Nałęcz Włodzimierz (1865–1946), malarz i literat. Pochodził z rodziny ziemiańskiej osiadłej na Ukrainie; ur. 5 II w Kijowie, był synem Józefa. W r. 1883 rozpoczął studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, gdzie słynny rosyjski pejzażysta I. K. Ajwazowski i L. F. Lagoria byli jego profesorami. Studia ukończył w r. 1890 (w czasie nauki został trzykrotnie wyróżniony srebrnym medalem). W l. 1890–2 mieszkał w Düsseldorfie, studiując malarstwo w tamtejszej akademii pod kierunkiem E. G. Dückera. Latem wyjeżdżał do Norwegii, gdzie malował pejzaże pod kierunkiem norweskich pejzażystów, związanych zresztą z akademią w Düsseldorfie, A. Normanna i H. Dahla. Powstały wtedy obrazy: Z okolic Smolvaer, Łodzie rybackie norweskie, Fiord o zmierzchu, U brzegu Lofodenu i wiele innych. W l. 1892–7 kontynuował studia w szkole Petitjeana w Paryżu. Podróżował wiele, szukając tematów do swych pejzaży; w Szwajcarii malował widoki alpejskie (Jezioro czterech kantonów, Widok na Mont Blanc, dawniej w Muz. im. Mielżyńskich w Poznaniu, zaginione w czasie drugiej wojny światowej), był w Szkocji (W kraju obłoków, Dżdżysty dzień w Szkocji), malował wybrzeża Anglii (Isles of Wight), Francji (Cisza morska u brzegów Bretanii, Wieczór w Pont Aven), Holandii (Holenderskie łodzie rybackie). W kraju lubił bywać w Zakopanem, o czym świadczą liczne pejzaże tatrzańskie malowane od ok. r. 1898 (Tatry widziane z Doliny Białej Wody, Mgły nad Czarnym Stawem, Skała Kraszewskiego w Zakopanem). W r. 1899 ożenił się i zamieszkał w Żytomierzu. W tym czasie powstały pejzaże z Wołynia: Lato na Wołyniu, Znad Słuczy, Dniepr, Skała Czackiego (obraz zakupiony przez radę miasta Żytomierza i ofiarowany Henrykowi Sienkiewiczowi do Oblęgorka). W r. 1903 odbył dużą podróż po Krymie, której plonem było ok. 400 obrazów z widokami Krymu, Morza Czarnego (Ałuszta z rana, Czatyrdach, Morze u brzegów Odessy) oraz cykl „Sonetów krymskich” wg A. Mickiewicza. W r. 1907 przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy, gdzie został profesorem rysunków w Gimnazjum Górskiego. W r. 1909 odbył statkiem wycieczkę Wisłą do Gdańska, zwiedził okolice Gdańska, poczynił studia malarskie do planowanych obrazów marynistycznych i od tego czasu powracał na wybrzeże Bałtyku.

Wybuch pierwszej wojny światowej zastał N-a w Moskwie. Wrócił do kraju. Po zakończeniu wojny zaangażował się czynnie w sprawy propagandy idei morza i polityki morskiej. Pisał do „Kuriera Warszawskiego”, a potem do „Rzeczypospolitej” Listy z polskiego brzegu. Jako korespondent „Kuriera” towarzyszył w r. 1919 komisji wytyczającej nowe granice przy Jeziorze Żarnowieckim. W r. 1920 był obserwatorem obejmowania przez oddziały WP pod dowództwem J. Hallera Pomorza. Razem z Kazimierzem Porębskim, Edwardem Krzyżanowskim, Ludwikiem Spiessem i Jerzym Zdziechowskim był założycielem Ligi Żeglugi Polskiej, która następnie przyjęła nazwę Liga Morska i Rzeczna. Organem Ligi było pismo ilustrowane „Bandera Polska”, a następnie „Morze”, które N. zasilał swymi artykułami i rysunkami. Mieszkał stale w Warszawie (przy ul. Nowogrodzkiej 2a) i tam miał swoją pracownię. Miesiące letnie spędzał na wybrzeżu; w r. 1920 kupił między wsią Tupadłami a latarnią na Rozewiu część Lisiego Jaru, gdzie wybudował pracownię malarską zwaną «Nałęczówka». W lecie prowadził tam (od r. 1921) «kursy pejzażu morskiego», rozwijając – jak pisał – «ten nowy dla nas, jak dotąd, kierunek w sztuce polskiej – bo i morza samego nie mieliśmy, i nauczyć się ‘maryny’ nie było gdzie w kraju». W r. 1922 zorganizował Koło Marynistów Polskich i przez wiele lat był jego prezesem. Sam z zamiłowaniem uprawiał malarstwo marynistyczne, namalował wiele olejnych i akwarelowych obrazów o tematyce morskiej, wśród nich: Fala za falą, Widok ogólny Jastarni, Wieś na Helu, Powrót z połowu w Karwi. W twórczości N-a znalazły się także obrazy o treści historycznej, związane tematycznie z morzem, jak Zwycięski atak floty polskiej na szwedzką w dniu 28 listopada 1627 pod Oliwą, Zwycięstwo na morzu w r. 1609 hetmana Karola Chodkiewicza pod Salis na Inflantach. Niektóre obrazy z cyklu «z dziejów marynarki polskiej» były przed drugą wojną światową w Muzeum Wojska w Warszawie.

