Skrzyński Włodek ze Skrzynna (Skrzyńska) h. Łabędź (zm. po 1458), rozbójnik barwałdzki i żywiecki. Pochodził z małopolskiej linii Łabędziów ze Skrzynna (obecnie Skrzyńsko). Zapewne był krewnym Mściwoja (Mszczuja) ze Skrzynna (zob.), od którego otrzymał w zastaw w r. 1445 tenutę barwałdzką w ziemi zatorskiej.
W r. 1433 razem z Abrahamem Czarnym z Goszyc, żupnikiem krakowskim, poręczył S. u husytów za miasto Kieżmark na Spiszu na sumę 2 953 fl. węg., którą to kwotę mieszczanie zobowiązali się uiścić jak najprędzej. Była to cena, za jaką miasto miało być oswobodzone z niewoli husyckiej. Transakcji dokonano w obozie w Hybe na Liptowie. W r. 1445 wraz z żoną Katarzyną wziął S. w zastaw od wspomnianego Mszczuja ze Skrzynna zamek Barwałd z okolicznymi wsiami za 3 tys. fl. Zamek ten, znajdujący się na górze Żar, stał się bazą wypadową zbójnickich poczynań S-ego. Już w r. 1446 Żegota z Czernichowa oskarżał go o rozbójniczą działalność na szkodę Król. Pol. Zarzucał mu, iż jego dwudziestu towarzyszy po wyruszeniu z zamku barwałdzkiego najechało wieś Jaroszowice. S. odpierał te zarzuty w piśmie do namiestnika Królestwa Jana z Czyżowa. Niemniej za niestawienie się przed jego obliczem musiał zapłacić karę «siedemdziesiąt» czyli 14 grzywien. W r. 1448 S. zapisał żonie Katarzynie posag w wysokości 3 tys. fl. węg. na zamku Barwałd i okolicznych wsiach. W r.n. S. i jego żona z oddziałem 50 ludzi najechali należącą do kaszt. lubelskiego Krzesława Kurozwęckiego wieś Ryczów, skąd uprowadzili konie, woły i świnie o łącznej wartości 500 fl., a nadto spustoszyli kościół, którego straty zostały oszacowane na 1 tys. fl.
O rozbojach dokonywanych z zamku barwałdzkiego przez S-ego i jego żonę, o pustoszeniu przez nich księstw oświęcimskiego i zatorskiego, pisał w czerwcu 1451 do uczestników sejmu w Piotrkowie woj. krakowski Jan Tęczyński. T.r. wyprawił się na Barwałd podkomorzy krakowski Piotr Szafraniec. Wyprawa skończyła się jednak niepowodzeniem. W r. 1455 S. kupił za 200 grzywien wójtostwo w Wadowicach. Do jego domeny należał też już wtedy słowacki zamek Lietava. W historiografii mylnie przypisuje się S-emu posiadanie także Żywca oraz zamku słowackiego Bytčy. Bytča była wtedy w rękach Saczkowskiego, Żywiec natomiast należał do syna S-ego, również Włodka. To właśnie Włodek junior, wraz ze swoim krewnym Borzywojem Skrzyńskim, prowadził w r. 1460 walki z wojskami króla Kazimierza Jagiellończyka w okolicach Żywca, o których pisze Jan Długosz. Ostatnia wzmianka o S-m pochodzi z r. 1458. Ówczesny burgrabia krakowski Andrzej Mokrski pozwał do sądu grodzkiego kaszt. oświęcimskiego Jana Synowca, który zarzucał mu, iż zdradził S-ego i jego żonę. Sąd oczyścił Mokrskiego z zarzutów. Być może jednak Mokrski przyczynił się do upadku S-ego.
Żoną S-ego, zaślubioną przed r. 1435, była Katarzyna, zwaną w źródłach najczęściej Włodkową. Historiografia, opierając sie na przekazie roczników głogowskich, twierdzi, że była ona z pochodzenia Węgierką. W annałach tych imię żony S-ego zapisano jako «Wlokyne». W rzeczywistości Katarzyna pochodziła z rodziny Słupskich h. Drużyna ze Słupi. Jej bratem był Mikołaj Słupski, któremu w r. 1440 przekazała w zastaw płaszcz ozdobiony perłami oraz srebrny pas za sumę 20 grzywien. Możemy przypuścić, że te przedmioty pochodziły z rabunku. Katarzyna uprawiała niezależnie od męża rozboje na własną rękę. Rozgłos ich sięgał daleko poza granice księstwa oświęcimsko-zatorskiego. W r. 1456 biskup pomezański w liście do w. mistrza zakonu krzyżackiego Ludwika von Erlichshausen, wśród nowin z Polski wzmiankował także o szkodach, które wyrządziła królowi Włodkowa z Barwałdu. W r.n. dokonała ona napadu na ośmiu rozbójników zbiegłych z więzienia na zamku oświęcimskim; zabrała im konie, broń i pieniądze, a ich samych kazała ściąć. Dobitną charakterystykę Włodkowej zamieścił pod r. 1458 autor roczników głogowskich w rozdziale zatytułowanym „Historia o pewnej kobiecie”. Wg tego przekazu Włodkowa «rządziła się tak twardo i po męsku, że męża swego pozostawiła niczym strażnika na swym zamku, sama zaś zabrawszy z sobą czeladź grabiła mieszkańców innych grodów». Relacja ta w dalszej części potwierdza nadto istnienie na zamku w Barwałdzie w XV w. fałszerskiej mennicy, którą zarządzała także żona S-ego. Za przestępstwo to miała zostać spalona. Tradycja lokalna, przechowana w sąsiadującej z Barwałdem Kalwarii Zebrzydowskiej, potwierdza wersję o spaleniu na stosie rozbójniczki z barwałdzkiego zamku. Nastąpiło to po r. 1466, kiedy to po raz ostatni Katarzyna jest wspomniana w źródłach.
