Śmiarowski zapewne Jakub (zm. 1649), podstarości czerkaski, podstoli czernihowski, wysłannik królewski.
Ś. pochodził z ruskiej rodziny prawosławnej. Najczęściej występuje jako Jakub; imię to powtórzył za Wespazjanem Kochowskim Aleksander Kraushar i tak się przyjęło w literaturze historycznej, choć niektórzy uważają, że miał na imię Kazimierz (L. Kubala, S. Ochmann-Staniszewska), lub Mikołaj (N. Jakowenko), a zdaniem Andrzeja Pernala, Bartłomiej.
Być może Ś. miał dobra na Wołyniu. Wg Hieronima Pinocciego był podstarościm czerkaskim, co sugerowałoby jego związki z Adamem Kisielem, star. czerkaskim w r. 1648. W początkowym okresie powstania Bohdana Chmielnickiego nie był zapewne obecny w swych dobrach; jego żona i dzieci zginęli w Połonnem, zdobytym 12 VII 1648 przez płk. kozackiego Maksyma Krzywonosa, a ośmioletniego syna Ś-ego wzięli w jasyr Tatarzy. Ś. podczas sejmu elekcyjnego t.r. znajdował się w otoczeniu królewicza Jana Kazimierza Wazy jako jeden z jego sekretarzy ds. ruskich. Po wycofaniu się 15 XI królewicza Karola Ferdynanda z walki o koronę, Jan Kazimierz jako król Szwecji wysłał Ś-ego pod oblegany przez siły kozacko-tatarskie Zamość do obozu Chmielnickiego, aby skłonić go do przerwania działań wojennych i opuszczenia woj. ruskiego. Pod ochroną stukonnej chorągwi Samuela Koreckiego dotarł Ś. 19 XI do wsi Łabuńki, gdzie kwaterował Chmielnicki. Starał się odsunąć od rozmów sprawcę śmierci swej rodziny, Krzywonosa, oraz tych pułkowników wojska zaporoskiego, którzy byli przeciwni zaprzestaniu działań wojennych. Rozmowy z Chmielnickim toczyły się 20 i 21 XI, już po elekcji Jana Kazimierza. Starszyzna kozacka, zwróciwszy uwagę na pieczęć królestwa szwedzkiego, zarzuciła Ś-emu, że nie reprezentuje nowo wybranego króla, a występuje jedynie w imieniu królewicza jako króla szwedzkiego. Gdy 22 XI wojska kozackie rozpoczęły odwrót spod Zamościa, Ś. chciał powiadomić Jana Kazimierza o tym sukcesie, lecz jego wysłannika Kozacy pojmali i ścięli. Misja Ś-ego była przedmiotem dyskusji na sejmie elekcyjnym. Ś. odnotowawszy zły stan fortyfikacji Zamościa, przybył przed 1 XII do Warszawy z listem od Chmielnickiego.
Gdy w grudniu 1648 król za aprobatą rady senatu wyznaczył komisarzy na rokowania z Kozakami, Ś-emu powierzono funkcję sekretarza tego poselstwa. Z chorążym nowogrodzkim Mikołajem Kisielem dołączył on do poselstwa zapewne jeszcze zanim dotarło ono do Huszczy nad Horyniem. Tam, w siedzibie woj. bracławskiego Adama Kisiela, który stanął na czele poselstwa, komisarze obradowali do 16 I 1649 nad sposobem prowadzenia rozmów z Kozakami. Zapewne z A. Kisielem uczestniczył Ś. 8 II t.r. w rozmowach z prawosławnym metropolitą kijowskim Sylwestrem Kossowem, a 12 II razem z M. Kisielem został wysłany do Chmielnickiego, by przekonać go do przyjazdu na rokowania do Kijowa. Jak się wydaje, wrócił do komisarzy z wiadomością, że hetman zaporoski zmienił miejsce rozmów na Perejasław. Ś. uczestniczył tam w rokowaniach w dn. 19—25 II, starając się z podczaszym bracławskim Jakubem Zielińskim wymóc na Chmielnickim, «aby po Słucz rzekę wolno było koronnym wojskom wchodzić i po Bar, Winnicę, Bracław i Kamieniec». Przez oboźnego kozackiego Iwana Czarnotę próbował też uzyskać uwolnienie jeńców przetrzymywanych w taborze kozackim. Wyjechał z Perejasławia razem z komisarzami i wrócił do Huszczy, skąd zaraz wysłano go z M. Kisielem do Warszawy, gdzie ok. 20 III obaj złożyli relację z poselstwa królowi, w obecności kanclerza kor. Jerzego Ossolińskiego i podkanclerzego kor. Andrzeja Leszczyńskiego. Pod koniec marca Jan Kazimierz ponownie wyprawił Ś-ego, tym razem jako stałego rezydenta, do Czehrynia do Chmielnickiego. Dn. 15 IV otrzymał Ś. nominację na podstolstwo czernihowskie. Do Czehrynia dotarł dopiero po 24 IV. W taborze kozackim uznano, że z powodu niegotowości Rzpltej do