Malski Wojciech h. Nałęcz (zm. 1454), wojewoda łęczycki, namiestnik królewski na Wielkopolskę. Pochodził zapewne z jednowioskowej szlachty, z Małego nad Nerem w Łęczyckiem; był może synem Bartłomieja Malskiego, u schyłku XIV w. łęczyckiego komornika sądowego. Z braci M-ego, współdziedziczących z nim Małe, znamy Mikołaja (potem kanonika wieluńskiego) oraz Wincentego; trzeci Malski (wg tzw. Constitutiones Lancicienses) zginął na Litwie. Karierę rozpoczął M. dotarłszy na dwór Zygmunta Luksemburskiego, gdzie został zapewne rycerzem nadwornym. W r. 1410, na wieść o zbliżającej się wojnie, wraz z grupą innych Polaków (m. in. Zawiszą Czarnym), wrócił do kraju. Brał zapewne udział w bitwie grunwaldzkiej, odznaczył się pod Koronowem; za zasługi wojenne otrzymał jeszcze t. r. w zarząd Grabiny, a potem, po nagłej śmierci Jaśka Sokoła, zamek w Radzynie, który skutecznie obronił, wraz z Dobkiem Puchałą przed wojskami Henryka Plauena. W r. 1412 towarzyszył Władysławowi Jagielle na Węgry, gdzie uczestniczył jako jeden z polskich rycerzy w głośnym turnieju budzińskim.
Wiosną 1413 otrzymał M. starostwo konińskie w Wielkopolsce, które posiadał jeszcze 4 VI 1414; w następnych latach (przed 25 V 1416) przeszedł na star. dobrzyńskie. Tutaj zbliżył się do spraw krzyżackich: świadkował na dokumencie przedłużenia pokoju z Krzyżakami, wystawionym przez Jagiełłę w Inowrocławiu 25 V 1416 (podobnie na akcie dalszego przedłużenia pokoju, spisanym w Brześciu 26 IV 1418). Latem 1417 należał do panów polskich paktujących z Krzyżakami w Solcu; korespondował wtedy z w. mistrzem i komturem toruńskim; stał wówczas blisko króla, towarzysząc mu, jako jeden z nielicznych Polaków, podczas zimowych pobytów Jagiełły na Litwie. W r. 1418 jako starosta dobrzyński występował kilkakrotnie Dobek Malski, zapewne krewny M-ego, nieco później (przed 20 XII 1418) Dobrzyń dostał się Januszowi Kościeleckiemu. W r. 1419 brał M. najpewniej udział w wojnie krzyżackiej, występował też wśród uczestników obozowego sejmu pod Czerwińskiem 15 VII t. r. Zapewne na tymże sejmie otrzymał podkomorstwo łęczyckie; nieco później (1420?) na kilkanaście lat objął po Mikołaju Oporowskim urząd starosty łęczyckiego. Dn. 8 IV 1421 świadkował na dokumencie przymierza polsko-brandenburskiego, a po wojnie krzyżackiej 1422 r. gwarantował pokój melneński. Wiosną 1423 bawił z królem w Kieżmarku, należał do gwarantów aktu przymierza z Zygmuntem Luksemburskim. W rok później (7 VI 1424) sygnował ugodę nieszawską z w. mistrzem. Świadectwem bliskich związków M-ego z królem było mianowanie go marszałkiem dworu (ochmistrzem) królowej Zofii (ok. r. 1426) i jednocześnie (1424–35) starostą Nowego Korczyna, ulubionej rezydencji Jagiełły. W r. 1431 M. występował jako jeden z prokuratorów młodej królowej podczas rozprawy przeciw Janowi Straszowi z Kościelnik, oskarżonemu o zniesławienie Zofii. W l. 1430/1 otrzymał kasztelanię łęczycką.
