Poletyło Wojciech h. Trzywdar (zm. 1806), kasztelan chełmski. Pochodził z drobnoszlacheckiej rodziny ze wsi Poletyły w ziemi bielskiej, był synem Mateusza, sędziego grodzkiego brańskiego, i Klary z Pietraszków. Zaczynał – jak świadczą jego listy z r. 1761 – od próby wejścia w szeregi agentów Jerzego Mniszcha na sejmikach podlaskich i w Trybunale Lubelskim. We wrześniu 1764 z tytułem wiceregenta grodu brańskiego głosował z ziemią bielską na Stanisława Poniatowskiego. W kwietniu 1766 był członkiem palestry lwowskiej. Od r. 1775 (co najmniej przez 6 lat), jako agent Izabeli Branickiej, P. prowadził jej sprawy ze spadkobiercami zmarłego hetmana w Trybunałach Lubelskim i Lwowskim, a także na lwowskich kontraktach. Uzyskał opinię biegłego jurysty, choć – zdaniem Kajetana Koźmiana – nie był ani wybitnym stylistą, ani mówcą. Od r. 1776 zabiegał za pośrednictwem «Pani krakowskiej» o jakiś urząd ziemski; w kwietniu r. n. był już wojskim krasnostawskim, a 3 miesiące później także podwojewodzim czernihowskim. Jesienią 1778 został deputatem do Trybunału Kor. z województwa podlaskiego. Jako stolnik chełmski (od 24 XI 1779) daremnie starał się o poselstwo podlaskie na sejm 1780 r.; w czasie obrad był prawdopodobnie w Warszawie. Zapewne jesienią 1785, wciąż z poparciem Branickiej, P. kupił chorąstwo krasnostawskie.
Dn. 27 IX 1786 P. został kasztelanem chełmskim. Jak wynika z korespondencji P-y ze Stanisławem Augustem, zasadniczą kwalifikacją do krzesła było oddanie dla króla, który nowym tytułem wzmacniał pozycję P-y na chełmskich sejmikach. Podczas sejmu 1786 r. wyznaczono nowego senatora do sądów sejmowych na kadencję od 1 X 1787. Dn. 4 III t. r. P. witał jadącego do Kaniowa Stanisława Augusta w Krasnymstawie, a 3 VI w Dubience. Komentując w liście do króla w lipcu t. r. przebieg sejmiku chełmskiego, P. krytykował burdy pijanego drobiazgu szlacheckiego i radził «obmyśleć sposoby, kto ma należeć ad activam vocem, a kto mieć nie powinien… jeżeli szlachcic nie okaże intraty rocznej tysiąca złotych, niechby do sejmików nie należał». Obdarzony w sierpniu t. r. Orderem Św. Stanisława, w obliczu wojny turecko-rosyjskiej doradzał królowi zachowanie przez Polskę neutralności (październik 1787). Odpowiadając w maju 1788 na deliberatoria, P. proponował aukcję wojska i odpowiednie na to podatki oraz szereg korektur w sądownictwie: połączenie sądów ziemskich i grodzkich w jedną judykaturę ze zmienianymi co 6 lat sędziami, zwiększenie czasu pracy Trybunałów Kor., przeniesienie elekcji deputatów na listopad; w lipcu t. r. dodawał do tego przeznaczenie grzywien sądowych na skarb państwa, nieustanną, a nie tylko w pewnych okresach, pracę sądów i instancji, wreszcie elekcję odrębnego zespołu sędziów, czuwającego nad egzekucją wyroków. Szukając środków na aukcję wojska, P. sugerował ustawę, by panowie ubierali służących w liberie z sukna krajowego w kolorze dostosowanym do barwy mundurów wojewódzkich; strój taki stanowiłby w razie potrzeby gotową część żołnierskiego wyposażenia.
