Opaliński Leon Wojciech h. Łodzia (1708–1775), wojewoda mazowiecki, potem sieradzki. Był prawnukiem Jana, woj. poznańskiego (zob.), synem Franciszka Antoniego (zm. 1713), starosty gniewkowskiego, i Anny z Proskich (zm. 1736), która owdowiawszy wyszła za mąż za Wojciecha Rydzyńskiego, kaszt. lędzkiego. W r. 1718 studiował na Uniw. Krak. W r. 1733 podpisał z woj. kaliskim elekcję Stanisława Leszczyńskiego, a następnie jako konsyliarz woj. kaliskiego przystąpił 5 XI 1734 do konfederacji dzikowskiej. W połowie lat pięćdziesiątych związał się ze stronnictwem francuskim i jego szefem Janem Klemensem Branickim. W r. 1755 był deputatem z woj. sieradzkiego na Trybunał Kor. i z ramienia stronnictwa patriotycznego został jego marszałkiem (6 X). W r. 1757 minister pełnomocny francuski F. M. Durand wyjednał dla O-ego u dworu obietnicę nadania woj. mazowieckiego, którego jednak (gdy się zwolniło w r. 1759) nie otrzymał. Nie przyjął natomiast woj. poznańskiego. Jeszcze miał widoki na woj. kaliskie (1760), ale po zakończeniu ostatecznych rozgrywek został bez godności senatorskiej. Po tych niepowodzeniach związał się z «familią» Czartoryskich i w r. 1764 podpisał z ziemią czerską elekcję Stanisława Poniatowskiego. Sejmik lipieński ziemi dobrzyńskiej 29 X 1764 polecał O-ego względom nowego króla. Dn. 15 XII 1764 otrzymał urząd woj. mazowieckiego, a w r. 1765 Order Św. Stanisława. Brał udział w obradach nad reformą Rady Senatu w r. 1765. Pod naciskiem króla zrzekł się woj. mazowieckiego na rzecz Pawła Mostowskiego, a 15 V 1766 dostał w zamian woj. sieradzkie. Z transakcji tej nie bardzo był zadowolony, co wpłynęło na ochłodzenie jego stosunków z dworem. Sejm 1766 r. wyznaczył O-ego na rezydenta przy boku królewskim w czasie od 1 I – 31 III 1767. Nie przybył na zaproszenie Karola Radziwiłła w lipcu 1767 do Radomia. Dopiero później przystąpił z woj. poznańskim i kaliskim do generalnej konfederacji radomskiej. W połowie września 1768 Ernest Strachwicz, archidiakon wrocławski, z pomocą Kiettlicza, landrata pow. byczyńskiego i kluczborskiego, przy współudziale oddziałów wojska pruskiego, najechał na graniczne majątki star. bolesławskiego i zagarnął wsie: Golę i Wójcin nad Prosną. Manifest O-ego, podany do grodu wieluńskiego 10 X, oraz interwencja u G. Benoîta nic nie pomogły.
O. był, obok Katarzyny Sapieżyny i Piotra Pawła Sapiehy, jednym z głównych, choć bardzo ostrożnych i mocno zakonspirowanych, organizatorów i przywódców konfederacji barskiej w Wielkopolsce. Wziął udział w zjeździe poznańskim, na którym 5 VIII 1769 złożył senatorską przysięgę na wierność konfederacji. Wspierał ją swą radą, pieniędzmi i bronią. W październiku t. r. Antoni Sułkowski umieścił go na przesłanej ambasadorowi M. Wołkońskiemu liście «największych wrogów», wraz z propozycją nałożenia nań 1000 czerwonych zł kontrybucji. W marcu 1770, już po zajęciu Poznania przez Rosjan, Kazimierz Raczyński i Józef Mielżyński, za zgodą ambasadora Wołkońskiego, podnieśli ją do 6000 czerwonych zł (108 000 złp.). O. załamał się i w obawie represji osobistych oraz sekwestru dóbr złożył 19 IV w Poznaniu na ręce płka K. Rönnego reces, ale odrzucił pierwszą jego redakcję, głoszącą potępienie Baru i pochwałę gwarancji. Rönne zaproponował wówczas O-emu 5000 czerwonych zł za odciągnięcie od konfederacji marszałka Ignacego Malczewskiego. Po wyrażeniu pozornej zgody O. zwolniony z aresztu domowego, nie mając zamiaru spełnić wymuszonych zobowiązań, schronił się na Śląsk, a następnie zamieszkał w nadgranicznej Wschowie. Rönne z zemsty obrabował dwory i pałace O-ego z cenniejszych przedmiotów oraz splądrował jego majątki i gospodarstwa poddanych. O. interweniował u króla, a ten z kolei u ambasadora. Sprawa O-ego była jedną z tych, które przyczyniły się do odwołania Rönnego po 15 miesiącach krwawej pacyfikacji Wielkopolski. Król nadał O-emu 20 IV 1771 Order Orła Białego. W t. r. po obsadzeniu przez Prusaków znacznej części Wielkopolski O., by zapobiec ich zdzierstwom, zwracał się kilkakrotnie do Józefa Zaremby z nierealną zresztą zupełnie prośbą rugowania Prusaków i obsadzenia tych terenów przez oddziały konfederackie. Nie przyjął zaproszenia Zaremby do wzięcia udziału w grudniowym zjeździe wschowskim, na którym Zaremba został marszałkiem wielkopolskim. Sejm rozbiorowy 1773–5 r. powołał O-ego do dwóch komisji: dla rozsądzenia spraw majątkowych klasztoru Benedyktynów w Lubiniu oraz dla uregulowania pretensji kredytorów Piotra Potockiego, starosty śniatyńskiego.