W r. 1431 M. uczestniczył w wyprawie przeciw księciu Świdrygielle, w końcu lipca t. r., wraz z Wawrzyńcem Zarembą, posłował od króla do Świdrygiełły z propozycjami pokojowymi, następnie wszedł do jedenastoosobowej rady wojennej powołanej przez króla do kierowania działaniami wojennymi i oblężeniem Łucka. Pod koniec rządów Jagiełły M. zbliżył się najpewniej do stronnictwa oligarchii małopolskiej. Występował w tym czasie na wszystkich sejmach, gwarantując przywileje ziemskie Jagiełły: jedlneński z r. 1430 i krakowski z r. 1433, należał do wystawców dokumentu, którym ogół szlachty obiecał wybór na tron polski, po śmierci Jagiełły, jednego z jego synów (1430); gwarantował też wraz z innymi dotrzymanie układów Jagiełły z księciem Zygmuntem Kiejstutowiczem (1433, 1434); podobnie pokój brzeski z Krzyżakami (1435). W r. 1434 poręczał wraz z innymi za młodego Władysława Jagiellończyka, że po dojściu do pełnoletniości potwierdzi przywileje koronne. W r. 1436 (pomiędzy 1 VI a 11 VII) uzyskał godność wojewody łęczyckiego; zapewne wtedy złożył ochmistrzostwo dworu królowej oraz starostwo łęczyckie. W kwietniu 1438 podpisał akt konfederacji korczyńskiej odcinającej się od ruchu prohusyckiego i opozycji młodoszlacheckiej. Niedługo potem, wyznaczony przez grudniowy sejm piotrkowski 1438 r., posłował ze Zbigniewem Oleśnickim, Wincentym Kotem, Janem Czyżowskim i Janem Tęczyńskim na Śląsk, gdzie 10 II 1439 podpisał ugodę namysłowską w sprawie zawieszenia broni w wojnie czeskiej.
Od chwili powrotu ze służby u Zygmunta Luksemburskiego M. przemieszkiwał w swych kolejnych starostwach. Towarzyszył też często Jagielle w jego stałych objazdach kraju. W bliżej nie znanym czasie otrzymał od Jagiełły w użytkowanie zamek w Dobczycach w Małopolsce z przyległym, znacznym kluczem wsi; tenutę tę w r. 1436 zastawił Mikołajowi i Janowi, braciom Lanckorońskim z Brzezia. Dobczyc już od nich nie wykupił; t. r. za 2 100 grzywien i za posiadaną wcześniej wieś Poprężniki w Sieradzkiem kupił od Małgorzaty, żony Mikołaja Tumigrały, jej dobra koło Sieradza: Charłupię Wielką, Drząznę, Rowy, Zgniłą Dąbrówkę, Wróblew, Pyszków i Zawidów. W r. n. na Charłupi zapisał 1000 grzywien posagu i wiana swej żonie Dorocie. Charłupia stała się główną siedzibą M-ego, miał tu dwór (curia) i «fortalicium».
W początkach kwietnia 1440 Władysław III, wyjeżdżając na Węgry, wyznaczył na czas swej nieobecności w kraju M-ego swoim zastępcą (locumtenens) w Wielkopolsce. W pierwszych latach urzędowania M. ograniczał swą działalność przede wszystkim do swych ziem rodzinnych: sieradzkiej i łęczyckiej, sprawując sądy w stolicach województw oraz w swej Charłupi. Egzekwował też mandaty królewskie nadchodzące z Węgier. Uczestniczył w sejmach i zjazdach, jak piotrkowski (październik 1441), sieradzki, warcki i koniński (1442), kolski (luty 1443). W czerwcu 1442 prowadził pospolite ruszenie wielkopolskie, obległ zamki w Gorzowie śląskim i Ciecierzynie pod Kluczborkiem w odwet za najazdy śląskie na pogranicze wielkopolskie. W sprawy śląskie interweniował też w r. 1444, żądając od bpa wrocławskiego, księcia Konrada, wypuszczenia na wolność brata, księcia wrocławskiego Konrada Białego. Latem 1443 (pomiędzy 23 VI a 16 VIII) M. otrzymał starostwo generalne Wielkopolski, z którego odwołano Małopolanina Krzesława z Kurozwęk. Odtąd M. rozpoczął regularne objazdy właściwej Wielkopolski, podczas których korzystał, jak się zdaje, z przysługujących królowi stacji w klasztorach wielkopolskich. Odbywał często sądy (iudicia regalia) w stolicach powiatów wielkopolskich, zmienił tamże obsadę wszystkich urzędów burgrabiowskich, opierając się w nowych nominacjach na ludziach miejscowych.