Przeprowadziwszy na sejmiku poselskim chełmskim w sierpniu 1788 elekcję Augusta Kickiego, na czym królowi szczególnie zależało, P. nie zdołał zapobiec uzyskaniu drugiego mandatu przez Wojciecha Suchodolskiego, stronnika hetmana Ksawerego Branickiego. W październiku 1788 podpisał akt sejmowej konfederacji. Przemawiając na sesji 2 IV 1789, przeciwny lustracji dóbr ziemskich jako – jego zdaniem – sprzecznej z wolnością, radził podatek dziesiątego grosza obliczać od globalnego dochodu, zeznawanego przez właścicieli; dla dóbr królewskich przewidywał lustrację; niezależnie od tego widział potrzebę weryfikacji (przez zaprzysiężenie) obliczonej na podstawie taryfy z r. 1775 liczby dymów. Źródło zasadniczego wzrostu dochodów państwa i społeczeństwa, a więc także możliwości utrzymania powiększonej armii, upatrywał w zwiększeniu wydajności pracy chłopów przez zapewnienie im dziedzicznego prawa do ziemi. Po wyjeździe z Warszawy jeszcze tego miesiąca P. nie wrócił już najprawdopodobniej na obrady sejmu. Ostrzeżony przez króla tuż po powrocie w Chełmskie o próbach tworzenia antysejmowej konfederacji w tejże ziemi i na Wołyniu, obiecywał czuwać, a jednocześnie radził, by dla przyspieszenia aukcji wojska przeznaczyć na nią pensje wojskowych synekurzystów (generała artylerii litewskiej oraz tytularnych szefów wojsk autoramentu polskiego). W lutym 1790 P. składał królowi relację z sejmiku komisarskiego, na którym obrano go członkiem chełmskiej komisji cywilno-wojskowej. Odtąd przesyłał Stanisławowi Augustowi częste, sumienne sprawozdania z jej sesji; wedle ułożonej na początku ordynacji miał obowiązek zasiadania w komisji w lutym i sierpniu 1790, lutym, sierpniu i grudniu 1791 oraz lutym i marcu 1792. Już po 2 tygodniach pracy (9 III 1790) zauważał, że «Komisye Porządkowe potrzebują większej mocy, a prawo rygoru, bo bez tego nic nie można pomyślnego sobie obiecywać. Pisma wychodzić będą i na tym rzecz zakończy się». W dyskusji na temat funduszów na powiększenie armii wypowiadał się wówczas za sprzedażą królewszczyzn i stworzeniem banku narodowego, opodatkowaniem «kapitalistów», przeznaczeniem przez 10 lat pensji hetmanów i podskarbich na powiększenie wojska, wreszcie skierowaniem na ten cel sum, które Rzplta płaci za Luboml. W listach do króla z 16 i 24 III 1790 P. ganił, że ze swymi żywicielami «żaden naród tak nie postępuje niemiłosiernie jak nasz». Opowiadał się przeciw donacjom czynionym wraz z zamieszkującymi ziemię ludźmi, za wzmocnieniem chłopskiego prawa do ziemi (przyznanie dziedziczenia wszystkim bliskim krewnym zmarłego). Widząc potrzebę, by w całym kraju «powinność jednakową ustanowić», opowiadał się też za zniesieniem poddaństwa osobistego chłopa («wolność przechodzenia gdzie się podoba zostawić, o zbiegłych prawo znieść»). W zakresie sądownictwa chciał ustanowienia w każdej wsi sądu wójtowskiego dla spraw między chłopami, zaś w miejsce sądów patrymonialnych – wojewódzkich, ziemskich i powiatowych sądów referendarskich, od których w większych sprawach apelowano by do Referendarii Kor.
Na sejmiku chełmskim w lipcu 1790 P., zgodnie z zaleceniami króla, spowodował wprowadzenie do instrukcji punktu o dalszej prorogacji sejmu, gdyby nie wystarczył przyjęty już okres przedłużenia, oraz postulatu korekty ustawy o cle. Po sejmikach wyjechał, by wraz z innymi komisarzami kontynuować lustrację dymów. Podczas chełmskiego sejmiku poselskiego w listopadzie 1790 P., który obrady zagajał, nie zdołał przeforsować uchwały o sukcesji tronu. Prosił wówczas króla, by odtąd wszystkie urzędy chełmskie i krasnostawskie rozdawał za jego rekomendacjami. Stanisław August odmówił, gdyż te sprawy powierzone już były (w Chełmszczyźnie i województwach sąsiednich) Janowi Kickiemu. Ozdobiony 13 IV 1791 Orderem Orła Białego, P. gratulował królowi Konstytucji 3 maja i obiecywał utwierdzać w podobnej postawie współziemian. W maju 1791 wstrzymał uprzednio wydane uniwersały na elekcje urzędników chełmskich, by mogły się one odbyć już wedle nowej ustawy; sam był zwłaszcza rzecznikiem zniesienia dożywotności. Dn. 21 II 1792 zebrana na sejmiku pod laską P-y szlachta chełmska zaprzysięgła „Ustawę Rządową”; dla przyszłych obrad P. ufundował nowe akcesoria sejmikowe. O jego działalności w czasach targowickich brak wiadomości. W lutym 1794 rękodajny O. Igelströma zabiegał o jego współpracę na chełmskich sejmikach elekcyjnych. Niewidoczny w źródłach w początkowej fazie powstania kościuszkowskiego, 14 IV t. r. P. wszedł ponoć w skład drugiego kompletu chełmskiej komisji porządkowej; nie widać, by cokolwiek tam działał, znamienne też, że do trzeciego kompletu tej komisji (12 V) już się nie włączył.
