Wiktorii i jej huzarze” oraz „Zemście nietoperza” (reż. Julicz). Dn. 15 VI t.r. rolą Markiza w „Bajaderze” Kálmána (reż. Wyrwicz-Wichrowski) obchodził czterdziestolecie pracy scenicznej. Pod okupacją sowiecką zagrał w r. 1941 m.in. w „Weselu w Malinówce” B. Aleksandrowa i J. Tipota (reż. Julicz) oraz „Krakowiakach i Góralach” W. Bogusławskiego (reż. Wyrwicz-Wichrowski). W okresie okupacji niemieckiej pracował m.in. jako fotograf, mechanik, kelner, monter i kierownik piwiarni. Dzięki znajomości języka niemieckiego osiągnął stanowisko kierownika hotelu «Georges» oraz znajdującej się w jego gmachu restauracji dla Niemców (umożliwił w niej pracę wielu kolegom z teatru). Po wejściu do Wilna Armii Czerwonej objął kierownictwo hotelu «Bristol». Aresztowany przez NKWD jesienią 1944, był więziony przez pół roku. W maju 1945 z zespołem «Lutni» ewakuował się z Wilna do Torunia, a jesienią osiadł w Łodzi, mianowany przez Min. Kultury i Sztuki dyrektorem i kierownikiem artystycznym tego zespołu, który utrzymał nazwę Teatr Komedii Muzycznej «Lutnia».

Dn. 3 XI 1945 zainaugurował S. działalność łódzkiej «Lutni» wyreżyserowaną przez siebie „Podwójną buchalterią” A. i E. Golzów. T.r. zagrał króla Ludwika XI w „Królu włóczęgów” (reż. Jan Kochanowicz) oraz Ferriego/burmistrza Doroszmy w „Wiktorii i jej huzarze” (reż. Kazimierz Dembowski). Na swym jubileuszu 27 VI 1946 wystąpił jako Koloman w „Hrabinie Maricy” Kálmána (reż. Dembowski). W r. 1947 zagrał m.in. Brissarda w „Hrabim Luxemburgu” (reż. Bolesław Fotygo-Folański) i Boniego w „Księżniczce czardasza” (reż. Bolesław Horski). W roli Trenique’a w „Córce pani Angot” Lecocqa (reż. Witold Zdzitowiecki) obchodził 27 VI 1950 jubileusz pięćdziesięciolecia pracy scenicznej. Zespołem kierował do lutego 1951, po czym wystąpił jeszcze m.in. w „Ulubionych melodiach” we własnym opracowaniu. «Mężczyzna stuprocentowy, zgrabny, do fraka i do munduru. Kobiety szalały za nim. A jak tańczył...» (B. Mierzejewski). Miał niezbyt silny głos, odpowiedni do partii tenorowych i barytonowych; braki wokalne nadrabiał aktorstwem, specjalizując się w rolach charakterystycznych. Zmarł 4 V 1951 w Łodzi, został pochowany 7 V na cmentarzu rzymskokatolickim przy ul. Ogrodowej (kw. 19 B–6–11). Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1938).

S. był żonaty (być może chodzi o wspomnianą przez Sempolińskiego «piękną Lucy», z którą się związał ok. r. 1925); żona, aresztowana (wraz z matką) w r. 1944 przez NKWD w Wilnie, zmarła tamże w więzieniu na tyfus. S. nie miał potomstwa.

Fot. w: IS PAN, Muz. Teatr. w W., „Ilustr. Pol.” 1923 nr 6, „Świat” 1922 nr 33, 1926 nr 12, 1929 nr 47, „Tyg. Ilustr.” 1926 nr 17; – Domański P., Repertuar teatrów warszawskich 1911–1915, W. 1981; Enc. Warszawy; Lerski T., Syrena Record, New York–W. 2003; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Słown. Teatru Pol. (ikonogr., bibliogr., fot.); Słown. Teatru Pol., II (Sawicki); – Ankudowicz-Bieńkowska M., Polskie życie muzyczne w Wilnie lat II Rzeczypospolitej, Olsztyn 1997; Filler W., Rendez-vous z Operetką warszawską, W. 1961; Hernik Spalińska J., Życie teatralne w Wilnie podczas II wojny światowej, W. 2005; Kaszyński S., Dzieje sceny kaliskiej 1800–1914, Ł. 1962; Komorowska M., Wileński teatr śpiewny między wojnami, w: Wilno teatralne, Red. M. Kozłowska, W. 1998; taż, Za kurtyną lat. Polskie teatry operowe i operetkowe 1918–1939, Kr. 2008; Krasiński E., Działalność Komisji Weryfikacyjnej ZASP 1945–1949, „Pam. Teatr.” 1997 z. 1–4; tenże, Warszawskie sceny 1918–1939, W. 1976; Kruk S., Życie teatralne w Lublinie (1782–1918), L. 1982; Kuligowska-Korzeniewska A., Scena obiecana, Ł. 1995; Teatr polski w latach 1890–1918. Zabór rosyjski, Red. T. Sivert, W. 1988; Teatralia kaliskie: materiały do dziejów sceny kaliskiej (1800–1970), Oprac. S. Kaszyński, Ł. 1972 (Szczawiński i Skolarczyk uważani za różne osoby); – Mierzejewski B., Maraton z Melpomeną, Kat. 1980 s. 86; Owerłło P., Z tamtej strony rampy, Kr. 1957; Powołocki S., Władysław Szczawiński na scenach rosyjskich, w: Córka pana Agnot. Jubileusz 50 lecia pracy artystycznej Władysława Szczawińskiego, Ł. 1950; Sempoliński L., Druga połowa życia, W. 1985; tenże, Wielcy artyści małych scen, W. 1977 (fot.); S zczawiński W., Kilka słów o „Córce Agnot” w teatrze w Moskwie, w: Córka pana Agnot. Jubileusz 50 lecia pracy artystycznej Władysława Szczawińskiego, Ł. 1950; Szyfman A., Labirynt teatru, W. 1964; Wroczyński J. S., Droga artystyczna Władysława Szczawińskiego, w: Córka pana Agnot. Jubileusz 50 lecia pracy artystycznej Władysława Szczawińskiego, Ł. 1950; – „Dzien. Białostocki” 1926 nr z 20 X; „Dzien. Łódz.” 1950 nr 175; „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1901 nr 921, 922, 927, 932; „Ekran” 1959 nr 26 (fot.); „Gaz. Codz.” 1940 nr 131, 136; „Kino” 1936 nr 42 (fot.); „Kur. Warsz.” 1904 nr 184, 1910 nr 150, 1915 nr 30, 56, 1922 nr 242, 243, 298, 1928 nr 45,59; „Kur. Wil.” 1935 nr 117, 1940 nr 86; „Pani” 1923 nr 1–2; „Przegl. Teatr. i Kinematograficzny” 1922 nr 38; „Scena i Sztuka” 1910 nr 12, 14, 29; „Słowo” 1938 nr 32, 92; „Świat” 1922 nr 33, 37; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1951: „Dzien. Łódz.” nr 123, 124, „Muzyka” nr 7, „Teatr” nr 7 (S. Dąbrowski); – B. Jag.: Afisze teatr.; B. Narod.: Afisze teatr.; IS PAN: Mater. Słown. Teatru Pol.; Inst. Teatr. im. Zbigniewa Raszewskiego w W.: Akta ZASP, nr 290/823 (umowy, dok. weryfikacyjne); USC w Ł.: Akt zgonu S-ego, nr IV–2173/1951.

Anna Wypych-Gawrońska