Jakubowski Wojciech, krypt. W.I.B.F., W.I.B.W.F., W.J.B.W., W.J.B.W.F. (1712–1784), wojskowy i dyplomata francuski, literat polski. Ur. w Krakowskiem, był synem neofity Franciszka, podstolego owruckiego (?), i Heleny z Rupniewskich. Uczył się w kolegium jezuickim we Lwowie. W r. 1732 z protekcji Tarłów, zwolenników Stanisława Leszczyńskiego, udał się do Francji, gdzie w r. 1734 wstąpił do wojska francuskiego do pułku kawalerii Royal-Pologne. Brał udział w wojnie o sukcesję polską (1733–8), kończąc kampanię w stopniu kapitana («à la suite»). Po objęciu przez Leszczyńskiego księstwa lotaryńskiego bywał częstym gościem w Luneville, zyskując przyjaźń i zaufanie Marii Leszczyńskiej, Józefa Aleksandra Jabłonowskiego, Andrzeja Mokronowskiego, Stanisława Konarskiego i in. Protekcja Marii Leszczyńskiej otworzyła mu wstęp na dwór wersalski i wyjednała względy Ludwika XV. W l. 1741–8 brał J. udział w wojnie o sukcesję austriacką w pułku Royal-Allemand, 3 V 1747 r. dosłużył się stopnia podpułkownika, a 10 VI 1749 pułkownika («maitre de camp à la suite»). Dn. 29 I 1754 r. mianowany został kawalerem Orderu św. Ludwika. Otrzymał również tytuł barona (przed 1773).

W tymże czasie przeszedł J. do pracy w dyplomacji i słynnym «Secrèt du roi», pozostając formalnie w czynnej służbie wojskowej. W r. 1754 wysłano go do Drezna w podwójnym charakterze: oficjalnego agenta dyplomatycznego ministerium przy pośle francuskim oraz tajnego agenta i korespondenta «Sekretu». W r. 1755 przebywał w Białymstoku, pośrednicząc w układach między Wersalem a partią profrancuską. W t. r. towarzyszył Jerzemu Mniszchowi w wielkim poselstwie do Stambułu (od Wiśniowca do Żwańca), pisząc dla hr. de Broglie diariusz tego poselstwa. W drodze powrotnej zatrzymał się na pewien czas w Zawołowie, rezydencji J. A. Jabłonowskiego. Następnie po krótkim pobycie w Warszawie (1756) wrócił na dwór Jana Klemensa Branickiego. W r. 1758 otrzymał w dzierżawę od Doroty Jabłonowskiej, wojewodziny rawskiej, starostwo niegrodowe Lesznowolę (ziemia warszawska), w t. r. wysłany został przez Branickiego do Wersalu, gdzie odbył szereg konferencji w sprawie przyszłych losów partii francuskiej w Polsce z kolejnymi ministrami spraw zagranicznych de Bernis i de Choiseul. W lipcu 1759 r. powrócił do Polski. Do r. 1764 mieszkał na przemian w Warszawie, Lesznowoli, Białymstoku i Lubartowie (rezydencja marszałkostwa w. lit. Sanguszków). Był uczestnikiem salonów literackich Barbary Sanguszkowej oraz Adama Kazimierza Czartoryskiego w Pałacu Błękitnym. Po odwołaniu francuskiego ambasadora z Warszawy (1764) J. pozostał jako nieoficjalny chargé d’affaire. Od r. 1773 aż do śmierci był rezydentem francuskim (bez akredytacji) i stale korespondował z Paryżem. Mimo ożywionej działalności w partii Branickiego zdołał J. nawiązać przyjazne stosunki ze Stanisławem Augustem i «familią». Dn. 10 XII 1765 r. uzyskał z rąk Stanisława Augusta tajną nobilitację i herb Kopacz odm. (zob. uchwały sejmu 1764 zaprzeczające szlachectwa rodzinom neofickim). Poprzednio (1743, 1748) tytułował się Jakubowskim z Ostrowca herbu Topór. W listopadzie 1767 r. awansowano go z dn. 1 I 1768 r. do stopnia generała brygadiera kawalerii wojsk francuskich. Dn. 18 II t. r. ożenił się J. z Salomeą Łoską, córką Adama, chorążego owruckiego, pułkownika