Funkcje wicekróla zachował i po śmierci Warneńczyka; zdaje się, że rozszerzył nawet wówczas swe kompetencje, m. in. korzystał z przysługującego królowi prawa prezenty na opróżnione beneficja kościelne (np. proboszcza kolegiaty w Poznaniu), a na sejmach – kwietniowym 1445 r. w Sieradzu i sierpniowym t. r. w Piotrkowie – obsadzał wakujące urzędy ziemskie w Wielkopolsce: kasztelanię i chorążostwo kaliskie oraz pisarstwo ziemskie poznańskie, a zapewne i kasztelanię międzyrzecką. Na sejmach okresu bezkrólewia odgrywał znaczną rolę, uczestniczył też w sejmikach wielkopolskich w Środzie (lipiec i wrzesień 1445, listopad 1446) i w Kole (w czerwcu 1446). Po wyborze przez sejm piotrkowski w marcu 1446 Bolesława mazowieckiego na króla Polski, M. wszedł w skład delegacji wysyłanej przez sejm do tegoż księcia. We wrześniu należał do grupy panów posłujących od sejmu parczewskiego do przebywającego w Brześciu Lit. Kazimierza Jagiellończyka, którzy załatwili ostatecznie zgodę księcia na przyjęcie polskiej korony.
Kazimierz Jagiellończyk, który sierpniowemu sejmowi 1445 r. zalecał pozostawienie tymczasowej władzy w kraju w rękach namiestników wyznaczonych przez swego starszego brata, po wyrażeniu zgody na przyjęcie korony nazywał M-ego swym namiestnikiem w Wielkopolsce; jednakże jeszcze przed przybyciem do Krakowa zawiesił specjalnym listem do czasu koronacji obsadzenie, nadanego przez M-ego, probostwa poznańskiego. Dn. 3 V 1447 M., tytułujący się jeszcze namiestnikiem królewskim, wraz z kilkoma innymi panami zawarł w imieniu króla-elekta pokój z miastami śląskimi. W końcu maja M. pojawił się przy królu w Lublinie; dn. 5 VI t. r. występuje po raz ostatni z tytułem locumtenensa. Brak wiadomości o pobycie M-ego na uroczystościach koronacyjnych młodego króla; prawie natychmiast po dojściu do rządów Kazimierz odsunął M-ego od wpływów, cofnął też nadania urzędów ziemskich z jego decyzji. M. nie towarzyszył już królowi w inauguracyjnym objeździe Wielkopolski w lipcu–sierpniu 1447, asystował mu tylko podczas pobytu w Łęczycy 20 VIII t. r. W pierwszych dniach września t. r. utracił M. starostwo wielkopolskie. W latach następnych przebywał zapewne w Charłupi, bawił też na sejmach piotrkowskich w czerwcu 1451 i 1453, nie odgrywał jednak, jak się zdaje, większej roli. Z okazji przejazdów króla zjeżdżał do Łęczycy (1450, 1452). Żył jeszcze w lutym 1454; zmarł niedługo potem; dn. 6 III t. r. występuje jego następca na woj. łęczyckim, Piotr Oporowski. Przed śmiercią przeszedł na palację sieradzką.
Z małżeństwa z Dorotą, która żyła jeszcze w r. 1474, pozostawił M. kilku synów: z nich Jan (być może identyczny z dworzaninem prymasa J. Gruszczyńskiego z r. 1469) w r. 1460 zapisał się na Uniw. Krak., Wincenty natomiast, znany jako podkomorzy sieradzki (zmarł między 9 II 1505 a 14 II 1506), był ojcem trzech synów, żyjących za panowania Zygmunta Starego: Wincentego, chorążego mniejszego sieradzkiego w l. 1515–37, Wojciecha i Dobrogosta, zwanych niekiedy Charłupskimi lub Chartłupskimi.