W odwet za zorganizowanie przez syna 27 VI 1794 «akcji z Moskalami» P. został ujęty przez żołnierzy austriackich we własnych dobrach i osadzony w więzieniu zamojskim. Zwolniony po tygodniu i zobowiązany do stawienia się do sądu na wezwanie, w obawie przed powtórnym uwięzieniem schronił się w leżących po polskiej stronie Wojsławicach. Bojąc się prześladowań rosyjskich, błagał Stanisława Augusta o pomoc, ale odebrał tylko radę, by wobec represji austriackich próbował protekcji bawiącego w Wiedniu Adama Kazimierza Czartoryskiego. Oprócz Wojsławic, nabytych w r. 1790, w których wzniósł klasycystyczny pałac, P. miał w ziemi chełmskiej Rakołupy i Ostrów, zaś w ziemi lwowskiej Korczmin. Po śmierci ostatniego brata w r. 1787 P-le przypadł znaczny spadek. Dn. 21 VIII 1800 uzyskał w Galicji dziedziczny tytuł hrabiowski. P. zmarł w r. 1806 i pochowany został zapewne w Wojsławicach, gdyż w tamtejszym kościele p. wezw. Św. Michała Archanioła znajduje się poświęcone mu epitafium.
Pierwszą żoną P-y była prawdopodobnie Marianna Gruszecka; z drugą, Anną z Kurzewskich, miał pięcioro dzieci: Mariannę, zamężną za Wincentym Karszą, Katarzynę, żonę Michała Rzewuskiego, oraz synów: Wincentego (zm. 1820), Jana, senatora Król. Pol. (zm. bezżennie w r. 1855), i Alojzego. Trzecią żoną P-y była Marianna z Błażowskich, 1 v. Świeżawska; dzieci z tego związku nie było.
Finkel, Bibliogr.; Żychliński, XIII; Błeszczyński J., Spis senatorów i dygnitarzy koronnych (świeckich) z XVIII wieku, W. 1862; Elektorów poczet; Łoza, Kawalerowie; Katalog Tek Glinki, W. 1969 I; Katalog zabytków sztuki w Pol., VIII/5; – Kalinka W., Sejm Czteroletni, Kr.–Lw. 1880–6 I 305, 366, 481, II/2 495; Kermisz J., Lublin i Lubelskie w ostatnich latach Rzeczypospolitej (1788–1794), L. 1939; Lewandowski J., Komisja Porządkowa chełmska w powstaniu kościuszkowskim, „Roczn. Lub.” T. 13: 1970 s. 85–6; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Michalski J., Sejmiki poselskie 1788 r., „Przegl. Hist.” T. 51: 1960 s. 344–5; Pawłowski B., Od konfederacji barskiej do powstania styczniowego, W. 1962; Prochaska A., Z dziejów samorządu ziemi chełmskiej, „Przegl. Hist.” T. 6: 1908 s. 169, 320; Rostworowski E., Sprawa aukcji wojska na tle sytuacji politycznej przed Sejmem Czteroletnim, W. 1958; Szczygielski W., Cele lewicy polskiej u schyłku XVIII wieku, Ł. 1975; Wójcik-Góralska D., Sejmiki ziemi chełmskiej i powiatu krasnostawskiego w Polsce przedrozbiorowej, w: Ziemia chełmska, L. 1961 s. 170; Zimmer B., Z dziejów miasta Chełma w drugiej połowie XVIII wieku, tamże s. 90; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XVI; Instrukcja poselska sejmiku chełmskiego na Sejm Czteroletni, Wyd. Z. Radzimiński-Luba, w: Księga Pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera, Lw. 1925 II 325–6; Kalendarz polityczny dla Król. Pol. i W. Ks. Lit. na rok pański 1779, W. 1779; Korespondencja krajowa Stanisława Augusta, Wyd. B. Zaleski, P. 1872 s. 127–8, 140–1, 212; Koźmian K., Pamiętniki, Wr. 1972 I; Mowa jaśnie wielmożnego W. Poletyły kasztelana chełmskiego, kawalera Orderu Św. Stanisława na sessyi dnia 2 miesiąca kwietnia 1789 miana, W. druk współcz., Kom. Edukacji Narodowej; Mowa na powitanie J. O. trybunału koronnego małopolskiej prowincyi imieniem prześwietnej palestry lwowskiej przez W. Imci pana W. Poletyłę komornika ziemskiego mielnickiego, regenta ziemskiego bielskiego na reasumpcyi tego trybunału we Lwowie dnia 10 miesiąca kwietnia 1766 roku miana; Naruszewicz A., Diariusz podróży Stanisława Augusta króla na Ukrainę w roku 1787, W. 1805 s. 161, 393; Vol. leg., VII 289, VIII 514, IX 32, 47; Wiadomość o diariuszu czyli dzienniku ks. Porfirego Ważyńskiego, „Przegl. Archeol.” R. 1882 z. 1 s. 33, 37; – AGAD: Arch. Król. Pol., ks. 363 k. 638–639, Arch. Roskie, korespondencja LXVI/7, Arch. Sejmu Czteroletniego 1, k. 423–424, 431, Sigillata 34 k. 148v.; B. Czart: rkp. 700, 723, 735, 844, 929, 3846, 3847; WAP w L.: Sct. 36, 1790–1793 (to źródło nie wykorzystane przez autora).
Zofia Zielińska