O. posiadał ogromne dobra, głównie w woj. poznańskim: klucze Opalenicę (z Jastrzębnikami, Zdrojami), Grodzisk (z Bukowcem, Chrustowem, Piaskami, Ujazdkiem, Doktorowem, Kobylnikami), największy z nich Sieraków (z przeszło 25 wsiami i 20 osadami) i in. w woj. mazowieckim, kaliskim, sieradzkim (Pytowice, Wroniawy, Lipicze). Żona Teresa z Potockich (zm. 30 X 1778), siostra osławionego Mikołaja, starosty kaniowskiego, wdowa po Jerzym Warszyckim, woj. łęczyckim (poślubiona w r. 1743), wniosła mu w r. 1744 niegrodowe starostwo bolesławskie w ziemi wieluńskiej, jedno z największych w prowincji wielkopolskiej. W Opalenicy rozpoczął O. budowę zamku na miejscu starego zniszczonego, ale nie dokończył jej z powodu śmierci. Zmarł w Opalenicy 24 III 1775, jako ostatni z rodu Opalińskich.
Do pozostałej po O-m fortuny wystąpiło z prawami spadkowymi wiele rodzin z całej Rzpltej. Proces ciągnął się prawie sto lat, a zakończył się tym, że największe klucze: opaliński, grodziski, a następnie sierakowski i in., dostały się w ręce niemieckie.
Portret (olej.) nad marmurową tablicą epitafialną w kościele pobernardyńskim w Grodzisku; – Estreicher; Finkel, Bibliografia; Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1938; Słown. Geogr., II 840, VII 541; Święcki T., Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, W. 1858 I; Dworzaczek: Uruski; Żychliński, VI, XVII 236; Elektorowie; Kohte J., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Berlin 1896 III 69; – Askenazy Sz., Dwa stulecia XVIII i XIX, W. 1910; Goldberg J., Stosunki agrarne w miastach ziemi wieluńskiej w 2 poł. XVII i w XVIII w., Ł. 1960; Jaraczewski M., Genealogia domu Opalińskich, W. 1827; Kobierzycki J., Przyczynki do dziejów ziemi sieradzkiej, W. [1915] II 90; Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1936–8 I–II; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1909–11; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów… w dawnej diecezji poznańskiej, P. 1859 II 456, 458; Skałkowski A. M., Józef Szułdrzyński, P. 1939; Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768–1770, W. 1970; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Elektorów poczet; Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego, Wr. 1967; Księgi Referendarii Koronnej z drugiej połowy XVIII w., W. 1955 I; Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej, Kr. 1887; [Lipski J.], Notaty generała brygady wielkopolskiej kawalerii narodowej z lat 1775–1778, Drezno 1871 s. 21; Listy nad wypadkami politycznymi w Polsce pisane w l. 1763 i 1766, P. 1846 s. 91; Listy Wojciecha Jakubowskiego do Jana Klemensa Branickiego, W. 1882 s. 70; Lubomirski S., Pamiętniki, Lw. 1925; Materiały do dziejów genezy Rady Nieustającej, Kr. 1917; Vol. leg., VII 124, 222, VIII 242, 255, 301; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V 10872 (listy O-ego), Arch. Roskie XV 15, XXXVII 107, Rel. Grodz. Wieluń nr 22 k. 454, nr 24 k. 847–8, B. Narod, rkp.: 36, Zbiór Branickich z Suchej 64/81 k. 70; Arch. Bernardynów w Kr.: W. 49, Nekrolog bernardynów w Grodzisku; Arch. Państw. w P.: Rel. Grodz. Poznań 1124 k. 358, IX 588 (Maj. Opalenica i Grodzisk, niewykorzystane); B. Czart.: rkp. 679; B. Kórn.: rkp. 2116, 235 (stara sygn., listy O-ego); B. Ossol.: rkp. 11832 (listy O-ego); – Odpisy w posiadaniu autora ze zbiorów: B. Krasińskich: rkp. 3259, Pozn. Tow. Przyj. Nauk: rkp. nr IX 4a, nr X A 5.
Wacław Szczygielski