Roj (właściwie Raj-Gąsienica) Wojciech, zwany Wojtkiem Rojem starszym (1839–1924), gospodarz góralski («gazda»), kowal i cieśla («budarz»), przewodnik tatrzański. Ur. 1 I w Zakopanem, był najstarszym z kilkorga dzieci Andrzeja Gąsienicy i Katarzyny z domu Budz, posiadających gospodarstwo przy drodze do Kościeliska (rola zwana «Rajem»). Zwyczajem góralskim Wojciech przyjął do nazwiska topograficzny przydomek «Raj» (gwarowo «Roj») i tej formy używał wyłącznie jako nazwiska, tak się podpisywał i pod nim był ówcześnie (jak też i obecnie) znany w literaturze. Określenie «starszy» odróżniało go od bratanka, Wojciecha (ur. 1875), rzeźbiarza i działacza Polskiego Stronnictwa Ludowego–«Piast», późniejszego posła na Sejm w l. 1919–22 i 1930–35.
W młodości R. był zajęty w gospodarce rolnej rodziców , w porze zimowej był «hawiarzem» (kopał węgiel) na Węgrzech w Miskolcu, wyuczył się takżu kowalstwa (posiadał własną kuźnię w Zakopanem) i ciesielstwa. Od r. 1873 uczestniczył (początkowo jako «sumar» czyli tragarz sprzętu turystycznego i żywności) we wspinaczkach górskich pierwszego proboszcza Zakopanego i zapalonego taternika ks. Józefa Stolarczyka oraz Tytusa Chałubińskiego w towarzystwie gawędziarza Jana Sabały i skrzypka Bartłomieja (Bartusia) Obrochty. Brał udział w wielu pionierskich wyprawach mających na celu zdobycie szczytów górskich, np. 22 IX 1874 z ks. J. Stolarczykiem brał udział w drugim wejściu polskich taterników na Gerlach, 10 VIII 1876 na Wysoką z T. Chałubińskim i ks. Stolarczykiem po raz pierwszy w dziejach turystyki tatrzańskiej, podobnie w r. 1877 i 1880 z Ludwikiem Chałubińskim i Bronisławem Rajchmanem na Mięguszowiecki Szczyt i Galerię Gankową, w r. 1884 z L. Chałubińskim i Karolem Potkańskim na Baranie Rogi, w r. 1887 odbył z T. Chałubińskim trasę z Morskiego Oka do Zuberca – była to ostatnia wyprawa R-a z Chałubińskim.
Dzięki nabytemu doświadczeniu pod kierunkiem głośnych przewodników Jędrzeja Wali, Macieja Sieczki i Szymona Tatara, zwanego «Czarnym», z racji posiadanego sprytu, a jednocześnie taktu, poczucia odpowiedzialności, talentów kulinarnych i wręcz instynktownej znajomości gór, R. stał się nieodłącznym i niezastąpionym przewodnikiem-organizatorem (wg określenia Wojciecha Kossaka «ministrem wszelkich spraw») wszystkich wypraw T. Chałubińskiego do r. 1887. W sezonach zimowych gościł parokrotnie (1878, 1885 i 1887) u niego w Warszawie, gdzie wyuczył się ślusarstwa. R. był także zapobiegliwym gospodarzem (za poradą Chałubińskiego jako pierwszy wprowadził w r. 1878 wśród górali uprawę roślin pastewnych), a także utalentowanym «budarzem». W l. 1881–2 R. wybudował dom Chałubińskiemu. Po śmierci Chałubińskiego, któremu towarzyszył wiernie podczas choroby, otrzymał w testamencie (4 IV 1889) legat w wysokości 500 złr. R. stał się czołowym realizatorem wielu domów budowanych w «stylu zakopiańskim», praktycznym wykonawcą projektów artystycznych pozostającego w przyjaźni z nim Stanisława Witkiewicza.
Najważniejszym osiągnięciem R-a była willa «Pod Jedlami» Jana Gwalberta i Wandy Pawlikowskich w Zakopanem na Kozińcu (Bystre), powstała w r. 1897. Wg opinii ich syna, Jana Gwalberta Henryka Pawlikowskiego, R-owi «zdolności organizatorskich i administracyjnych, precyzji i rzetelności wykonania, mogłaby pozazdrościć większość chyba dyplomowanych architektów». R. odwiedzał chętnie zaprzyjaźnione domy rodziny Pawlikowskich w Krakowie, Medyce i Lwowie. Niezwykła osobowość i inteligencja R-a sprawiły, że gośćmi w jego domu (stojącym przy ulicy noszącej obecnie nazwę Zamoyskiego) oraz uczestnikami prowadzonych przez niego wycieczek górskich byli (poza wspomnianymi ks. Stolarczykiem, Chałubińskimi – ojcem i synem, St. Witkiewiczem) wybitni pisarze, uczeni i artyści (jak Władysław Ludwik Anczyc, Henryk Sienkiewicz, Ferdynand Hoesick, K. Potkański, Maria i Bronisław Dembińscy, W. Kossak i in.), z których wielu utrwaliło jego postać w swych utworach, wspomnieniach i listach: Anczyc w wierszu-toaście na cześć Chałubińskiego (1882), Kasprowicz w wierszu „Przewodnicy” w zbiorze „Mój świat” (W. 1926), Hoesick, Kossak i Pawlikowscy we wspomnieniach, Sienkiewicz i Potkański w korespondencji.