wojsk koronnych, i Marianny z Wężyków Rudzkich. Intercyzę ślubną podpisał sam Stanisław August i najznakomitsi dygnitarze polscy. Odtąd do dotychczasowych pensji pobieranych od rządu francuskiego i z prywatnej szkatuły Ludwika, za sekretną korespondencję, przybyła mu pensja 2000 liwrów, wypłacana jego żonie. W kwietniu 1769 r. był już J. ojcem córki Barbary Izabeli (późniejszej żony Andrzeja Boskiego, starościca stromeckiego), druga córka urodziła mu się w styczniu 1772 r. (żona Juliusza Krosnowskiego, miecznika pilzneńskiego). W r. 1771 zamieszkał J. w Pałacu Saskim. Sejm 1773–5 zatwierdził J-emu starostwo Lesznowolę i obdarował go folwarkiem z dóbr pojezuickich Łopuszno (woj. wołyńskie, przedmieście Ostroga) z obowiązkiem płacenia czynszu do skarbu Komisji Edukacji Narodowej. Po śmierci Ludwika XV cieszył się J. względami jego następcy, który w r. 1780 awansował go do stopnia marszałka polnego («maréchal de camp») wojsk francuskich.

Na osobną uwagę zasługuje działalność pisarska J-ego, i to zarówno jego twórczość literacka, jak obfita i interesująca korespondencja polityczna (francuska i polska), prowadzona z francuskimi dyplomatami i ministrami, Stanisławem Leszczyńskim, królową Francji, Marią Leszczyńską i osobistościami polskimi (z tej wydano tylko listy J-ego do J. K. Branickiego i A. Betańskiego). Twórczość literacką rozpoczął J. w r. 1743 wierszem łacińskim Celsissimo Josepho Prussio Jabłonowski… Ad excellens eius Genealogiarum Opus, etc. alia Amicum praesagium, ogłoszonym przez adresata na czele obu części dzieła ,,Tabulae Jablonovianae” (cz. 1, Amsterdam 1743, cz. 2, Norymberga 1748). Ok. r. 1760 wydał przekład polski łacińskiego wiersza K. A. Bela (b. m. r., wyd. 2. W. 1761) oraz francuskiego dziełka J. P. Boudier de Villermet „Przyjaciel białychgłów” (W. 1760). Następne jego utwory to przekład „Ody o mądrym królu” Konarskiego (b. m. 1764), 7 wierszy i rozprawka ogłoszone w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych” (1770–7), przekład jednej pieśni Horacjusza („Pieśni wszystkie” W. 1773 t. II ks. 3), chwalony przez Niemcewicza przekład zbioru bajek La Fontaine’a („Bajki Ezopa wybrane wierszem francuskim przez de La Fontaine ułożone”, W. 1774, jedną z bajek przedrukował anonimowo „Monitor” 1782 nr 68), oraz życiorys Konarskiego i przekład dwóch jego pieśni w wydaniu zbiorowym „Wiersze wszystkie S. Konarskiego z łacińskich na polski przełożone” (W. 1778). Parę wierszy J-ego, nie publikowanych współcześnie, ogłosili z nieistniejącego obecnie rękopisu Bibl. Narod. „Litteraria” S. Tomkowicz i L. Bernacki. Żartobliwą korespondencję literacką z I. Krasickim z r. 1781 wydrukował z odpisu ossolińskiego M. Klimowicz. Interesujące wiersze autorstwa J-ego znajdują się w rkpsie B. Narod. sygn. 1413 (,,W. J-go Wiersze różne z dodaniem wierszy innych autorów”). Twórczość literacka J-ego oraz jego zalety towarzyskie otworzyły mu wstęp na obiady czwartkowe Stanisława Augusta (w czwartek 23 IV 1773 obchodzono tam jego imieniny), zjednały przyjaźń króla, I. Krasickiego, A. Naruszewicza i S. Trembeckiego (por. wiersze Krasickiego i Naruszewicza do J-ego, pisali do niego także U. Szostowicz i F. Jakubowski). Zmarł J. 3 XII 1784 r. w Warszawie, pochowany w podziemiach kościoła reformatów na Senatorskiej.