działań wojennych poseł grał na zwłokę. Odebrano mu i jego czeladzi konie, skonfiskowano rzeczy osobiste i trzymano pod strażą, w oczekiwaniu na decyzję najbliższego zebrania rady pułkowniczej. W przekonaniu, że Chmielnicki przygotowuje się do wojny i czeka na Tatarów, Ś. wysłał (zapewne w poł. maja) posłańca z tą informacją do A. Kisiela, a ten przekazał ją Ossolińskiemu. Ś. przywiózł do Czehrynia kilkadziesiąt przywilejów «z okienkiem». Sekretarz Jana Kazimierza, Pinocci uważał, że były one przeznaczone «dla tych Kozaków coby byli chcieli odstać od Chmielnickiego». Wg ustaleń M. Hruszewskiego (powtórzonych przez W. A. Serczyka) nadania te miały skłonić starszyznę kozacką do poparcia stronnictwa pokojowego. Gdy Kozacy odkryli w szkatule Ś-ego te dokumenty, 22 V «starszyzna porwawszy się do szabel zrąbali go, a jeszcze na pół żywego grzebli»; wg innych relacji ciało Ś-ego utopiono. Razem z posłem zostali ścięci wojskowi z eskortującej go chorągwi, zamordowano też wielu innych jeńców, w tym kobiety i dzieci. Zabicie posła królewskiego odbiło się głośnym echem w Rzpltej. Sam Chmielnicki w liście do króla spod Zborowa 16 VIII uznawał, że intencją Ś-ego było «schłopienie» Kozaków w star. czerkaskim i czehryńskim, a Ś. «na jaką zarabiał, takąż i zapłatę otrzymał».
Imaginowana podob. na litogr. J. H. Głowackiego z r. 1840 „Rozmowa posła Szmiarowskiego z hetmanem Chmielnickim pod Zamościem roku 1647” (reprod. www.polona.pl); — Urzędnicy, III/4; — Hruševs’kyj M., Istorija Ukraїny-Rusy, Kyїv—Viden’ 1922 VIII 111, 115—18, 141—3, 153, 156—9, 163, 167; Jakowenko N., Historia Ukrainy do 1795 roku, W. 2011; Kostomarov N., Bogdan Chmielnickij, Pet. 1889 II 49; Kraushar A., Poselstwo Jakóba Smiarowskiego do Bohdana Chmielnickiego pod oblężony Zamość w r. 1648, „Kwart. Hist.” R. 5: 1891 s. 813—24; Kubala L., Jerzy Ossoliński, Lw. 1924 s. 331; Lipiński W., Stanisław Michał Krzyczewski, Kr. 1912 s. 244, 251; Lypyn’ skyj V., Ukraїna na perelomi 1657—1659, Filadel’fija 1991 s. 135, 254; Pernal A., The Expenditures of the Crown Treasury for the financing of Diplomacy between Poland and the Ukraine during the reign of Jan Kazimierz, „Harvard Ukrainian Studies” R. 5: 1981 nr 1 s. 114; tenże, Rzeczpospolita Obojga Narodów a Ukraina. Stosunki dyplomatyczne w latach 1648—1659, Kr. 2010; Rawita-Gawroński F., Bohdan Chmielnicki, Lw. 1906 I—II; Rudnyc’kyj J., Ieremija Vyšnevec’kyj, L’viv 2008 s. 221; Serczyk W., Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648—1651, W. 1998; tenże, W poszukiwaniu pokoju. Ostatnia misja Jakuba Śmiarowskiego, w: Europa Orientalis. Polska i jej wschodni sąsiedzi od średniowiecza do współczesności, Red. Z. Karpus i in., Tor. 1996 s. 269—78; Smolij V., Stepankov V., Bohdan Chmel’nyc’kyj, Kyїv 2009; ciż, Ukraїns’ka nacional’na revoljucija seredyny XVII st., Kyїv 1999; Sysyn F. E., The Dillemma of Adam Kysil 1600—1653, Harvard 1985; — Barącz S., Pamiętnik dziejów polskich, Lw. 1855 s. 49; Dokumenty Bohdana Chmel’nyc’koho, Wyd. J. Mycyk, Kyїv 1961; Džerela z istoriї nacional’no-vyzvolnoї vijny ukraїns’koho narodu 1648—1658, Wyd. J. Mycyk, Kyїv 2012—13 I—II; Jerlicz J., Latopisiec, W. 1853 I 98; Kochowski W., Historia panowania Jana Kazimierza, P. 1859 I 31, 39, 46; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Ojczyste spominki, Kr. 1845 I 142, II 14, 21—9, 45—6; Pamiętniki o wojnach kozackich za Chmielnickiego, Wr. 1840 s. 27; Vossoedinenie Ukrainy s Rossiej, Moskva 1954 I; Wójcicki K., Pamiętniki do panowania Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza, W. 1846 II 40; Zbiór pamiętników o dawnej Polszcze, Wyd. J. U. Niemcewicz, W. 1822 IV 381; — AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. VI nr 36 s. 6—7; Arch. Narod. w Kr.: Zbiór Pinoccich, nr 363 s. 247, 483—4, Zbiór Rusieckich, nr 41 s. 91, 123.
Mirosław Nagielski