Z małżeństwa z Katarzyną S. miał syna Włodka oraz córkę Jadwigę, która przed r. 1462 została pierwszą żoną burgabiego krak. Mikołaja Secygniowskiego (zob.).
Bibliografia Żywiecczyzny za lata 1901–1960, Oprac. J. Micherdzińska, Żywiec 1971; Słown. Geogr. I (Barwałd); Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V cz. 1 (Barwałd); Słownik staropolskich nazw osobowych, Wr. 1981 VI 141; Boniecki, V 92–3; Dworzaczek; Niesiecki, VII; – Caro J., Dzieje Polski, W. 1899 V 408–10; Engel P., Magyarország világi archontológiája 1301–1457, Budapest 1996 I 360; Friedberg M., Ród Łabędziów w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Herald. we Lw.” T. 7: 1924–5 s. 31–2; Kiersnowski R., Barwałd – jeszcze jedna mennica fałszerska z XV w., „Wiad. Numizm.” T. 19: 1975 z. 1; tenże, Życie codzienne na Śląsku w wiekach średnich, W. 1977 s. 43–4; Łepkowski J., Kalwaria Zebrzydowska i jej okolice, Kr. 1850 s. 108–11; Marsina R., Bytča v listinných prameňach do roku 1526, w: Bytča 1378–1978, Pod red. J. Kočiša, S. Churého, Bytča 1978 s. 36; Morawski S., Sądecczyzna za Jagiellonów, Kr. 1865 s. 150–1; Putek J., O zbójnickich zamkach, heretyckich zborach i oświęcimskiej Jerozolimie, Kr. 1938 s. 89–110; Rączka Z., Dzieje Żywca do połowy XVII wieku, „Karta Groni” T. 5–6: 1974 s. 15–7; Rozbiór krytyczny Annalium Poloniae Jana Długosza z lat 1445–1480, Wr. 1965 II 100; Rychlik J., Księstwo oświęcimskie i zatorskie, w: Sprawozdanie dyrekcji c.k. gimnazjum w Tarnowie, [Tarnów] 1889; Spirko J., Husitii, jiskrovci a bratrici v dejinách Spiša (1431–1462), Spišská Kapitula 1937 s. 22–4; Stanek J., Z dziejów ziemi oświęcimskiej, Kr. 1959 s. 43–4, 244; Studnicki G., Barwałd, Wadowice 1994 (Rec. K. R. Prokop, w: „Przegl. Kalwaryjski” Nr 2: 1996 s. 89–94, oraz obszerniejszy tekst recenzji, niepublikowany, udostępniony przez autora); Sváby F., A Lengyelországnak elzálogositott XIII szepesi város tőrténete, Lőcse 1895 s. 84–5; Szczudło J., Włodkowa, pani na Barwałdzie, „Mówią Wieki” T. 5: 1960 nr 11 s. 26–7; – Analecta Scepusii sacri et profani, Ed. C. Wagner, Wiedeń 1774 I 52; Annales Glogovienses, Ed. H. Markgraf, w: Script. Rer. Sil., X 23–4; Chronografia albo dziejopis żywiecki, Wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, Żywiec 1987 s. 39–40; Cod. epist. saec. XV, nr 112; Cracovia artificum, Supplementa 1441–1450, nr 45, 532; Długosz, Dzieje, V (rok 1451, 1457, 1460, 1462); Matricularum summ., I 378; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2868, 3323, 3607, 3823; Zbiór dok. mpol., III nr 723, 742; – AP w Kr.: Terr. Crac., t. 12 s. 401, 409, 420, 428, t. 150 s. 319, 329, t. 151 s. 239, t. 258 s. 12–13; B. Jag.: rkp. 5348 II (mater. Żegoty Paulego), cz. II s. 23, 30, 42, 43, 46, 56, 71, rkp. 5375 II (Pauli Ż., Dzieje księstw Oświęcimia i Zatora w XIV i XV wieku) k. 90 r., 92 r., Grzybek J., Dzieje „państwa” suskiego pod Babią Górą od XIV do połowy XIX wieku, Kr. 1964 (mszp. pracy doktorskiej, BJ Dokt. 43/65); IH PAN w Kr.: Kartoteka Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu (hasło Skrzyńsko); Státny Okresný Archiv w Poprad-Spišská Sobota: dokumenty miasta Kieżmarku, dok. perg. nr 39.
Stanisław A. Sroka