M. stanowi przykład nierzadkiego w średniowieczu awansu jednostki od jednowioskowego rycerza do namiestnika królewskiego. Potomkowie M-ego nie zrobili kariery politycznej ani kościelnej, zeszli znów do roli średniej szlachty o znaczeniu lokalnym.

Boniecki, (Charłupscy); Niesiecki, (Chartłupski); Uruski; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Gąsiorowski A., Urzędnicy wielkopolscy 1385–1500. Spisy, P. 1968; Lasocki Z., Dostojnicy i urzędnicy ziemi dobrzyńskiej w XIV i XV wieku, W. 1934 s. 19; Piotrowski T., Dostojnicy województwa łęczyckiego za pierwszych Jagiellonów, W. 1935; – Caro J., Dzieje Polski, W. 1897 IV 237–49; Gąsiorowski A., Urzędnicy zarządu lokalnego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce, P. 1970 (tu m. in. na s. 252–3 itinerarium M-ego w l. 1443–1447); tenże, Wielkopolska w ostatnich księgach Roczników Jana Długosza, „Studia Źródłoznawcze” T. 15: 1970 (wyd. 1971) s. 180; tenże, Wybór urzędników podczas bezkrólewia w Polsce średniowiecznej, w: Europa-Słowiańszczyzna-Polska, studia ku uczczeniu profesora Kazimierza Tymienieckiego, P. 1970; Heck R., Tabor a kandydatura jagiellońska w Czechach (1438–1444), Wr. 1964; Kobierzycki J., Przyczynki do dziejów ziemi sieradzkiej, W. 1915 II 63, 66, 67; Szymczakowa A., Szlachta sieradzka w XV wieku. Magnifici et generosi, Ł. 1998; – Acta capitulorum, II; Akta grodz. i ziem. V, VII, IX; Akta Unii; Album stud. Univ. Crac., I 162; Arch. Kom. Hist. AU, IV 439, 622; Cod. epist. saec. XV, I–III; Cod. epist. Vitoldi; Cod. Pol., I, III; Cod. Regni Pol. et M. Duc. Lit., IV 90; Długosz, Historia, IV–V; Knigi polskoj koronnoj mietriki XV stoletija, W. 1914; Kod. katedry krak., II; Kod. Litwy, 224, 302; Kod. m. Kr., I; Kod. Mpol., IV; Kod. Wpol., V; Matricularum summ., III, IV; Mosbach A., Przyczynki do dziejów polskich z Archiwum miasta Wrocławia, P. 1860 s. 99; Pawiński A., Sejmiki ziemskie, Początek ich i rozwój… 1374–1505, W. 1895 s. V–VIII, XXXIV, XLII–XLIV (aneksy źródłowe); Regesta historico-diplomatica ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, Wyd. E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1948–50 I nr 2489, 2530, 4292, II nr 1884; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, Hrsg. v. E. Weise, Königsberg 1939 I 115, 127, 147, 211; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2391, 2441, 2498, 2583, 2780, 3193, 3302a; Zbiór dokumentów mpol., II nr 515; – AGAD: Sieradz ziem, nr 10 k. 79v.–80, 174v., 182, 214v., nr 11 k. 2, 278v., 280, 293, 397 (ostatnia wzmianka o M-m), Łęczyca ziem. 12, k. 55, 244, Dokument perg. 1430; Arch. Państw. w P.: księgi Kr. 1 (specjalna księga sądowa M-ego jako namiestnika z lat 1440–1447), Poznań grodz. 2 (wielkopolska księga rezygnacji M-ego z lat 1443–1447), Kalisz grodz. 28 k. 543v. (syn Wincenty), Poznań ziem. 5 k. 96, Kościan ziem. 4 k. 370 (Dobek Malski).
                                                                                                                                                                                                                         Antoni Gąsiorowski