Utwory literackie N-a dotyczące problematyki morskiej lub opisujące wrażenia z podróży odbytych przez autora miały charakter dydaktyczny. W Moich wędrówkach artystycznych (W. 1914) opisał swoje podróże po Krymie, Norwegii, Szkocji oraz wycieczkę statkiem do Gdańska. W r. 1920 wydał Od Tyńca do Jastarni, zaś w r. 1926 Na bursztynowym brzegu, książeczkę poruszającą zagadnienia odzyskania wybrzeża, polityki morskiej Polski. W r. 1930 wyszedł Album morski. Swoje książki ilustrował własnymi rysunkami i reprodukcjami swoich obrazów. N. wielokrotnie wystawiał swoje obrazy, m. in. w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) od r. 1892 (miał tam wystawy indywidualne w l. 1895, 1899, 1902, 1920, 1926, 1934, 1936, 1938). W warszawskim Salonie Aleksandra Krywulta pokazał swe prace na wystawach w l. 1893, 1895, 1898, 1900, 1901. Brał udział w wystawach krakowskiego Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) od r. 1891. Wystawiał także w r. 1894 we Lwowie na Wystawie Sztuki Współczesnej, na salonach paryskich (1894, 1895, 1897), w Petersburgu (1897 w Akademii Sztuk Pięknych i 1898 na wystawie niezależnych, 1899), w Wilnie (1899), Żytomierzu (1900), Kijowie (1900, 1917). W Warszawie wystawiał w Salonie S. Kulikowskiego (1904, 1908) i W. Wołowskiego (1910, 1911). W Poznaniu brał udział w wystawie w TPSP w r. 1921 i w Powszechnej Wystawie Krajowej w r. 1929, w Inowrocławiu w r. 1928 (w Szkole Wydziałowej Męskiej), w Lublinie TPSP w r. 1925, w Łodzi w l. 1911, 1927, w Jastrzębiej Górze w r. 1936. Kilka obrazów N-a znajduje się w posiadaniu rodziny, większość jego dorobku malarskiego przepadła w czasie drugiej wojny światowej w obu pracowniach artysty: w Warszawie i Lisim Jarze, a także w Muzeum Wojska i w Muzeum Narodowym w Poznaniu. W Muzeum Narodowym w Warszawie zachowały się 4 obrazy olejne N-a (Bitwa pod Oliwą, Powrót z połowu w Karwi, Przedwieczorne niebo, Międzymorze). N. zmarł w Jeruzalu pod Skierniewicami 12 IX 1946 i tam został pochowany.

N. był żonaty z Zofią z Sułowskich 1. v. Jenike (1863–1941), literatką, córką Mieczysława i Eweliny z Zaleskich (krewnej poety Bohdana Zaleskiego). Jako młoda panna mieszkała Zofia z ojcem w Warszawie, gdzie prowadziła salon literacki. Kilka lat zamężna za Jenikem, owdowiawszy poślubiła w r. 1899 N-a. Używała pseud. literackiego Marceli Strzemieńczyk. Napisała powieści: „Łzy i uśmiech”, „Orchidee”, a także sztukę teatralną „Hrabina Tala”, graną w warszawskich «Rozmaitościach» w r. 1911. Była też tłumaczką (m. in. z H. Heinego). Zmarła w Warszawie 6 I 1941.

Nałęczowie mieli trzech synów: Mieczysława (ur. 1900), historyka sztuki Sławomira (1902–1941) zmarłego w Oświęcimiu, i Stefana (ur. 1910), ekonomistę i inżyniera budownictwa.

Portret N-a przez Wacława Piotrowskiego (olej., 1930) w posiadaniu rodziny; Fot. portretu w Materiałach Red. PSB; Fot. N-a (z ok. r. 1914) reprod. w książce N-a Moje wędrówki artystyczne; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 1, 2; Bénézit, Dictionnaire, (1966); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Uruski; Katalog działu sztuki Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu, P. 1929; Katalog Galerii Miejskiej, Lw. 1908; Katalog Wystawy Krajowej, Lw. 1894; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Kondakov, Imperatorskaja sankt-petersburgskaja Akademija Chudožestv; – Badecki K., Zbiory Bolesława Orzechowicza, Lw. 1922; Cieślewski T., syn, Morze i paleta polska, „Ziemia” T. 15: 1930 s. 243–7; Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Wiercińska, Tow. Zachęty; – „Czas” 1896 nr z 1 II; „Echo Liter.-Artyst.” 1914 z. 6 s. 363–4; „Głos Wybrzeża” 1973 nr 238; „Kraj” 1899 nr 16 s. 35–6; „Kur. Pozn.” 1921 nr 29, 35; „Kur. Warsz.” 1910 nr 137, 1911 nr 16, 1919 nr 121, 1920 nr 299, 301, 1921 nr 82; „Nasz Kraj” 1906 nr 31; „Roczn. AU” 1897/8 s. 109; „Scena i Sztuka” 1909 nr 25 s. 9–10, nr 39 s. 14; „Świat” 1921 nr 12, 1922 nr 41, 1923 nr 30, 1933 nr 32; „Tyg. Illustr.” 1898 nr 50 (fot.), 1899 nr 52, 1904 nr 24, 1908 nr 43, 1918 nr 43 (fot.), 1920 nr 46; „Wędrowiec” 1900 nr 5 s. 96–8; „Życie i Sztuka” 1901 nr 48 s. 568; – IS PAN: Materiały Słownika Artystów Polskich; – Informacje syna Stefana Nałęcza z Warszawy.

Róża Biernacka