Potocki Włodzimierz h. Pilawa (1789–1812), pułkownik artylerii konnej. Ur. 5 V w Tulczynie, był synem Szczęsnego (zob.) i Józefy Amelii z Mniszchów (zob.), bratem przyrodnim Aleksandra (zob.), Bolesława (zob.), Mieczysława (zob.) i Zofii Kisielewowej (zob).
P. był dziedzicem dóbr: Daszów (pow. lipowiecki) i Podwysockie (pow. humański). Otrzymał staranne wychowanie domowe, następnie studiował w Niemczech. Ok. r. 1806 wystawił w Daszowie pułk kozaków regularnych na wojnę rosyjsko-turecką, za co otrzymał od cara Aleksandra I stopień pułkownika w armii rosyjskiej. W t. r. został naczelnikiem milicji powiatu humańskiego. Dn. 26 VII 1808 wstąpił jako ochotnik do armii Księstwa Warszawskiego i otrzymał stopień kapitana w sztabie generalnym. Dn. 24 X t. r. mianowany kapitanem baterii artylerii nadliczbowej. Na mocy dekretu królewskiego Fryderyka Augusta z dn. 1 XII t. r. P. zorganizował własnym kosztem kompanię artylerii konnej z upoważnieniem wyboru do niej żołnierzy z całego wojska Ks. Warsz. a 4 XII otrzymał nominację na dowódcę tej kompanii, która początkowo liczyła 4 armaty sześciofuntowe i 50 ludzi obsługi. Po utworzeniu na początku 1809 r. drugiej kompanii artylerii konnej przez kpt. Romana Sołtyka P. został mianowany 21 III 1809 szefem szwadronu i dowódcą obu kompanii, w których skład wchodziły cztery armaty sześciofuntowe i dwa granatniki (haubice) dziesięciocalowe, czyli razem dwanaście dział. W czasie wojny austriacko-polskiej 1809 r. P. odznaczył się pod Raszynem w dn. 19 IV, a następnie pod Sandomierzem (18–20 V), gdzie zdobył szaniec przedmostowy na czele dwóch kompanii woltyżerów 8 p. piechoty i gdzie został ranny. Za udział w kampanii 1809 r. w dn. 14 VI 1809 został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej. W t. r. otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Wojskowego Księstwa Warszawskiego (Virtuti Militari). Dn. 15 VII 1809 P. na czele przedniej straży polskiej uczestniczył w zajęciu Krakowa. W dn. 20 III 1810 został mianowany pułkownikiem, a po reorganizacji artylerii konnej, zgodnie z dekretem królewskim z dn. 30 III, objął dowództwo nad dwoma szwadronami artylerii, nazwanymi pułkiem. Dn. 24 X t. r. otrzymał dymisję na własną prośbę, pod słowem stawienia się w razie potrzeby i drugostronnym zaręczeniem, że nie straci starszeństwa po powrocie. Udał się wówczas do zagrożonych konfiskatą przez władze rosyjskie dóbr na Ukrainie. Ze swych dochodów przeznaczył duże sumy na cele wojskowe. Zmarł na tyfus 8 IV 1812 w Krakowie. Jak pisali współcześni, był młodzieńcem «niepospolitych, największych nadziei», wyróżniał się odwagą i wyjątkową urodą.
Ożeniony z Teklą (zm. 1870), córką Hieronima Sanguszki, woj. wołyńskiego (która po śmierci męża w r. 1827 zawarła utrzymywany w tajemnicy związek małżeński z kamerdynerem Mikołajem Thomas), P. miał dwóch synów: Stanisława (1808–1874) i Włodzimierza (ur. 1810), powstańca 1830/31 r.
Wdowa postawiła P-emu pomnik dłuta B. Thorvaldsena w katedrze na Wawelu (obok Kaplicy Zygmuntowskiej), przedstawiający go jako rycerza, z białego marmuru w ramie z łuków gotyckich. Ożywiony posąg Thorvaldsena (pod imieniem Włodzimierz) występuje w akcie I „Akropolis” S. Wyspiańskiego.
Portret (olej.) przez Józefa Brodowskiego (1811), w Muz. WP w W. nr 31390; Portret (ok. r. 1810) tamże nr 1166; Portret przez Jakuba Schorna (ok. r. 1818), w Muz. w Wilanowie nr 1366; Kopia wg J. Brodowskiego (1812) ze zbiorów S. Tarnowskiego w Kr., tamże nr 8997; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Enc. Wojsk., VI; Łoza, Legia Honorowa; Słown. Geogr., I 910, VIII 485; Żychliński, XIV 60; Bigoszewska W., Polski portret wojskowy XVII–XIX w. Katalog, Tor. 1979; Grońska – Ochońska, Zbiory Pawlikowskich. Katalog; Katalog Wystawy Napoleońskiej (Ks. Warsz.), Oprac. B. Gembarzewski, W. 1921; Portrety osobistości pol. Katalog; – Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol., I; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925 s. 65; tenże, Wojsko Pol. 1807–14, s. 200, XXXII; tenże, Żołnierz Polski, W. 1960–6 II; Księga Jazdy Polskiej, W. 1938 s. 197–8; Kukiel M., Dzieje wojska polskiego w dobie napoleońskiej, W. 1918; Łojek J., Dzieje pięknej Bitynki, W. 1972; tenże, Potomkowie Szczęsnego, L. 1981; Łuniński E., Napoleon, W. 1911; Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1809 r., W. 1935; Sokołowski A., Dzieje porozbiorowe narodu polskiego, W. 1904 II 8; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, I; Zarys dziejów wojskowości polskiej do 1864, W. 1966 II; Zych G., Armia Księstwa Warszawskiego, W. 1961; – Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, W. 1979 I–II; Chrząszczewski A., Pamiętnik oficjalisty Potockich, W. 1976; Jackowski M., Pamiętniki podpułkownika…, [b. m. i r.] s. 275–7, 285, 292, 294; Niemcewicz J. U., Pamiętniki…, P. 1871; Sołtyk R., Kampania 1809 r., W. 1905; Weyssenhoff J., Pamiętniki generała…, W. 1904 s. 123; Wodzicki S., Wspomnienia z przeszłości, Kr. 1873 s. 445; – „Stolica” 1969 nr 8 (podob.)
Wanda Bigoszewska