Portret Marteau, malowany pastelami na pergaminie (wspomina o nim E. Rastawiecki, Słownik malarzów polskich, W. 1851 II 15); – Estreicher, XII 443, XVIII 396–7, XX 12 i dopeł. s. VIII; Korbut; Aleksandrowska E., Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, 1770–77. Monografia bibliogr., Wr. 1959; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Niesiecki; Ostrowski; Uruski; – Bentkowski F., Historia literatury pol., W. 1814 I 406; Boyé P., La cour polonaise de Lunéville, Nancy 1926; Feldman J., Vergennes et la Pologne (1774–1787), Cracovie 1931 s. 9; Klimowicz M., Nieznane wiersze Krasickiego, „Pam. Liter.” R. 44: 1953 s. 585–8; Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1936 I–II; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr., W. 1909–11 I–II; Kraushar A., Frank i frankiści polscy, W. 1895 I 269; Łoski J., W. J. marszałek polny Wojsk Francuskich, „Bibl. Warsz.” 1873 t. 4 s. 257–77 i nadb. W. 1873 (fot. portretu familijnego); toż, „Tyg. Illustr.” 1873 nr 310 s. 273–4; Niemcewicz J. U., Rozprawa o bajce czytana na posiedzeniu Tow. Król. Warsz. Przyjaciół Nauk d. 30 IV 1814 r., Niemcewicz, Bajki i powieści, Wyd. 2., W. 1820 I 12–4, 15, 16; Smoleński W., Kuźnica Kołłątajowska, Wybór pism, . W. 1954 s. 368; Tomkowicz S., Z wieku Stanisława Augusta, Kr. 1882 II 85–9; Turowska-Barowa I. Z., Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, Kr. 1933; Wasylewski S., Na dworze króla Stasia, Wyd. 4., Kr. 1957 s. 98; – J. W., Listy do J. Branickiego z l. 1758–71, W. 1882 (tu także listy do A. Betańskiego); Krasicki I., Korespondencja, Wr. 1958 II; tenże, Pisma wybrane, W. 1954 II; Materiały do życiorysu i twórczości I. Krasickiego, Wyd. L. Bernacki, „Pam. Liter.” R. 31: 1934 s. 145; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 II, III; Naruszewicz A., Korespondencja, Wr. 1959; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, W. 1957 I; Trembecki S., Pisma wszystkie, W. 1953 I; Wójcicki K. W., Archiwum domowe, W. 1856 s. 21; – Łuskina S., „Gaz. Warsz.” 1784 nr 98 suplem. (nekrolog); – Arch. du Ministère des Affaires Étrangères, Paryż (dział Pologne, Correspondance, Korespondencja J-ego); B. Pol. w Paryżu: rkp. 40 i in. (list do A. Lanckorońskiej z 22 XII 1773); B. Czart.: rkp. 1136, 1153; B. Ossol.: rkp. 566, 5427/III, 11825/II; B. PAN w Kórniku: (list do A. Mokronowskiego z 22 VII 1770); B. PAN w Kr.: rkp. 615 (wiersze); B. Nar.: Zbiór Morsztynów, rkp 88, BOZ, rkp. 1413; Mater. red. PSB: Uzupełnienia i sprostowania Elżbiety Aleksandrowskiej z W.

Elżbieta Aleksandrowska