R. należał do elity góralskiej Zakopanego, działał też społecznie. M. in. był jednym z założycieli Tow. Zaliczkowego w Zakopanem i (20 X 1882) wszedł w skład jego zarządu. Występował też jako mówca podczas różnych uroczystości, np. przy położeniu kamienia węgielnego pod pomnik Chałubińskiego w Zakopanem (26 VIII 1901), wiecu z okazji obchodu rocznicy powstania chochołowskiego (26 II 1913) i in. Miał duże uzdolnienia narracyjne; świadczą o tym listy pisane do Chałubińskiego (1879–84) zawierające opisy tatrzańskiej przyrody, a także wspomnienia R-a o Chałubińskim spisane przez Adama Wrzoska. R. zmarł 2 I 1924 w Zakopanem i został tam pochowany na Nowym Cmentarzu.
Obaj Pawlikowscy (ojciec i syn) podali w swych wspomnieniach, że R. miał liczne potomstwo, a J. G. H. Pawlikowski, że był dwukrotnie żonaty (pierwszą żoną miała być siostra Macieja Sieczki). W świetle zapisów w księgach parafialnych Zakopanego informacje te nie znajdują jednak potwierdzenia. R. zawarł bowiem związek małżeński (ślubu udzielił ks. Stolarczyk) w dn. 10 XI 1861 z Katarzyną Ustupską (1843–1919), z którą miał jedynego syna Józefa (1863–1892), zwanego «adiutantem» Chałubińskiego, ponieważ pomagał mu stale w badaniach minerałów i mchów tatrzańskich. Kontakty z Chałubińskim ułatwiły mu też zdobycie zawodu, ponieważ podczas pobytu w Warszawie (1882) wyuczył się szewstwa
Portret olej. St. Witkiewicza z lat osiemdziesiątych XIX w. w zbiorach Muz. Tatrzańskiego im. T. Chałubińskiego w Zakopanem, (reprod. w: „Wierchy” R. 31: 1962 s. 104, K. Stecki, Gawędy o przewodnikach tatrzańskich, W.–Kr. 1985 s. 31); Rys. S. Witkiewicza ryt. przez J. Holewińskiego, w: „Kłosy” T. 43: 1886 s. 388; Fot. zbior. grupy przewodników tatrzańskich wykonana w Zakładzie Awita Szuberta w Kr. (1875), reprod. w: R. Malczewski, Tatry i Podhale, P. [1935] s. 90; – Enc. tatrzańska (fot.); Österr. Biogr. Lexikon; – Chwaściński B., Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach, W. 1979 (fot. zbior.); Krzyżanowski J., Henryka Sienkiewicza żywot i sprawy, W. 1966; Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, t. 7: Życie i folklor pasterzy Tatr Polskich i Podhala, Wr. 1967 (fot. in.); Wrzosek A., Tytus Chałubiński. Życie – działalność naukowa i społeczna, W. 1970; Zborowski J., Pisma podhalańskie, Oprac. J. Berghauzen, Kr. 1972 I–II; [tenże], W. Roj „Głos Zakopiański” R. 2: 1924 nr 1 s. 4; – Brzega W., Żywot górala poczciwego (Wspomnienia i gawędy), Wybór, oprac., i komentarz A. Micińskiej i M. Jagiełły, Kr. 1969 (fot.); Chałubiński T., Listy (1840–1889), Oprac. A. Szwejcerowa, Wr. 1970; [tenże] …ł…, Sześć dni w Tatrach. Wycieczka bez programu, „Pam. Tow. Tatrzańskiego” R. 4: 1879 s. 47–78; Hoesick F., Legendowe postaci zakopiańskie, W. 1969 (fot.); Kossak W., Wspomnienia, Oprac. K. Olszański, W. 1971; Pawlikowski J. G., Wspomnienie o Wojciechu Roju, „Wierchy” R. 2: 1942 s. 234–7 (fot.); Pawlikowski J. G. H., Z Kozińca po 65 latach. O urodzinach domu „Pod Jedlami” i jego chrzestnym ojcu, „Wierchy” R. 31: 1962 s. 96–108 (fot. różne); Rajchman B., Wycieczka do Morskiego Oka przez przełęcz Mięguszowiecką, odbyta w połowie lipca r. 1877 pod kierunkiem Dr-a Chałubińskiego, „Ateneum” R. 2: 1877 t. 4 s. 469–560; Witkiewicz S., Listy do syna, Oprac. B. Danek-Wojnowska i A. Micińska, W. 1969; tenże, Listy […] i jego korespondentów w oprac. M. Olszanieckiej i A. Micińskiej, cz. 1: Listy o stylu zakopiańskim 1892–1912, Kr. 1979; tenże, Na przełęczy. Wrażenia i opisy z Tatr, W. 1892 s. 37; tenże, Styl zakopiański, z. 2: Ciesielstwo, Lw. 1911 (autorem tablic m. in. W. Roj.); [tenże] W., Zakopane w zimie, „Kłosy” T. 43: 1886 s. 399–400; – Arch. Paraf. w Zakopanem: Liber natorum et baptisatorum, t. 1, p. 125 nr 1, 127 nr 20, Liber copulatorum, t. 1, p. 37 nr 16, Liber defunctorum, t. 3, p. 30 nr 161, 87 nr 1, Liber mortuorum, t. 1, p. 205 nr 45.
Wiesław Bieńkowski